Co możesz zrobić jako ofiara przestępstwa?

Ofiara przestępstwa kwalifikowana jest jako osoba fizyczna lub prawna, której dobro prawne zostało bezpośrednio naruszone lub zagrożone przez przestępstwo. Prościej rzecz ujmując, jest to osoba, która w jakikolwiek sposób ucierpiała na skutek działania niezgodnego z prawem.

Jeśli zatem m.in. zostałeś pobity, napadnięty, ktoś ci groził, ktoś stosuje wobec ciebie przemoc lub niszczy twoje mienie, jako pokrzywdzony masz prawo do zawiadomienia o tym fakcie odpowiednich organów celem pociągnięcia sprawcy przestępstwa do odpowiedzialności karnej.

Zawiadomienie o możliwości popełnienia przestępstwa

Przede wszystkim osoba pokrzywdzona musi złożyć zawiadomienie o możliwości popełnienia przestępstwa. Może ono przybrać formę pisemną lub ustną.

Złożenie ustnego zawiadomienia o możliwości popełnienia przestępstwa polega na stawieniu się w dowolnej jednostce Policji lub Prokuratury i zadeklarowaniu przez pokrzywdzonego potrzeby złożenia zawiadomienia o możliwości popełnienia przestępstwa. Wówczas policjant bądź prokurator sporządzają protokół, w którym zapisane zostaną wszelkie wskazane przez pokrzywdzonego okoliczności dotyczące popełnionego przestępstwa.

W takim wypadku pokrzywdzony, po przyjęciu od niego ustnego zawiadomienia o możliwości popełnienia przestępstwa, może od razu zostać przesłuchany w charakterze świadka. Z czynności przesłuchania pokrzywdzonego również jest sporządzany protokół.

W obu sytuacjach protokół podpisywany jest przez pokrzywdzonego i osobę prowadzącą czynność przyjęcia ustnego zawiadomienia o możliwości popełnienia przestępstwa i przesłuchania świadka.

Dodatkowo w treści zawiadomienia warto złożyć wniosek o informowanie pokrzywdzonego o podejmowanych w sprawie czynnościach i ich terminach, co ma na celu aktywne uczestnictwo pokrzywdzonego w prowadzonym postępowaniu.

W treści zawiadomienia o możliwości popełnienia przestępstwa należy wskazać przede wszystkim czas, kiedy przestępstwo miało miejsce, jak również lokalizację, w którym zostało popełnione. Ponadto, na tyle, na ile jest to możliwe, przedstawić najbardziej dokładny opis zdarzenia oraz określić wysokość poniesionej szkody w przypadku przestępstw o charakterze majątkowym.

Nadmienić należy, że pisemne zawiadomienie o możliwości popełnienia przestępstwa można złożyć w formie papierowej osobiście w odpowiedniej jednostce Policji czy Prokuratury albo wysłać je na ich adres przesyłką listową poleconą.

Składając zawiadomienie o możliwości popełnienia przestępstwa osobiście, warto zadbać o to, aby otrzymać potwierdzenie złożenia zawiadomienia na dodatkowym egzemplarzu.

Zgodnie z praktyką organów ścigania w przypadku złożenia pisemnego zawiadomienia o możliwości popełnienia przestępstwa pokrzywdzony jest zazwyczaj wzywany na Policję lub do Prokuratury celem przyjęcia ustnego zawiadomienia o możliwości popełnienia przestępstwa i przesłuchania. Mimo tego rekomendowaną formą składania zawiadomienia o możliwości popełnienia przestępstwa jest forma pisemna, bowiem zdarzają się sytuacje, które nie powinny mieć miejsca, gdy nie dochodzi do przyjęcia zawiadomienia przez Policję.

Do zawiadomienia o możliwości popełnienia przestępstwa bez względu na formę należy załączyć dowody, o ile pokrzywdzony nimi dysponuje. Jako dowody wskazać można wszelkiego rodzaju dokumenty, rzeczy, zeznania świadków.

Przepisy nie przewidują ograniczeń podmiotowych co do osoby pokrzywdzonego, dlatego też każda osoba bez względu na wiek, płeć, rasę, narodowość może skutecznie złożyć zawiadomienie o możliwości popełnienia przestępstwa.

W przypadku małoletnich zawiadomienie takie składają rodzice lub opiekunowie. Choć wspomnieć należy o tym, że znane są przypadki, kiedy sam małoletni zgłasza organom ścigania fakt bycia ofiarą przestępstwa, np. przemocy domowej ze strony rodziców. Wówczas jego interesy reprezentuje ustanowiony przez sąd kurator.

Należy pamiętać, że dane teleadresowe pokrzywdzonego wskazane na potrzeby postępowania podlegają ochronie przed osobami trzecimi, także przed oskarżonym, aby nie mogli się z nimi zapoznać. Zostaną one wprawdzie dołączone do dokumentacji sprawy, w tym do aktu oskarżenia, jednak nie będą dostępne dla innych osób. Dane te znajdą się na osobnej liście z adresami tylko do wiadomości organów postępowania.

Ponadto osoba pokrzywdzona przestępstwem może korzystać z pomocy prawnika adwokata bądź radcy prawnego. Pokrzywdzony, którego nie stać na to, aby ustanowić pełnomocnika z wyboru, może złożyć wniosek o wyznaczenie mu pełnomocnika z urzędu, czyli takiego, którego wynagrodzenie pokryje Skarb Państwa.

Może zdarzyć się tak, że na pierwszy rzut oka organy ścigania uznają, że brak jest podstaw do wszczęcia postępowania i wydadzą postanowienie o jego odmowie. Wówczas pokrzywdzony powinien zaskarżyć je w terminie 7 dni od dnia doręczenia mu postanowienia i wskazać, dlaczego nie zgadza się z taką decyzją. Przede wszystkim otrzymując dokument, pokrzywdzony musi zapoznać się z treścią pouczenia, które obligatoryjnie zawiera postanowienie, i chcąc je zaskarżyć, winien się do niego zastosować.

Jeśli organy postępowania uznają, że doszło do przestępstwa, wydane zostanie postanowienie o wszczęciu postępowania, które doręczane jest pokrzywdzonemu. Wskazane jest, aby pokrzywdzony nie pozostawał wówczas bierną jego częścią. Zwłaszcza w sytuacji powzięcia informacji o dowodach, które mogą mieć istotne znaczenie dla sprawy, powinien składać wnioski dowodowe o ich przeprowadzenie.

Jaką pomoc otrzyma ofiara przestępstwa?

Ponadto pokrzywdzony może otrzymać pomoc prawną, materialną i psychologiczną. W takiej sytuacji musi zgłosić się do wybranej organizacji udzielającej pomocy pokrzywdzonym, która finansowana jest z Funduszu Pomocy Pokrzywdzonym oraz Pomocy Postpenitencjarnej.

Osoba zgłaszająca się do wskazanych wyżej organizacji zostanie poinformowana przez jej pracownika o tym, jaką pomoc może otrzymać i jakie w związku z tym warunki musi spełnić.

Pomoc od organizacji udzielającej pomocy pokrzywdzonym finansowanej z Funduszu Pomocy Pokrzywdzonym oraz Pomocy Postpenitencjarnej można otrzymać w każdym czasie. Pomoc prawną czy psychologiczną pokrzywdzony przestępstwem powinien otrzymać do kilku dni od zgłoszenia takiej potrzeby.

Wspomniane organizacje udzielające pomocy pokrzywdzonym finansowanej z Funduszu Pomocy Pokrzywdzonym oraz Pomocy Postpenitencjarnej w ramach świadczenia z której może skorzystać ofiara przestępstwa pomocy prawnej oferują: bezpłatne porady, w tym z zakresu mediacji, jak też pomoc w uzyskaniu pomocy prawnej poprzez zapewnienie tłumacza pokrzywdzonym niewładającym w stopniu komunikatywnym językiem polskim, tłumacza języka migowego dla osób głuchych, tłumacza-przewodnika potrzebnego osobom głuchoniemym.

Pomoc materialna obejmuje w szczególności:

– pokrycie kosztów leczenia i zakupu wyrobów medycznych;
– pokrycie kosztów wynajmu pokoju czy mieszkania bądź też czynszu za mieszkanie;
– pokrycie kosztów zakupu żywności, zakupu odzieży, bielizny, obuwia, środków czystości i higieny osobistej.

Pokrzywdzony musi pamiętać o jeszcze jednej ważnej rzeczy, a mianowicie o fakcie wyróżniania trzech rodzajów przestępstw, wśród których wymienia się:

1. przestępstwa ścigane z urzędu;
2. przestępstwa ścigane na wniosek pokrzywdzonego;
3. przestępstwa ścigane z oskarżenia prywatnego.

Przeważająca część przestępstw występujących w polskim porządku prawnym stanowi przestępstwa ścigane z urzędu, czyli takie, które Policja lub prokurator mają obowiązek zwalczać. Powzięcie informacji o przestępstwie ściganym z urzędu nakłada na Policję lub prokuratora obowiązek ich ścigania, nawet gdyby nie chciał tego pokrzywdzony. Wśród najczęściej występujących przestępstw ściganych z urzędu wymienia się bardzo poważne, takie jak pobicie, korupcję, prowadzenie samochodu pod wpływem alkoholu, zabójstwo.

Przykład 1.

Pan Janusz został pobity przez sąsiada. Na skutek przestępstwa stwierdzono u niego ciężki uszczerbek na zdrowiu. Nie chciał informować nikogo o tym zdarzeniu, licząc, że sam wymierzy sprawiedliwość. Policja dowiedziała się o tym fakcie, przesłuchując ich sąsiadkę w innej sprawie. Wszczęła dochodzenie, mimo że pan Janusz się temu sprzeciwiał.

Rodzaje przestępstw

Przestępstwa ścigane na wniosek polegają na tym, że Policja lub prokurator nie mogą szukać sprawcy przestępstwa, dopóki ofiara przestępstwa nie dostarczy wniosku o ściganie. Po złożeniu przez pokrzywdzonego takiego dokumentu postępowanie przygotowawcze toczy się w tym wypadku tak jak przy przestępstwach ściganych z urzędu.

Przykład 2.

Pani Janina została okradziona przez własnego syna z pieniędzy, jakie trzymała w domu. Ściganie przestępstwa kradzieży na szkodę osoby najbliższej, tak jak w tym przypadku, odbywa się na wniosek pokrzywdzonej. Jeśli Pani Janina złoży wniosek o ściganie, postępowanie karne wobec syna o kradzież pieniędzy będzie się toczyło, jeśli zaś tego nie zrobi, postępowanie nie będzie mogło być prowadzone.

Przestępstwa ścigane z oskarżenia prywatnego cechuje to, że nie ściga ich ani Policja, ani prokurator, tylko pokrzywdzony, który samodzielnie wnosi do sądu prywatny akt oskarżenia i pełni funkcję oskarżyciela. Dotyczą one tego rodzaju czynów zabronionych, które niosą ze sobą niewielką szkodliwość społeczną. Jednak do postępowania ściganego z oskarżenia prywatnego może przyłączyć się prokurator, jeżeli uzna on, że wymaga tego interes społeczny. Prokurator może nawet wszcząć i prowadzić takie postępowanie przed wniesieniem prywatnego aktu oskarżenia.