Korzystanie z zasobów Internetu a prawo autorskie
Podstawowym celem jeśli chodzi o prawo autorskie, jest dbałość o interesy każdej osoby, którą możemy określić jako twórcę utworu. W dzisiejszych czasach wiele z nich jest umieszczanych w internecie. W jaki sposób korzystać z utworów, aby nie naruszać prawa autorskiego?
Prawo autorskie
Podstawowym aktem prawnym regulującym prawo autorskie w Polsce jest Ustawa z dnia 4 lutego 1994 roku o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Dzięki przepisom tam zawartym wiemy, co tak naprawdę podlega ochronie prawnej i na jakich zasadach można korzystać z cudzych utworów.
Zgodnie z art. 1 powyższej ustawy przedmiotem prawa autorskiego jest każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia (utwór). W szczególności przedmiotem prawa autorskiego są utwory:
wyrażone słowem, symbolami matematycznymi, znakami graficznymi (literackie, publicystyczne, naukowe, kartograficzne oraz programy komputerowe);
plastyczne;
lutnicze;
wzornictwa przemysłowego;
architektoniczne, architektoniczno-urbanistyczne i urbanistyczne;
muzyczne i słowno-muzyczne;
sceniczne, sceniczno-muzyczne, choreograficzne i pantomimiczne;
audiowizualne (w tym filmowe).
Ochroną objęty może być wyłącznie sposób wyrażenia; nie są nią objęte odkrycia, idee, procedury, metody i zasady działania oraz koncepcje matematyczne. Utwór jest przedmiotem prawa autorskiego od chwili ustalenia, chociażby miał postać nieukończoną. Ochrona przysługuje twórcy niezależnie od spełnienia jakichkolwiek formalności.
Dla ustawodawcy nie ma znaczenia, gdzie tak naprawdę znajduje się utwór lub jego kopia, co oznacza, że wytwory ludzkiej myśli umieszczone w internecie również korzystają z ochrony prawnej. Okazuje się jednak, że osoby korzystające z sieci nie zawsze mogą w darmowy sposób wykorzystywać cudze dzieła.
Darmowe korzystanie z zasobów internetu
Jeśli chodzi o możliwość nieodpłatnego wykorzystywania cudzych materiałów, które znajdziemy w Internecie, to jest to dopuszczalne na 3 podstawowych płaszczyznach:
względem utworów umieszczonych na tzw. domenie publicznej;
w przypadku informacji wykorzystywanych w ramach tzw. dozwolonego użytku;
udostępnianych w ramach licencji.
Z pierwszym przypadkiem mamy do czynienia, gdy autorskie prawa majątkowe do dzieł umieszczonych w internecie już wygasły. Będzie tak co do zasady po upływie 70 lat od śmierci ich twórcy lub 70 lat od dnia pierwszego publicznego udostępnienia utworu.
Dozwolony użytek pojawia się z kolei wtedy, gdy użytkownik wykorzystuje cudzy utwór dla celów osobistych i nie zamierza go dalej rozpowszechniać ani czerpać żadnych korzyści finansowych. Zgodnie z treścią art. 23 i 231 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych bez zezwolenia twórcy wolno nieodpłatnie korzystać z już rozpowszechnionego utworu w zakresie własnego użytku osobistego. Przepis ten nie upoważnia do budowania według cudzego utworu architektonicznego i architektoniczno-urbanistycznego oraz do korzystania z elektronicznych baz danych spełniających cechy utworu, chyba że dotyczy to własnego użytku naukowego niezwiązanego z celem zarobkowym. Zakres własnego użytku osobistego obejmuje korzystanie z pojedynczych egzemplarzy utworów przez krąg osób pozostających w związku osobistym, w szczególności pokrewieństwa, powinowactwa lub stosunku towarzyskiego.
Wyrok SA w Poznaniu z 8 maja 2019 roku (sygn. akt I ACa 656/18)
Samo rozpowszechnienie utworu audiowizualnego nie uprawnia do wykorzystywania go bez zezwolenia w celach komercyjnych.
Dozwolony użytek z zasobów internetowych może przejawiać się np.
w pobieraniu lub odtwarzaniu pliku muzycznego lub filmowego z oficjalnej strony twórcy;
w przesyłaniu zakupionych utworów członkom najbliższej rodziny;
w odwiedzaniu stron WWW;
kopiowaniu kupionych plików na własne nośniki danych (np. na płyty CD, DVD, pendrive).
Trzecia możliwość darmowego korzystania z zasobów internetu to licencja. Jest to umowa, w której autor utworu określa, kto i na jakich zasadach może korzystać z jego dzieł. W przypadku utworów o charakterze internetowym wyróżniamy następujące licencje:
freeware, która pozwala na całkowicie bezpłatne i nieograniczone korzystanie z danego utworu;
shareware, która pozwala na darmowe, i z reguły czasowe, korzystanie z programu komputerowego przed zakupem jego pełnej wersji;
adware, która pozwala korzystać z darmowych utworów, w których umieszczane są reklamy;
Powszechna Licencja Publiczna GNU, która pozwala na nieodpłatne użytkowanie programu, modyfikowanie go i rozpowszechnianie pod warunkiem dołączenia informacji o zmianach oraz źródle oryginalnej wersji.
Odpłatne korzystanie z zasobów internetu
Internet jest pełen wartościowych utworów, z reguły dostęp do nich jest jednak odpłatny i ograniczony. Autorzy takich dzieł mają prawo dyktować warunki, na podstawie których utwór może być sprzedawany i rozpowszechniany. W praktyce dostęp do odpłatnych plików umieszczanych w internecie nie wymaga uzyskania bezpośredniego kontaktu z twórcą dzieła. Najczęściej wymaga to zakupu utworu i opłacenia go poprzez bankowość elektroniczną, czasami także w ramach abonamentu. Część utworów może być udostępniania czasowo – po upływie określonego terminu użytkownik traci prawo do wykorzystywania oznaczonego dzieła, chyba że zdecyduje się na uiszczenie dodatkowej opłaty.
Odpłatne korzystanie z zasobów internetu jest tak naprawdę formą sprzedaży, za którą twórca pobiera odpowiednie wynagrodzenia. Sprzedawca zobowiązany jest zatem do wystawienia rachunku za możliwość wykorzystywania oznaczonego utworu. W niektórych przypadkach koszt takiego zakupu może być wliczony do kosztów prowadzenia działalności gospodarczej. Będzie tak, chociażby w przypadku programów informacji prawnej lub obsługi księgowej.
Co grozi za nielegalne korzystanie z zasobów internetowych?
Jeśli przy danym utworze internetowym widnieje informacja, że należy zapłacić za możliwość jego używania lub rozpowszechniania, to użytkownikowi nie wolno pobrać danego pliku nielegalnie. W takim przypadku w grę wchodzi zastosowanie art. 79 ust.1–4 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Zgodnie z treścią tego przepisu uprawniony, którego autorskie prawa majątkowe zostały naruszone, może żądać od osoby, która naruszyła te prawa:
zaniechania naruszania;
usunięcia skutków naruszenia;
naprawienia wyrządzonej szkody na zasadach ogólnych albo poprzez zapłatę sumy pieniężnej w wysokości odpowiadającej dwukrotności, a w przypadku gdy naruszenie jest zawinione – 3-krotności stosownego wynagrodzenia, które w chwili jego dochodzenia byłoby należne tytułem udzielenia przez uprawnionego zgody na korzystanie z utworu;
wydania uzyskanych korzyści.
Niezależnie od powyższych roszczeń uprawniony może się domagać jednokrotnego albo wielokrotnego ogłoszenia w prasie oświadczenia o odpowiedniej treści i formie lub podania do publicznej wiadomości części albo całości orzeczenia sądu wydanego w rozpatrywanej sprawie, w sposób i w zakresie określonym przez sąd. Sąd może nakazać osobie, która naruszyła autorskie prawa majątkowe, na jej wniosek i za zgodą uprawnionego, w przypadku gdy naruszenie jest niezawinione, zapłatę stosownej sumy pieniężnej na rzecz uprawnionego, jeżeli zaniechanie naruszania lub usunięcie skutków naruszenia byłoby dla osoby naruszającej niewspółmiernie dotkliwe. Sąd, rozstrzygając o naruszeniu prawa, może orzec na wniosek uprawnionego o bezprawnie wytworzonych przedmiotach oraz środkach i materiałach użytych do ich wytworzenia, w szczególności może orzec o ich wycofaniu z obrotu, przyznaniu uprawnionemu na poczet należnego odszkodowania lub zniszczeniu. Orzekając, sąd uwzględnia wagę naruszenia oraz interesy osób trzecich.
Prawo autorskie a zasoby internetu - podsumowanie
Korzystanie z zasobów internetu jest nieodpłatne tylko wtedy, gdy robimy to na własny nieodpłatny użytek lub za zgodą autora utworu. W pozostałych przypadkach wiąże się to z koniecznością uiszczenia jednorazowej, okresowej lub stałej opłaty za korzystanie z oznaczonego dzieła. W przypadku nielegalnego i bezprawnego wykorzystywania cudzych utworów umieszczanych w internecie twórcy przysługuje kilka ważnych uprawnień wynikających z ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych.
