Rejestr zastrzeżonych numerów PESEL – czy zwiększy ochronę obywateli?

Kradzież tożsamości stanowi coraz większy problem. Znacznie łatwiej bowiem o uzyskanie cudzych danych. Nie chodzi tu już jedynie o pozyskanie w sposób nielegalny czyjegoś dowodu osobistego czy paszportu, a następnie uzyskanie na jego podstawie „chwilówki”. Wyciek danych osobowych ma aktualnie o wiele szerszy katalog źródeł. Nie powinno to dziwić, jeżeli uzmysłowimy sobie, jak wiele informacji pozostawiamy teraz w sieci. Aplikacje rządowe, bankowość elektroniczna czy sklepy internetowe: wszędzie tam, zostawiając swoje dane, jesteśmy narażeni na ich utratę. Rząd postanowił się temu przyjrzeć i stworzyć ustawę zmieniającą, która powoła do życia rejestr zastrzeżonych numerów PESEL. Dzięki temu narzędziu obywatelom kraju będzie o wiele łatwiej walczyć z oszustami w przypadku kradzieży ich danych. Jak rejestr zastrzeżonych numerów PESEL ten wpłynie na nasze bezpieczeństwo?

Rejestr zastrzeżonych numerów PESEL – jakie założenia ma pomysłodawca?

Rejestr zastrzeżonych numerów PESEL nie został jeszcze powołany. Aktualnie trwają prace nad projektem ustawy o zmianie niektórych ustaw w celu ograniczania niektórych skutków kradzieży tożsamości, która powoła do życia tę instytucję. Mimo stale trwających prac jesteśmy zapewniani, że rejestr pojawi się jeszcze w tym roku (2023).

Za opracowanie projektu ustawy odpowiedzialne jest Ministerstwo Cyfryzacji. Jak wskazuje resort, planowana regulacja ma na celu wzmocnienie ochrony przed nadużyciami wynikającymi z kradzieży danych jednoznacznie identyfikujących osobę fizyczną. W szczególności instytucja ta ma ograniczyć skalę zjawiska zaciągania na skradzione dane zobowiązań finansowych i majątkowych.

W sytuacji nieuprawnionego wejścia w posiadanie numeru PESEL osoby fizycznej poprzez między innymi kradzież dokumentów czy wyciek danych w serwisach internetowych może być on wykorzystywany w połączeniu z imieniem i nazwiskiem do zawierania na jej szkodę umów kredytów i pożyczek, otwierania rachunków rozliczeniowych, sprzedaży nieruchomości bez zgody właściciela czy zakładania na te dane fikcyjnej działalności gospodarczej. Wszystko to ma być natomiast ograniczone w sytuacji, gdy PESEL osoby okradzionej z danych zostanie wpisany do bazy rządowej. Rejestr zastrzeżonych numerów PESEL ma zatem uniemożliwić bądź przynajmniej znacznie utrudnić oszustom wzbogacanie się kosztem nieświadomych tego obywateli.

Rejestr zastrzeżonych numerów PESEL – jakie jest jego przeznaczenie?

Instytucja zastrzeżenia PESEL ma umożliwić każdemu obywatelowi wprowadzenie swoich danych identyfikacyjnych do ogólnopolskiej bazy danych, tak aby organy publiczne i instytucje finansowe mogły w łatwy sposób zweryfikować, czy podana im tożsamość nie została wcześniej „skradziona”.

Rejestr będzie umożliwiał:

• zastrzeżenie numeru PESEL;

• cofnięcie zastrzeżenia numeru PESEL;

• wgląd do historii zastrzeżeń numeru PESEL i wykazu weryfikacji zastrzeżenia numeru PESEL;

• weryfikację istnienia zastrzeżenia numeru PESEL za pomocą e-usługi, aplikacji mObywatel i usług sieciowych;

• wgląd w informację o organie, który dokonał zastrzeżenia lub cofnięcia zastrzeżenia numeru PESEL.

Powyższe czynności mają być umożliwione do przeprowadzenia za pomocą usługi elektronicznej (za pomocą profilu zaufanego) lub osobiście w siedzibie organu dowolnej gminy (nie tylko w urzędzie gminy właściwym dla miejsca zamieszkania). W przypadku osoby ubezwłasnowolnionej czynność taką może osobiście podjąć jej kurator lub opiekun. Tutaj możliwe będzie to wyłącznie w urzędzie gminy.

Projekt zakłada również określenie katalogu podmiotów, które będą zobligowane do zweryfikowania tożsamości osoby w rejestrze w czasie wykonywania swoich czynności. W przypadku, gdy PESEL będzie znajdował się w bazie, podmiot ten powinien odmówić wykonywania dalszego działania, np. bank powinien odmówić udzielenia pożyczki. Jak wskazuje resort, czynność może zostać zrealizowania i umowa taka będzie ważna, ale podmiot wykonuje to wyłącznie na swoje ryzyko i bez możliwości dochodzenia roszczeń w stosunku do właściciela danych. Jeśli numer PESEL nie jest zastrzeżony – transakcja może zostać zrealizowana zgodnie z przyjętymi przez strony ustaleniami.

Istota stworzenia rejestru

Istotą proponowanego rozwiązania jest, aby wszystkie osoby posiadające numer PESEL, które nie zamierzają zaciągać w danym okresie żadnych zobowiązań finansowych i materialnych, dokonały zastrzeżenia swojego numeru PESEL. Zastrzeżenie można cofnąć w dowolnym czasie, a później je ponowić. Liczba zastrzeżeń będzie nielimitowana. Dzięki takiemu rozwiązaniu obywatel, nawet nie będąc świadomy kradzieży swoich danych, będzie chroniony. A w wypadku, gdy zamierza np. zaciągnąć kredyt, dokonuje cofnięcia zastrzeżenia na czas procedury bankowej.

Zgłoszone zastrzeżenie ma zostać zarejestrowane w czasie rzeczywistym, a jego cofnięcie – w dniu następującym po zgłoszeniu (niezależnie od tego, czy będzie to dzień roboczy, czy też ustawowo wolny od pracy). Nowelizacja przewiduje, że w przypadku zastrzeżonego numeru PESEL będzie to widoczne od razu w systemie. Z kolei skutki związane z niemożnością dochodzenia roszczeń zostaną wprowadzone od dnia następnego po zastrzeżeniu. Ma to na celu uniknięcie trudności i niedomówień przy ustalaniu dokładnej daty umowy w zestawieniu z zastrzeżeniem, w szczególności w przypadku umów zawieranych na odległość, gdzie w grę wchodzi m.in. czas reakcji serwera oraz możliwość dokonywania niektórych operacji w ciągu kilku sekund.

Ministerstwo podkreśla przy tym, że projektowana instytucja nie będzie miała wpływu na możliwość prowadzenia działań marketingowych oraz reklamowania swoich usług przez podmioty zobligowane do weryfikacji zastrzeżenia numeru PESEL.

Rejestr zastrzeżonych numerów PESEL – obowiązki notariusza

Projekt w aktualnym brzmieniu zakłada 3 grupy podmiotów, które będą bezwzględnie obowiązane do weryfikacji numerów PESEL swoich klientów (petentów). Są to:

• notariusze;

• instytucje finansowe;

• dostawcy usług telekomunikacyjnych.

Co na ten temat dokładnie mówi projekt ustawy? W przepisie art. 1 wskazuje on na wprowadzenie zmian w ustawie – Prawo o notariacie. Zgodnie z nowelą notariusz przed dokonaniem czynności notarialnej będzie miał obowiązek zweryfikować w rejestrze zastrzeżeń numerów PESEL, czy numer PESEL osoby, wobec której dokonuje owej czynności, jest zastrzeżony.

Następnie projekt wskazuje, że notariusz będzie odmawiał dokonania czynności notarialnej, której przedmiotem jest:

• nabycie, zbycie lub obciążenie nieruchomości, lub udziału w nieruchomości, prawa użytkowania wieczystego, spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu lub udziału w nich;

• sporządzenie pełnomocnictwa do nabycia, zbycia lub obciążenia nieruchomości bądź udziału w nieruchomości, prawa użytkowania wieczystego, spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu lub udziału w nich

– jeżeli stroną lub mocodawcą jest osoba fizyczna, której numer PESEL jest zastrzeżony w rejestrze zastrzeżeń. To samo dotyczy sytuacji, kiedy w czynnościach bierze udział wiele osób, a tylko u jednej występuje zastrzeżenie PESEL – tutaj również notariusz powinien odmówić.

W przypadku niedostępności systemu teleinformatycznego, w którym prowadzony jest rejestr zastrzeżeń, trwającej dłużej niż 15 minut, notariusz może wstrzymać się od dokonania czynności notarialnej do czasu przywrócenia dostępności systemu albo dokonać czynności notarialnej.

Banki również będą stały na straży naszych danych

Kolejno art. 3 projektu wskazuje na modyfikację ustawy – Prawo bankoweesel. Jest tam wskazane między innymi, że bank krajowy, instytucja kredytowa, oddział instytucji kredytowej oraz oddział banku zagranicznego zostaną zobligowane do weryfikowania w rejestrze zastrzeżeń numerów PESEL, czy numer ten jest zastrzeżony, przed:

1. zawarciem z konsumentem umowy:

1. rachunku oszczędnościowego i rachunku oszczędnościowo-rozliczeniowego,

2. o świadczenie usługi płatniczej, jeżeli przewidziano w jej treści możliwość zawarcia umowy kredytu lub pożyczki,

3. kredytu,

4. pożyczki,

5. leasingu;

2. zmianą umowy, o której mowa powyżej, w której wyniku następuje zwiększenie zadłużenia.

W gronie „strażników” również dostawcy usług telekomunikacyjnych

W przepisie art. 5 projektu ustawy jest dodatkowo wskazane na dostawców publicznych dostępnych usług telekomunikacyjnych. Zgodnie z nim dostawca usług telekomunikacyjnych odmówi wydania kopii lub wtórnika karty bądź innego urządzenia, służących do identyfikacji abonenta w publicznej sieci telekomunikacyjnej lub ich cyfrowego odwzorowania, jeżeli w chwili weryfikacji podany numer PESEL abonenta jest zastrzeżony w rejestrze zastrzeżeń numerów PESEL albo w przypadku niedostępności systemu teleinformatycznego, w którym prowadzony jest rejestr zastrzeżeń numerów PESEL.

Czy rejestr zastrzeżonych numerów PESEL zwiększy ochronę obywateli?

Prawodawca zadbał o te obszary, w których najczęściej dochodzi do wykorzystania cudzej tożsamości. Jeżeli ustawa wejdzie w proponowanym kształcie, z jednej strony będzie to oznaczało zwiększenie czynności formalno-administracyjnych po stronie podmiotów zobowiązanych, z drugiej zaś strony obywatele, przy odrobinie własnej inicjatywy, mogą zagwarantować sobie spokojny sen i brak obaw przed kradzieżą ich danych i wykorzystaniem ich np. w celu zaciągnięcia pożyczki, kredytu, przepisania nieruchomości czy chociażby wykupienia abonamentu wraz z drogim telefonem na raty. Być może nie zniweluje to całkowicie przestępczych działań oszustów, ale z całą pewnością je ograniczy.