Kradzież tożsamości - najważniejsze informacje

Dane osobowe należą do informacji wrażliwych i nie powinny być nikomu udostępniane bez zbędnej potrzeby. Czasami zdarza się jednak, że inna osoba podszywa się pod nas, wskutek czego rodzi to nieprzyjemne konsekwencje. Czym jest kradzież tożsamości i jaka kara przewidziana jest za taki czyn dla sprawcy?

Podszywanie się pod inną osobę

Kradzież tożsamości jako przestępstwo może przejawiać się na wiele różnych sposobów. Obecnie w dobie internetu jest ono szczególnie istotne, ponieważ nie mamy 100% pewności, czy użytkownik siedzący po drugiej stronie komputera rzeczywiście jest tym, za kogo się podaje. Podszywanie się pod inną osobę jest w Polsce karalne, co wynika wprost z art. 190a § 2–4 Kodeksu karnego. Zgodnie z tą regulacją, kto, podszywając się pod inną osobę, wykorzystuje jej wizerunek, inne jej dane osobowe lub inne dane, za pomocą których jest ona publicznie identyfikowana, w celu wyrządzenia jej szkody majątkowej lub osobistej, podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8. Jeżeli następstwem czynu zabronionego jest targnięcie się pokrzywdzonego na własne życie, sprawca podlega surowszej odpowiedzialności – karze pozbawienia wolności od lat 2 do 12. Pamiętajmy, że ściganie przestępstwa kradzieży tożsamości następuje na wniosek pokrzywdzonego.

Wśród danych dotyczących tożsamości oznaczonej osoby, które mogą posłużyć do popełnienia przestępstwa podszywania się pod inną osobę, odnajdziemy m.in.:

• imię i nazwisko;
• numer PESEL;
• numer konta bankowego;
• adres zamieszkania lub zameldowania (nie zawsze są to tożsame ze sobą adresy);
• adres poczty elektronicznej, jeśli pozwala na przypisanie go do konkretnej osoby;
• numer dowodu osobistego, paszportu, karty pobytu, prawa jazdy;
• numer telefonu komórkowego, jeśli pozwala na przypisanie go do konkretnej osoby;
• dane medyczne.

Podszywanie się powinno być rozumiane jako wprowadzenie w błąd innych osób co do własnej tożsamości w celu wyrządzenia pokrzywdzonemu szkody majątkowej lub osobistej. Tym samym przypadkowe posłużenie się cudzą tożsamością nie stanowi przejawu podszywania się i nie jest karalne.

Przykład 1.

Pan Michał prowadzi popularnego bloga kulinarnego, dzięki czemu nawiązał współpracę z licznymi firmami, które inwestują w jego działalność. Jeden z jego subskrybentów o nicku „Tajemniczy M.” uzyskał dostęp do danych osobowych pana Michała (m.in. do numeru jego konta bankowego i adresu zamieszkania) – zamierza wykorzystać te informacje, aby przejąć wynagrodzenie wypłacane blogerowi. Z ostrożności postanowił, że nawiąże kontakt tylko z jedną firmą inwestującą w działania pana Michała – wskazał jej, że zmienia numer konta bankowego i podał własny rachunek, żeby przejąć jedną pensję blogera. Subskrybent uważa, że pan Michał nie zauważy spadku dochodów, ponieważ nie zamierza ingerować w relację z jego innymi kontrahentami. Czy w takiej sytuacji kradzież tożsamości jest pewna? 

Tak, ponieważ działanie subskrybenta była celowe i doprowadziło do szkody majątkowej po stronie pana Michała. Ograniczony charakter działania może wpłynąć jedynie na zmniejszenie zakresu odpowiedzialności sprawcy.

Przykład 2.

Pani Anna przez pomyłkę odebrała korespondencję mailową kierowaną do innej osoby. Myślała jednak, że firma, która się z nią skontaktowała, rzeczywiście chciała nawiązać współpracę właśnie z nią, a nie z kimś innym. W związku z tym zgodziła się na ofertę biznesową i zaczęła pracę dla tej firmy. Po jakimś czasie okazało się, że przedsiębiorstwo chciało nawiązać współpracę z inną kobietą o identycznie brzmiącym nazwisku. Czy w tej sytuacji doszło do kradzieży tożsamości? 

Nie, ponieważ działanie pani Anny nie było wymierzone przeciwko pokrzywdzonej ani też nie zmierzało do wyrządzenia jej szkody majątkowej lub osobistej.

Przykład 3.

Piotr ma 17 lat i lubi udawać w internecie znane osoby. Wychodzi mu to całkiem dobrze, ponieważ wielu użytkowników daje się nabrać na działania chłopaka. Piotr po pewnym czasie informuje jednak „oszukanych”, że w rzeczywistości nie jest tą osobą, za którą się podaje, a jego działania miały formę żartu. Nigdy nie uzyskał też za to korzyści finansowej. Czy w tym przypadku możemy mówić o kradzieży tożsamości? 

Nie, ponieważ działania Piotra nie zmierzały do wyrządzenia szkody majątkowej lub osobistej osobom, pod które się podszywał, były jedynie formą żartu. Jeśli jednak zachowanie chłopca doprowadziłoby do szkody po stronie osoby, pod którą się podszywa, będzie go można pociągnąć do odpowiedzialności karnej – odpowiada już bowiem jak osoba dorosła.

Ustawodawca przyjął, że kradzież tożsamości jako przestępstwo może być popełnione tylko umyślnie. Z drugiej strony, jeśli efektem działania sprawcy będzie targnięcie się pokrzywdzonego na własne życie, to wówczas mówimy o tzw. winie kombinowanej sprawy umyślno-nieumyślnej. Sprawca nie musi celowo dążyć do tego, aby pokrzywdzony targnął się na własne życie, ale jeśli to nastąpi, to będzie pociągnięty do surowszej odpowiedzialności karnej.

Kradzież tożsamości jako forma phishingu

Okazuje się, że przestępstwa kradzieży tożsamości możemy doszukać się w jeszcze jednym przepisie Kodeksu karnego. Mowa oczywiście o phishingu, który został uregulowany w art. 287 kk. Zgodnie z tym przepisem kto, w celu osiągnięcia korzyści majątkowej lub wyrządzenia innej osobie szkody, bez upoważnienia, wpływa na automatyczne przetwarzanie, gromadzenie lub przekazywanie danych informatycznych lub zmienia, usuwa albo wprowadza nowy zapis danych informatycznych, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5. W wypadku mniejszej wagi sprawca podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku. Jeżeli oszustwo popełniono na szkodę osoby najbliższej, ściganie następuje na wniosek pokrzywdzonego.

Przestępstwo oszustwa komputerowego również jest przestępstwem, które można popełnić wyłącznie umyślnie. Sprawca musi mieć na celu wyrządzenie szkody majątkowej względem pokrzywdzonego, więc przypadkowe nieumyślnie działanie nie będzie skutkowało pociągnięciem go do odpowiedzialności karnej. W tym przypadku nie ma jednak mowy o szkodzie osobistej pokrzywdzonego, decydujące znaczenie ma wyłącznie szkoda majątkowa.

Czy należy zgłaszać kradzież tożsamości?

Podszywanie się pod inną osobę powinno być zgłaszane każdorazowo do organów ścigania. Tego rodzaju czyny nie są bowiem ścigane z urzędu, lecz na wniosek pokrzywdzonego lub członków jego najbliższej rodziny, gdy pokrzywdzony skutecznie targnął się na swoje życie. Zgłoszenie podejrzenia popełnienia przestępstwa może nastąpić osobiście lub pisemnie i nie podlega żadnej opłacie.

Niezależnie od powyższego, jeśli kradzież tożsamości jest związana z utratą dokumentów (np. dowodu osobistego lub paszportu), należy niezwłocznie poinformować o takiej stracie odpowiednie organy administracyjne. W przypadku kart płatniczych trzeba również powiadomić swój bank. Takie działanie ma na celu zablokowanie złodzieja tożsamości i przeciwdziałanie dalszym szkodom osobistym i majątkowym. Zgłoszone dokumenty zostaną zablokowane, a ich prawowity właściciel otrzyma nowe egzemplarze.

Zgłoszenia kradzieży tożsamości można dokonać również administratorowi portalu internetowego – dotyczy to oczywiście przypadków, w których podszywanie się ma typowo elektroniczny charakter. Co ciekawe, zgodnie z obowiązującymi przepisami administratorzy mają obowiązek zgłoszenia naruszenia danych osobowych organowi nadzorczemu bez zbędnej zwłoki, nie później jednak niż w terminie 72 godzin po stwierdzeniu naruszenia, chyba że administrator jest w stanie wykazać zgodnie z zasadą rozliczalności, że jest mało prawdopodobne, by naruszenie to mogło powodować ryzyko naruszenia praw lub wolności osób fizycznych.

Podsumowanie - kradzież tożsamości

Przestępstwo kradzieży tożsamości może być dokonane na wiele różnych sposobów. Aby sprawca mógł jednak zostać pociągnięty do odpowiedzialności, niezbędne jest, aby jego działanie miało na celu wywołanie szkody osobowej lub majątkowej u pokrzywdzonego. Z racji swojego prywatnoskargowego charakteru podszywanie się nie jest ścigane z urzędu, więc pokrzywdzony lub jego rodzina powinni zgłaszać takie sprawy do organów ścigania lub administratorów danych osobowych.