Zasiłek opiekuńczy dla pracownika sprawującego opiekę w okresie choroby niepełnosprawnego dziecka

W ustawie o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa – dalej „ustawy zasiłkowej” – wprowadzone są zmiany, które mają ułatwiać rodzicom dziecka legitymującego się orzeczeniem o niepełnosprawności łączenie opieki nad nim z wykonywaniem aktywności zawodowej. Komu przysługuje oraz w jakich okolicznościach, zasiłek opiekuńczy? odpowiadamy w artykule!

Prawo do zasiłku opiekuńczego 

Prawo do zasiłku opiekuńczego przysługuje osobom objętym ubezpieczeniem chorobowym, zwolnionym od wykonywania pracy z powodu konieczności osobistego sprawowania opieki nad dzieckiem lub innym chorym członkiem rodziny (art. 32 i nast. ustawy zasiłkowej).

W szczególności zasiłek przysługuje z tytułu opieki nad chorym dzieckiem legitymującym się:

1. orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności albo
2. orzeczeniem o niepełnosprawności łącznie ze wskazaniami:
• konieczności stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji oraz
• konieczności stałego współudziału na co dzień opiekuna dziecka w procesie jego leczenia, rehabilitacji i edukacji do ukończenia 18 lat. 

Za dzieci uważa się dzieci własne ubezpieczonego lub jego małżonka oraz dzieci przysposobione, a także dzieci przyjęte na wychowanie i utrzymanie.

Zasiłek opiekuńczy a niezbędna dokumentacja

Dowodem stwierdzającym konieczność osobistego sprawowania opieki nad chorym dzieckiem jest zwolnienie lekarskie wystawiane na druku ZUS ZLA. Orzeczenia o niepełnosprawności wydają powiatowe zespoły do spraw orzekania o niepełnosprawności, powoływane i działające na podstawie przepisów Ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych.

Okres zasiłkowy

Zasiłek opiekuńczy przysługuje przez okres zwolnienia od wykonywania pracy z powodu konieczności osobistego sprawowania opieki, nie dłużej jednak – w przypadku opieki nad chorym dzieckiem niepełnosprawnym – niż przez okres 30 dni w roku kalendarzowym.

Limit 30-dniowego okresu zasiłkowego obowiązuje niezależnie od liczby osób uprawnionych do zasiłku opiekuńczego oraz bez względu na liczbę dzieci wymagających opieki.

Wyłączenie prawa do zasiłku 

Zasiłek opiekuńczy nie przysługuje, jeżeli poza ubezpieczonym są inni członkowie rodziny pozostający we wspólnym gospodarstwie domowym mogący zapewnić opiekę dziecku. Nie dotyczy to jednak opieki sprawowanej nad chorym dzieckiem w wieku do 2 lat.

Wysokość zasiłku

Miesięczny zasiłek opiekuńczy wynosi 80% podstawy wymiaru zasiłku i przysługuje za każdy dzień sprawowania opieki, nie wyłączając dni wolnych od pracy.

Zasiłek nie przysługuje za okresy sprawowania opieki, w których ubezpieczony na podstawie przepisów o wynagradzaniu zachowuje prawo do wynagrodzenia oraz za okresy sprawowania opieki przypadające w czasie urlopu bezpłatnego i urlopu wychowawczego.

Podstawa wymiaru zasiłku

Szczegółowy sposób ustalania podstawy zasiłku opiekuńczego przysługującego ubezpieczonemu będącemu pracownikiem uregulowano w art. 36–47 ustawy zasiłkowej. Poniżej przedstawiono podstawowe zasady obowiązujące w tym zakresie.

Podstawę wymiaru zasiłku opiekuńczego przysługującego ubezpieczonemu będącemu pracownikiem stanowi przeciętne miesięczne wynagrodzenie wypłacone za okres 12 miesięcy kalendarzowych poprzedzających miesiąc, w którym powstała niezdolność do pracy. Jeżeli niezdolność do pracy powstała przed upływem wspomnianego okresu 12 miesięcy, podstawę wymiaru zasiłku opiekuńczego stanowi przeciętne miesięczne wynagrodzenie za pełne miesiące kalendarzowe ubezpieczenia. Podstawę wymiaru zasiłku opiekuńczego za jeden dzień niezdolności do pracy stanowi jedna trzydziesta część wynagrodzenia stanowiącego podstawę wymiaru zasiłku.

Jeżeli niezdolność do pracy powstała przed upływem pełnego miesiąca kalendarzowego ubezpieczenia chorobowego, podstawę wymiaru zasiłku opiekuńczego stanowi wynagrodzenie, które ubezpieczony będący pracownikiem osiągnąłby, gdyby pracował pełny miesiąc kalendarzowy.

Przeciętne miesięczne wynagrodzenie stanowiące podstawę wymiaru zasiłku opiekuńczego ustala się przez podzielenie wynagrodzenia osiągniętego przez ubezpieczonego będącego pracownikiem za okres 12 miesięcy (albo okres krótszy, jeżeli zachodzą wyżej opisane okoliczności uniemożliwiające przyjęcie do obliczeń okresu 12 miesięcy) przez liczbę miesięcy, w których wynagrodzenie to zostało osiągnięte.

Przy ustalaniu podstawy wymiaru zasiłku opiekuńczego nie uwzględnia się składników wynagrodzenia, do których pracownik zachowuje prawo w okresie pobierania tego zasiłku zgodnie z postanowieniami układów zbiorowych pracy lub przepisami o wynagradzaniu, jeżeli są one wypłacane za okres pobierania tego zasiłku.

Przykład 1.

Dziecko pani Anny, zatrudnionej w ramach stosunku pracy na 1/2 etatu, posiada orzeczenie o znacznym stopniu niepełnosprawności. W zaświadczeniu lekarskim stwierdzono chorobę dziecka w dniach 6–30 listopada 2024 roku (25 dni). W 2024 r. pani Anna nie korzystała jeszcze ze zwolnienia od pracy z tytułu sprawowania opieki nad chorym dzieckiem. To oznacza, że jako ubezpieczony-pracownik ma ona prawo do zwolnienia od pracy na czas wspomnianych 25 dni i za ten czas otrzyma zasiłek opiekuńczy. Jak zostanie wyliczony?

Pani Anna w okresie 12 miesięcy poprzedzających listopad 2024 roku otrzymywała za miesiące od listopada 2023 do marca 2024 roku wynagrodzenie w kwocie 3 600,00 zł miesięcznie, a za miesiące od kwietnia do października 2024 roku – w kwocie 3 800,00 zł. W związku z tym przeciętne wynagrodzenie miesięczne z okresu 12 miesięcy poprzedzających listopad 2024 r. wynosi 3 716,67 zł [(5 × 3 600,00 zł + 7 × 3 800,00 zł)/12], a podstawa wymiaru zasiłku opiekuńczego za jeden dzień wynosi 123,89 zł.

Zasiłek opiekuńczy przysługujący pani Annie za 25 dni wyniesie 2 477,80 zł (123,89 zł x 25 x 80%).

Wprowadzenie do ustawy zasiłkowej unormowań wydłużających okres pobierania zasiłku z tytułu opieki nad dzieckiem niepełnosprawnym z 14 do 30 dni w roku kalendarzowym było uzasadnione szczególną sytuacją osób niepełnosprawnych i ich opiekunów, która z reguły jest trudniejsza w porównaniu z sytuacją osób, których problem niepełnosprawności nie dotyczy.