Kim jest adwokat dziecka?
Pojęcie adwokata jest w zasadzie dobrze znane w Polsce i na całym świecie. Nieco inaczej jest jednak w przypadku adwokata dziecka. Kim jest adwokat dziecka? W rzeczywistości taka profesja ma swój szczególny charakter i nie spotkamy jej w naszym kraju.
Kim jest adwokat?
Adwokat to jeden z zawodów prawniczych występujących prawie na całym świecie. W Polsce, aby można było go wykonywać, niezbędne jest ukończenie jednolitych studiów magisterskich oraz pozytywne przedłożenie egzaminu zawodowego, względnie uzyskanie tytułu doktora habilitowanego nauk prawnych i wpis na listę adwokatów. W praktyce droga do zawodu adwokata zajmuje kilka lat i wymaga co do zasady odbycia 3-letniej aplikacji adwokackiej po uzyskaniu tytułu magistra prawa.
Adwokat jest prawnikiem zawodowym wchodzącym w skład konkretnego samorządu zawodowego. W rzeczywistości oznacza to, że podlega nie tylko ogólnym zasadom prawa powszechnego, ale także i regułom etycznym wyznaczanym przez samorząd adwokacki. Dla klientów jest to dobra wiadomość, ponieważ usługi adwokackie muszą być świadczone z należytą starannością i w dbałości o ich interes – czego nie musimy spotkać wśród prawników nieposiadających tytułu zawodowego adwokata lub radcy prawnego.
Podstawową rolą adwokata jest oczywiście udzielanie porad prawnych oraz reprezentacja swojego klienta przed sądami, urzędami, bankami i organami władzy publicznej. Adwokat jest prawnikiem, który posiada szeroki zakres kompetencji. Zgodnie z treścią art. 4 Ustawy z dnia 26 maja 1982 roku – Prawo o adwokaturze zawód adwokata polega na świadczeniu pomocy prawnej, a w szczególności na udzielaniu porad prawnych, sporządzaniu opinii prawnych, opracowywaniu projektów aktów prawnych oraz występowaniu przed sądami i urzędami. Adwokat ma prawo sporządzania poświadczeń odpisów dokumentów za zgodność z okazanym oryginałem w zakresie określonym odrębnymi przepisami. Poświadczenie powinno zawierać podpis adwokata, datę i oznaczenie miejsca jego sporządzenia, na żądanie – również godzinę dokonania czynności. Jeżeli dokument zawiera cechy szczególne (dopiski, poprawki lub uszkodzenia), adwokat stwierdza to w poświadczeniu. Pomoc prawna świadczona jest osobom fizycznym, podmiotom gospodarczym oraz jednostkom organizacyjnym. Przez jednostkę organizacyjną rozumie się organ państwowy lub samorządowy, osobę prawną, organizację społeczną lub polityczną oraz inny podmiot nieposiadający osobowości prawnej.
Adwokat dziecka
Osoby niepełnoletnie nie posiadają pełnej zdolności do czynności prawnych, mają jednak zdolność prawną od samego urodzenia. W praktyce oznacza to, że mogą być stroną lub uczestnikiem w jakimkolwiek postępowaniu sądowym, choć w ich imieniu musi obowiązkowo występować przedstawiciel ustawowy – najczęściej jest nim rodzic, prawny opiekun lub kurator. Małoletni nie ma możliwości samodzielnego podejmowania jakichkolwiek czynności procesowych, nawet jeśli sprawa toczy się w jego interesie. Przykładem niech będzie chociażby sprawa alimentacyjna – dziecko jest wówczas powodem, jednak nigdy nie działa samodzielnie.
Z racji tego, iż dzieci zawsze są reprezentowane przed sądem przez swojego przedstawiciela ustawowego, tak naprawdę nie ma możliwości ustanawiania dla nich adwokata. Taki prawnik może oczywiście reprezentować rodziców lub prawnych opiekunów małoletniego, lecz nigdy nie wolno mu reprezentować bezpośrednio dziecka – adwokat nie będzie przyjmował wiążących poleceń od takiego klienta, lecz od jego przedstawiciela.
W praktyce takie rozwiązanie prawne nie zawsze ma swoje dobre strony. Jest to szczególnie widoczne w sprawach alimentacyjnych oraz rozwodowych, w których dziecko nie ma możliwości skutecznego działania. Rodzic reprezentujący swoje potomstwo powinien co do zasady działać na rzecz małoletniego i przy zachowaniu szeroko rozumianego dobra dziecka, jednak praktyka pokazuje, że często nie jest to w ogóle przestrzegane. Liczne sprawy sądowe pokazują, że rodzice lub opiekunowie reprezentujący dzieci nie dbają o ich interes, lecz o własne korzyści finansowe. Co prawda polski system prawny przewiduje wówczas konieczność ustanowienia dla dziecka kuratora, który będzie niejako pośredniczył pomiędzy rodzicem lub opiekunem a małoletnim, jednak w praktyce takie rozwiązanie jest dalekie od ideału.
Aby przeciwdziałać potencjalnemu patologicznemu zachowaniu na sali sądowej skierowanemu przeciwko dziecku, w krajach zachodnich od lat funkcjonuje instytucja adwokata dziecka. Prawnik ten ma za zadanie reprezentować szeroko rozumiany interes małoletniego bez względu na jego wiek (dotyczy to więc bardzo małych dzieci, a niekiedy nawet i niemowląt). Podstawowym zadaniem adwokata dziecka jest ochrona jego dobra pod każdym możliwym względem, nie tylko finansowym, ale również i psychologicznym. Adwokat dziecka nie zastępuje jednak jego rodziców lub prawnych opiekunów, staje się raczej przedstawicielem zawodowym, który dba o dziecko tak samo jak w przypadku dorosłych klientów.
Adwokaci dzieci za granicą są ustanawiani głównie przez sądy, które badają, w czy w danej sprawie pojawia się konieczność występowania takiego prawnika i ochrona interesów małoletniego. Dzieci nie mogą samodzielnie żądać ustanowienia tego typu pomocnika, szczególnie gdy są bardzo małe. Adwokat dziecka może być ustanowiony także dla nastolatków – decydującym czynnikiem jest tutaj wiek, w którym dana osoba osiąga pełną zdolność do czynności prawnych, co w różnych krajach następuje w różnych momentach. Część ustawodawstwa zagranicznego wprowadza obowiązek występowania adwokata dziecka w konkretnych postępowaniach sądowych – najczęściej tych z zakresu władzy rodzicielskiej, spraw rozwodowych i alimentacyjnych. Równie często taki adwokat pojawia się w sprawach karnych, gdzie dziecko występuje w roli pokrzywdzonego (np. wskutek przestępstw o charakterze seksualnym).
Adwokat dziecka w Polsce
Obecnie w Polsce nie funkcjonuje pojęcie adwokata dziecka. Należy jednak podkreślić, że w 2022 roku ustawodawca przymierzał się do nowelizacji Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego w tym właśnie zakresie. Zgodnie z propozycją nowelizacji art. 4 kro miał zyskać następujące brzmienie – „w sprawach dotyczących dziecka sąd może działać z urzędu i ustanowić dla niego adwokata dziecka”. Co ciekawe, plany wprowadzenia nowej instytucji do prawa rodzinnego pojawiły się już w 2018 roku, jednak do chwili obecnej nic z nich nie wyszło.
Dziecko ma m.in. prawo do otrzymywania wszystkich istotnych informacji z postępowania sądowego i do bycia informowanym o ewentualnych skutkach jego stanowiska oraz o ewentualnych skutkach każdej decyzji.
Adwokat dziecka miał być rzecznikiem jego interesów, dbać o dobro małoletniego w toku całego postępowania sądowego niezależnie od żądań czy wniosków jego rodziców. Adwokatem dziecka miał być pełnomocnik wyspecjalizowany w sprawach ochrony praw i wolności dziecka (adwokat lub radca prawny), który działa dla dobra dziecka w przypadkach przewidzianych w Kodeksie rodzinnym i opiekuńczym oraz innych ustawach.
Według zamierzeń polskiego ustawodawcy adwokat dziecka miał obowiązkowo pojawiać się w następujących sprawach sądowych:
ograniczenie lub pozbawienie odpowiedzialności rodzicielskiej obojga rodziców;
w których dziecko żąda zawieszenia, ograniczenia lub pozbawienia odpowiedzialności rodzicielskiej;
o ograniczenie lub zawieszenie relacji osobistych dziecka z rodzicami;
o zakazanie obojgu rodzicom relacji osobistych z dzieckiem;
o ustalenie macierzyństwa;
o zaprzeczenie macierzyństwa;
o zaprzeczenie ojcostwa;
o ustalenie bezskuteczności uznania ojcostwa na żądanie dziecka;
w określonych sprawach dotyczących adopcji;
w sprawach dotyczących osoby lub majątku małoletniego, gdy żadne z rodziców nie może reprezentować dziecka;
w sprawach, w których w uzasadnionych przypadkach o zmianie imienia, imion lub nazwiska dziecka orzeka sąd na wniosek dziecka.
Projekt nowelizacji zakładał także wprowadzenie katalogu spraw, w których udział adwokata dziecka byłby dobrowolny, tj. zależny od decyzji sądu, a niekiedy także i samego dziecka:
w sprawach dotyczących zawieszenia odpowiedzialności rodzicielskiej, jeśli wymaga tego ochrona dobra dziecka;
w toku postępowania wykonawczego, gdy żąda się zmiany orzeczenia lub składa zażalenie na postanowienie;
w sprawach dotyczących osoby lub majątku dziecka.
Podsumowanie
Instytucja adwokata dziecka nie obowiązuje w polskim ustawodawstwie, choć od lat jest stosowana w zagranicznych systemach prawnych. Pomimo postulowanych od lat zmian w Kodeksie rodzinnym i opiekuńczym projekt nowelizacyjny zakładający wprowadzenie do Polski adwokata dziecka nigdy nie został uchwalony. Podstawowym zadaniem takiego prawnika jest oczywiście dbałość o interesy małoletniego oraz jego szeroko rozumiane dobro.
