Zastrzeganie numeru PESEL

Liczba przestępstw polegających na uzyskaniu pożyczek czy kredytów przy wykorzystaniu nieuczciwie pozyskanych danych osobowych stale rośnie, a pomysłowość oszustów zdaje się nie mieć granic. Ochrona danych osobowych obywateli wydaje się być iluzoryczna wobec coraz bardziej przebiegłych działań osób trudniących się procederem wyłudzania. Jedną z kluczowych informacji w tym kontekście jest numer PESEL. Czy osoby, które obawiają się kradzieży, mogą zastrzec ten numer, czy istnieje jakiś ogólnodostępny rejestr? O tym jak wygląda zastrzeganie numeru PESEL piszemy poniżej.

Czy istnieje publiczna baza obejmująca zastrzeżone numery PESEL?

Wobec narastającego zjawiska wyłudzania danych i wykorzystywania ich do zaciągania zobowiązań finansowych (pożyczek, kredytów, dofinansowań) dziwić może fakt, iż dotychczas nie wprowadzano rozwiązań zmierzających do ochrony interesów obywateli. Z pewnością takim działaniem byłoby utworzenie bazy prowadzonej przez organ administracyjny, której celem będzie gromadzenie zastrzeżonych numerów PESEL.

Państwowa centralna baza danych zastrzeżonych – pomysł na walkę z wyłudzeniami

Pogarszająca się sytuacja gospodarcza prowadzi do większej liczby wyłudzeń danych osobowych, w tym numeru PESEL, przez osoby, które zamierzają za pośrednictwem bezprawnie uzyskanych informacji wyłudzić określone korzyści materialne. Warto podkreślić, że ubiegły rok był rekordowy od ponad dekady, jeśli idzie o liczbę przypadków wyłudzenia środków finansowych w postaci kredytów i pożyczek. W tej sytuacji powołanie do życia instytucji o publicznym statusie jest szczególnie uzasadnione, zwłaszcza że prognozy analityków przewidują dalsze pogłębianie się kryzysu ekonomicznego.

Remedium na wspomniane zagrożenia ma być rządowy plan utworzenia państwowej centralnej bazy danych zastrzeżonych. Zadania w tym zakresie zostały powierzone Ministerstwu Cyfryzacji (MC).

Obecnie propozycje powołania do życia rejestru, w którym będzie można zastrzec numer PESEL, znajdują się na etapie projektowym, wszystko jednak wskazuje na to, że rządowe pomysły na ochronę obywateli przed wyłudzeniami ulegną finalnie urzeczywistnieniu.

Podstawowe zasady funkcjonowania centralnej bazy danych zastrzeżonych

Aktualnie nie można jeszcze wiele powiedzieć o szczegółowych rozwiązaniach, jakie zostaną przyjęte przy konstruowaniu centralnej bazy danych zastrzeżonych. Można natomiast przedstawić ogólne zasady działania tej bazy.

Działanie bazy danych zastrzeżonych w domenie państwowej będzie oparte na następujących zasadach generalnych:

• powszechnej dostępności – z możliwości rozwiązań przewidzianych w rejestrze informacji zastrzeżonych będzie mógł skorzystać każdy obywatel;
• bezpłatności – każda osoba, która będzie chciała zastrzec swoje dane, będzie mogła uczynić to bezpłatnie;
• obligatoryjności weryfikacji danych w bazie – oznacza to, że każda instytucja, która będzie zamierzała zaoferować obywatelowi swój produkt lub usługę, będzie musiała najpierw sprawdzić, czy dane konkretnej osoby nie zostały objęte zastrzeżeniem.

Możliwe konsekwencje utraty danych osobowych

Obecnie, jeśli obywatel padnie ofiarą oszustwa, nie może w zasadzie liczyć na pomoc instytucji państwowych poza zawiadomieniem o przestępstwie organów ścigania (Policji lub prokuratury).

Przykład 1.
Pani Janina została poproszona o pomoc materialną podczas rozmowy telefonicznej z osobą, która zaprezentowała się jako przedstawicielka jednej z fundacji działających na rzecz chorych. W trakcie rozmowy przekazano, że są potrzebne dane ewidencyjne, w tym numer PESEL, w celu zamieszczenia informacji o darczyńcach na stronie internetowej fundacji. Pani Janina nie uznała tego za coś podejrzanego i przedstawiła wymagane informacje. Po upływie 4 miesięcy otrzymała pismo z wezwaniem do zapłaty bieżącej i zaległej raty pożyczki udzielonej przez jedną z instytucji finansowych. Problem w tym, że nie ubiegała się o żadne środki – jednak w dokumentach znajdujących się u pożyczkodawcy widniały dane osobowe pani Janiny. Udostępnione w czasie rozmowy telefonicznej informacje zostały zdobyte wskutek oszustwa, a następnie na ich podstawie wyłudzono pożyczkę.

Oczywiście w przedstawionej przykładowej sytuacji kluczową rolę odgrywa przebiegłość oszustów oraz łatwowierność osoby proszonej o wsparcie, tym niemniej gdyby istniała centralna baza danych zastrzeżonych, mogłoby nie dojść do wyłudzenia.

Zastrzeżenie numeru PESEL – czy może ograniczać prawa konsumentów?

Jak już wspomnieliśmy, nie znamy szczegółowych rozwiązań prawnych, jakie zostaną przyjęte przy wdrażaniu centralnej bazy danych zastrzeżonych. Wydaje się jednak, że należy uwzględnić takie procedury, które nie spowodują ograniczenia praw konsumentów. Chodzi w tym przypadku o możliwość zawierania umów na odległość.

Przykład 2.
Pan Zdzisław dowiedział się z mediów o możliwości zastrzeżenia numeru PESEL i innych danych w centralnym rejestrze prowadzonym przez resort cyfryzacji. W związku z tym złożył wniosek o nałożenie klauzuli poufności na wspomniane informacje ewidencyjne. Każdy podmiot, który będzie zamierzał zaoferować panu Zdzisławowi swe produkty, np. kredyt lub umowę o usługi telekomunikacyjne, będzie zobowiązany do sprawdzenia danych ewidencyjnych w bazie pod kątem ich utajnienia. Niemożność dostępu do tych informacji czyni niemożliwym sfinalizowanie umowy. Przepisy dotyczące funkcjonowania bazy danych zawierają jednak procedury, dzięki którym obywatel może na czas określony odblokować swoje dane w celu skorzystania z oferty firmy, którą jest zainteresowany. W razie potrzeby pan Zdzisław może w każdej chwili uchylić zastrzeżenie swych danych.

Są to przykładowe okoliczności, należy jednak zaznaczyć, że możliwość uchylenia zastrzeżenia numeru PESEL (także innych danych) jest konieczna, bowiem – w przeciwnym wypadku – prawa konsumenckie obywatela zostałyby ograniczone w poważnym stopniu. Wyłączenie ochrony danych osobowych powinno mieć czasowy charakter – niezbędny do zawarcia umowy. Po dopełnieniu formalności blokowanie numeru PESEL oraz pozostałych danych ewidencyjnych byłoby ponownie uruchomione.

Zastrzeganie numeru PESEL – podsumowanie

Wzrastająca liczba kradzieży danych osobowych, w tym szczególnie numerów PESEL, powoduje jednocześnie upowszechnienie się procederu wyłudzania kredytów czy pożyczek. Oszustwa tego typu nie są nowością, dziwić może zatem, że dopiero teraz MC pracuje nad publiczną bazą zastrzeżonych danych osobowych. Według zapowiedzi rejestr ten ma być oparty na zasadzie powszechnego dostępu dla obywateli i nieodpłatności. Podmioty gospodarcze oferujące swoje produkty i usługi będą miały obowiązek weryfikacji danych osobowych konsumenta we wspomnianej bazie. Osoba, która zastrzegła numer PESEL (także inne dane), będzie uprawniona do czasowego uchylenia blokady, np. w celu zawarcia umowy z bankiem bądź firmą telekomunikacyjną.