Uprawnienia ochroniarza - co może, a czego nie może pracownik ochrony?

Pracownicy ochrony mogą wykonywać swój zawód w wielu różnych miejscach, choć najczęściej możemy ich spotkać w sklepach. Czy uprawnienia ochroniarza pozwalają na przeszukanie budzących podejrzenia klientów?

Kto może zostać ochroniarzem?

Zawód ochroniarza może wykonywać tak naprawdę każdy, począwszy od studenta dowolnego kierunku, a skończywszy na emerycie. Oczywiście dotyczy to ochroniarzy niewykwalifikowanych, wobec których niestawiane są żadne szczególne wymogi ustawowe. W przypadku ochroniarzy licencjonowanych wymogi są dużo bardziej konkretne. Aby uzyskać licencję ochrony, konieczne jest:

• ukończenie 21. roku życia;
• posiadanie statusu osoby niekaranej za przestępstwo umyślne;
• posiadanie aktualnych badań lekarskich i psychologicznych stwierdzających brak przeciwwskazań do wykonywania zawodu ochroniarza;
• posiadanie pełnej zdolności do czynności prawnych – licencjonowany ochroniarz nie może być ubezwłasnowolniony;
• posiadanie co najmniej podstawowego wykształcenia;
• odbycie kursu uprawniającego do uzyskania licencji pracownika ochrony.

Podział na ochroniarzy licencjonowanych i nielicencjonowanych jest szczególnie istotny z punktu widzenia uprawnień przedstawicieli tego zawodu. Od razu dodajmy, że licencja ochroniarska gwarantuje możliwość podejmowania większej liczby działań, wliczając w to możliwość stosowania przymusu.

Uprawnienia ochroniarza nielicencjonowanego

Ochroniarz, który nie posiada licencji i pracuje w sklepie, ma przede wszystkim prawo do monitorowania terenu, który wyznaczył mu pracodawca. Takie osoby najczęściej przechadzają się po sklepie i sprawdzają, czy klienci nie kradną produktów lub nie wykonują innej nielegalnej działalności (np. zamieniają lub uszkadzają towary w sklepie). Zakres kompetencji nielicencjonowanego ochroniarza jest ograniczony, ponieważ nie posiada on uprawnień do stosowania środków przymusu bezpośredniego i nie wolno mu legitymować klientów sklepu, nawet wtedy, gdy ma podstawy podejrzewać, że doszło do popełnienia przestępstwa na terenie monitorowanego przez niego obiektu.

W przypadku, gdy ochroniarz zauważy kradzież lub inny niedozwolony czyn kupującego, powinien zgłosić zdarzenie policji albo ochroniarzowi licencjonowanemu, który może zastosować środki przymusu bezpośredniego. Nie wolno mu ograniczać swobody ruchów kupującego, obrażać go, straszyć albo grozić. Ochroniarz może jednak wezwać klienta do opuszczenia sklepu albo pozostania na miejscu do czasu przyjazdu policji lub straży miejskiej.

Przykład 1.

W sklepie X pracuje Wiktor, który jest ochroniarzem nielicencjonowanym. Pewnego dnia zauważył, jak grupa młodych mężczyzn chowa kilka produktów spożywczych do torby i nie zamierza za nie zapłacić. Ochroniarz zwrócił im uwagę, aby odłożyli towary z powrotem na półkę albo za nie zapłacili, ci jednak nie chcieli tego zrobić i zamierzali wyjść. Wiktor zawiadomił policję, jednak ze względu na chęć ucieczki złodziei przytrzymał siłowo jednego z nich – reszta mężczyzn niestety uciekła. Czy ochroniarz miał prawo do siłowego przetrzymywania klienta sklepu, nawet gdy jednoznacznie stwierdził kradzież? 

Nie, ponieważ ze względu na brak posiadanej przez siebie licencji nie miał uprawnień do stosowania środków przymusu bezpośredniego wobec klienta.

Przykład 2.

Konrad jest nielicencjonowanym ochroniarzem w sklepie odzieżowym. Pewnego dnia przyłapał na próbie kradzieży dwóch nastolatków. Zażądał od nich podania imienia, nazwiska, dokładnego adresu zamieszkania oraz numeru telefonu. Jednocześnie stwierdził też, że sprawa zostanie zgłoszona na policję i do sądu rodzinnego, jeśli nastolatkowie nie podadzą mu tych informacji. Czy Konrad miał prawo żądać wylegitymowania się klientów sklepu przyłapanych na próbie kradzieży? 

Nie, ponieważ nie posiadał licencji ochroniarskiej, która gwarantowałaby mu takie uprawnienia. Mężczyzna miał jednak prawo zgłosić całe zdarzenie na policję i do sądu, wykorzystując przy tym nagranie z monitoringu.

Co ciekawe, pracownik ochrony ma prawo do przeglądania zawartości torby lub plecaka osoby wchodzącej na teren sklepu, nie może jednak dokonywać rewizji osobistej. Ewentualne przeszukanie torby musi się jednak odbywać z poszanowaniem godności klienta i możliwie w jak najbardziej dyskretny sposób, tj. taki, aby pozostali klienci nie wiedzieli o przeprowadzanych czynnościach.

Uprawnienia ochroniarza licencjonowanego

Zupełnie inaczej przedstawia się zakres uprawnień ochroniarzy, którzy posiadają licencję. W tym przypadku zastosowanie znajdzie art. 36 Ustawy z dnia 22 sierpnia 1997 roku o ochronie osób i mienia. Zgodnie z ust. 1 ww. przepisu pracownik ochrony przy wykonywaniu zadań ochrony osób i mienia ma prawo do:

• ustalania uprawnień do przebywania na obszarach lub w obiektach chronionych oraz legitymowania osób w celu ustalenia ich tożsamości;
• wezwania osób do opuszczenia obszaru lub obiektu w przypadku stwierdzenia braku uprawnień do przebywania na terenie chronionego obszaru lub obiektu albo stwierdzenia zakłócania porządku;
• ujęcia w granicach obszarów lub obiektów chronionych lub poza ich granicami osób stwarzających w sposób oczywisty bezpośrednie zagrożenie życia lub zdrowia ludzkiego, a także chronionego mienia, w celu niezwłocznego oddania tych osób policji;
• odpowiedniego użycia lub wykorzystania środków przymusu bezpośredniego, o których mowa w Ustawie z dnia 24 maja 2013 roku o środkach przymusu bezpośredniego i broni palnej;
• odpowiedniego użycia lub wykorzystania broni palnej w granicach chronionych obiektów i obszarów, z wyłączeniem przypadków przeciwdziałania czynnościom zmierzającym bezpośrednio do zamachów.

Jeśli chodzi o zakres stosowania środków przymusu bezpośredniego, to licencjonowany ochroniarz ma prawo do stosowania siły fizycznej pod postacią technik transportowych, obrony i obezwładnienia, zakładania kajdanek na ręce podejrzanego, stosowania pałki służbowej i wykorzystania psa służbowego. Ochroniarz z licencją może także stosować chemiczne środki obezwładniające w postaci ręcznych miotaczy substancji obezwładniających (np. gazu pieprzowego), a także przedmioty przeznaczone do obezwładniania osób za pomocą energii elektrycznej (np. paralizatory).

Stosowanie środków przymusu bezpośredniego na terenie chronionego obiektu jest możliwe tylko wtedy, gdy pojawia się konieczność:

• odparcia bezpośredniego, bezprawnego zamachu na życie, zdrowie lub wolność uprawnionego lub innej osoby;
• przeciwdziałania bezpośredniemu zamachowi na ochraniane przez uprawnionego obszary, obiekty lub urządzenia;
• przeciwdziałania niszczeniu mienia;
• ujęcia osoby, udaremnienia jej ucieczki lub pościgu za tą osobą;
• pokonania biernego oporu.

Pamiętajmy, że ochroniarz nie może stosować środków przymusu bezpośredniego pod postacią ataku w sytuacji, gdy dana osoba nie dała powodu do takiego zachowania (tj. nie ucieka, nie jest agresywna i stosuje się do poleceń ochroniarza). Takie ataki stanowią poważne naruszenie nietykalności cielesnej każdego człowieka i są jawnym naruszeniem prawa.

Stosowanie środków przymusu bezpośredniego również nie może być dowolne. Licencjonowany ochroniarz nie może bić, kopać czy też uderzać klienta sklepu, chyba że takie czynności muszą zostać podjęte w obronie własnej, np. ze względu na agresywne zachowanie sprawcy. Siła fizyczna może być podjęta, ale zawsze proporcjonalnie do danej sytuacji.

Przykład 3.

Tomasz jest ochroniarzem licencjonowanym w sklepie RTV. Pewnego dnia zauważył, jak jeden z klientów niszczy telewizory ustawione na wystawie. W związku z tym podszedł do niego i zażądał wylegitymowania się. Sprawca odmówił i postanowił uciec ze sklepu. Czy Tomasz ma prawo powstrzymać go od ucieczki siłą? 

Tak, ochroniarz może to zrobić i przytrzymywać klienta do czasu pojawienia się policji.

Przykład 4.

Oskar jest licencjonowanym ochroniarzem pracującym w sklepie spożywczym. Pewnego dnia zauważył, jak grupka młodych osób kradnie towary. Nie czekając na wyjaśnienia złodziei, zaatakował ich pierwszy i obezwładnił. Czy ochroniarz miał prawo do podjęcia takich działań? 

Nie, ponieważ złodzieje nie dali podstaw do zastosowania wobec nich środków przymusu bezpośredniego – nie uciekali ze sklepu i nie stawiali czynnego ani biernego oporu. Działania Oskara należy uznać za naruszenie prawa.

Uprawnienia ochroniarza - podsumowanie

Zakres praw ochroniarza w sklepie zależy od posiadanej przez niego licencji. Miejsce wykonywania pracy nie wpływa na kompetencje takiego pracownika. W przypadku ochroniarzy nielicencjonowanych mogą oni w zasadzie monitorować chronione obiekty, wzywać policję lub ochroniarzy licencjonowanych do zdarzeń oraz udaremniać ucieczkę sprawców, jednak bez stosowania żadnych środków przymusu bezpośredniego. Ochroniarze posiadający licencje mogą stosować już tego rodzaju środki, przy czym nie mogą jako pierwsi atakować klientów.