Jakie uprawnienia daje Karta Polaka?

Przy zaistnieniu ustawowych warunków określona osoba może ubiegać się o przyznanie jej dokumentu o nazwie Karta Polaka, która potwierdza związek z polskością. Posiadacz Karty Polaka może korzystać z różnych uprawnień przewidzianych w przepisach. Jakie zatem prawa nadaje Karta Polaka – odpowiedź na to pytanie zawiera niniejszy artykuł.

Karta Polaka – kto może otrzymać ten dokument?

Zasady uzyskiwania Karty Polaka oraz korzyści wynikające z jej posiadania, w tym uprawnienia do podejmowania różnych aktywności na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej (RP), określają przepisy zawarte w Ustawie z dnia 7 września 2007 roku o Karcie Polaka, zwanej dalej „UKP”.

Zgodnie z art. 2 ust. 1 UKP Karta Polaka może być przyznana osobie, która deklaruje przynależność do Narodu Polskiego i spełni łącznie następujące warunki:

1. jest w stanie wykazać swój związek z polskością przez przynajmniej podstawową znajomość języka polskiego, który uważa za język ojczysty, oraz znajomość i kultywowanie polskich tradycji i zwyczajów;
2. w obecności konsula RP lub wojewody, lub wyznaczonego przez niego pracownika (w określonych w UKP przypadkach) złoży pisemną deklarację przynależności do Narodu Polskiego;
3. wykaże, że jest narodowości polskiej lub co najmniej jedno z jej rodziców bądź dziadków albo dwoje pradziadków było narodowości polskiej, albo przedstawi zaświadczenie organizacji polskiej lub polonijnej potwierdzające aktywne zaangażowanie w działalność na rzecz języka i kultury polskiej bądź polskiej mniejszości narodowej przez okres co najmniej ostatnich 3 lat;
4. złoży oświadczenie, że ona lub jej wstępni nie repatriowali się bądź nie zostali repatriowani z terytorium RP albo Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej (PRL), na podstawie umów repatriacyjnych zawartych w latach 1944–1957 przez RP albo przez PRL z:

• Białoruską Socjalistyczną Republiką Radziecką,

• Ukraińską Socjalistyczną Republiką Radziecką,

• Litewską Socjalistyczną Republiką Radziecką,

• Związkiem Socjalistycznych Republik Radzieckich

– do jednego z państw będących stroną tych umów.

Karta Polaka może być przyznana osobie:

1. nieposiadającej w dniu złożenia wniosku o wydanie Karty Polaka oraz w dniu przyznania tego dokumentu obywatelstwa polskiego, lub
2. nieposiadającej zezwolenia na pobyt stały na terytorium RP, lub
3. posiadającej status bezpaństwowca.

Uprawnienia posiadacza Karty Polaka

Karta Polaka jest dokumentem potwierdzającym przynależność do Narodu Polskiego i poświadcza uprawnienia wynikające z UKP, wyszczególnione w art. 6 ust. 1 tej ustawy.

Oznacza to, że posiadacz Karty Polaka ma prawo do:

• zwolnienia z obowiązku posiadania zezwolenia na pracę na zasadach określonych w Ustawie z dnia 20 kwietnia 2004 roku o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy;
• podejmowania i wykonywania działalności gospodarczej na takich samych zasadach jak obywatele polscy określonych w Ustawie z dnia 6 marca 2018 roku – Prawo przedsiębiorców oraz w Ustawie z dnia 6 marca 2018 roku o zasadach uczestnictwa przedsiębiorców zagranicznych i innych osób zagranicznych w obrocie gospodarczym na terytorium RP;
• kształcenia w szkole doktorskiej, podejmowania i odbywania studiów oraz innych form kształcenia, a także uczestniczenia w działalności naukowej na zasadach określonych w Ustawie z dnia 20 lipca 2018 roku – Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce;
• korzystania z form kształcenia na zasadach określonych w Ustawie z dnia 14 grudnia 2016 roku – Prawo oświatowe oraz Ustawie z dnia 7 września 1991 roku o systemie oświaty;
• korzystania ze świadczeń opieki zdrowotnej w stanach nagłych, w zakresie określonym w Ustawie z dnia 27 sierpnia 2004 roku o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych, chyba że umowa międzynarodowa, której RP jest stroną, przewiduje zasady korzystniejsze. Zapis ten nie ma jednak zastosowania do osób uprawnionych do świadczeń opieki zdrowotnej na podstawie przepisów o koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego; 
• ulgi 37% przy przejazdach środkami publicznego transportu zbiorowego kolejowego w pociągach osobowych, pospiesznych i ekspresowych, na podstawie biletów jednorazowych, na zasadach określonych w Ustawie z dnia 20 czerwca 1992 roku o uprawnieniach do ulgowych przejazdów środkami publicznego transportu zbiorowego;
• bezpłatnego wstępu do muzeów państwowych;
• pomocy konsula, w ramach jego kompetencji oraz z zastosowaniem i poszanowaniem zwyczajów, a także prawa międzynarodowego, w sytuacji zagrożenia życia lub bezpieczeństwa.

Posiadacz Karty Polaka lub osoba, której stwierdzono pochodzenie polskie zgodnie z ustawą o repatriacji, korzysta ponadto z pierwszeństwa przy ubieganiu się o pomoc finansową udzielaną osobom fizycznym ze środków budżetu państwa lub budżetów samorządów terytorialnych przeznaczonych na wspieranie Polaków za granicą.

Przyznanie Karty Polaka nie jest równoznaczne z nabyciem obywatelstwa polskiego ani stwierdzenia polskiego pochodzenia w rozumieniu odrębnych przepisów. Wspomniany dokument nie uprawnia ponadto do przekraczania granicy oraz do osiedlenia się na terytorium RP.

Świadczenie pieniężne dla posiadacza Karty Polaka osiedlającego się w RP

Osobie posiadającej ważną Kartę Polaka, która złoży wniosek o udzielenie zezwolenia na pobyt stały w związku z zamiarem osiedlenia się na stałe na terytorium RP, na jej wniosek, może być przyznane świadczenie pieniężne przeznaczone na częściowe pokrycie kosztów zagospodarowania i bieżącego utrzymania w Polsce. Wniosek o to świadczenie składa się do wojewody, do którego został złożony wniosek o udzielenie zezwolenia na pobyt stały.

Świadczenie pieniężne przyznaje się na okres do 9 miesięcy. Kolejny wniosek o świadczenie pieniężne złożony przez osobę, której przyznano to świadczenie w łącznym wymiarze 9 miesięcy, pozostawia się bez rozpoznania.

Świadczenie pieniężne ustala się w kwocie stanowiącej:

• w okresie pierwszych 3 miesięcy – równowartość 50% minimalnego wynagrodzenia za pracę, obowiązującego w roku złożenia wniosku o przyznanie świadczenia pieniężnego na wnioskodawcę i jego małżonka oraz równowartość 50% tej kwoty na każde małoletnie dziecko pozostające pod władzą rodzicielską wnioskodawcy lub jego małżonka;
• w okresie od 4. do 9. miesiąca – odpowiednio 60% kwot określonych w pkt 1.

Przy ustalaniu wysokości świadczenia pieniężnego uwzględnia się wyłącznie członków rodziny wnioskodawcy, wskazanych powyżej w pkt 1, którzy przebywają razem z nim na terenie RP. Ponadto świadczenia pieniężnego nie wlicza się do dochodu służącego do ustalenia uprawnień z pomocy społecznej.

Jakie uprawnienia daje Karta Polaka – podsumowanie

Karta Polaka jest dokumentem potwierdzającym przynależność do Narodu Polskiego, chociaż jej przyznanie nie jest równoznaczne z nabyciem obywatelstwa polskiego. Niemniej warto posiadać wspomniany dokument, gdyż stanowi on podstawę do podejmowania przez jego posiadacza różnych aktywności na terytorium RP. W szczególności osoba posiadająca Kartę Polaka nie musi ubiegać się o zezwolenie na pracę, może również podejmować działalność gospodarczą na takich samych zasadach jak obywatele polscy. Istnieje także możliwość ubiegania się przez tę osobę o stypendium, jeżeli podejmie ona studia wyższe. Osobie dysponującej ważną Kartą Polaka, która złoży wniosek o udzielenie zezwolenia na pobyt stały w związku z zamiarem osiedlenia się na stałe w Polsce, można przyznać świadczenie pieniężne przeznaczone na częściowe pokrycie kosztów zagospodarowania i bieżącego utrzymania.