Prawa autorskie w umowie o pracę - czy taki zapis jest ważny?

Praca może być wykonywana na różnych stanowiskach. Część z nich będzie wiązała się z wytwarzaniem całkowicie nowych, dotąd niespotykanych rzeczy lub wymyślania innowacyjnych produktów. W takim przypadku prawa autorskie w umowie o pracę podlegają innemu rozliczeniu niż przy standardowym zatrudnieniu.

Umowa o pracę

Jednym z podstawowych źródeł stosunku pracy jest umowa o pracę. Kształtuje ona zobowiązanie pomiędzy zatrudniającym a pracownikiem i wskazuje na to, w jaki sposób mają być wykonywane poszczególne obowiązki pracownicze. Umowa o pracę jest bardzo ważnym dokumentem, ponieważ to od jej treści zależy, w jaki sposób ukształtowane zostaną prawa i obowiązki każdej ze stron.

Dokładna treść umowy o pracę zależy od woli pracodawcy oraz pracownika, stąd nie istnieje jeden wzór takiego kontraktu, który może być wykorzystywany w każdej sytuacji. Z drugiej strony musimy pamiętać, że ustawodawca wskazuje na pewne niezbędne minimum treściowe, gdy strony chcą zawrzeć jakąkolwiek umowę o pracę. Zgodnie z treścią art. 29 §1 Kodeksu pracy umowa o pracę określa strony umowy, rodzaj umowy, datę jej zawarcia oraz warunki pracy i płacy, w szczególności:

• rodzaj pracy;
• miejsce wykonywania pracy;
• wynagrodzenie za pracę odpowiadające jej rodzajowi, ze wskazaniem składników wynagrodzenia;
• wymiar czasu pracy;
• termin rozpoczęcia pracy.

Jak widać, podstawowa umowa o pracę nie odnosi się do kwestii praw autorskich, które mogłyby przysługiwać zatrudnionemu. Czy to jednak oznacza, że tego zagadnienia nie wolno poruszać w takich dokumentach?

Czym są prawa autorskie?

Prawa autorskie to w skrócie uprawnienia twórcy określonego dzieła, które przysługują mu z mocy samego prawa. Wytworzenie określonego przedmiotu powoduje, że automatycznie dana osoba nabywa prawa do dzieła, nie musi więc załatwiać w tym zakresie żadnych formalności (chyba że chce, aby jej dzieło zostało zarejestrowane w Urzędzie Patentowym i było chronione w mocniejszy sposób).

Prawa autorskie dzielą się na dwa rodzaje:

• osobiste prawa autorskie – są niezbywalne i nie można się ich zrzec, przysługują twórcy przez całe jego życie;
• majątkowe prawa autorskie – są zbywalne i można je przenieść na inną osobę, charakterystyczną cechą tych praw jest ich odpłatny charakter (można je spieniężyć).

Warto w tym miejscu dodać, że zgodnie z treścią art. 1 Ustawy z dnia 4 lutego 1994 roku o prawie autorskim i prawach pokrewnych przedmiotem prawa autorskiego jest każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia (utwór). W szczególności przedmiotem prawa autorskiego są utwory:

• wyrażone słowem, symbolami matematycznymi, znakami graficznymi (literackie, publicystyczne, naukowe, kartograficzne oraz programy komputerowe);
• plastyczne;
• fotograficzne;
• lutnicze;
• wzornictwa przemysłowego;
• architektoniczne, architektoniczno-urbanistyczne i urbanistyczne;
• muzyczne i słowno-muzyczne;
• sceniczne, sceniczno-muzyczne, choreograficzne i pantomimiczne;
• audiowizualne (w tym filmowe).

Ochroną objęty może być wyłącznie sposób wyrażenia; nie są objęte ochroną odkrycia, idee, procedury, metody i zasady działania oraz koncepcje matematyczne. Utwór jest przedmiotem prawa autorskiego od chwili ustalenia, nawet gdyby miał postać nieukończoną. Ochrona przysługuje twórcy niezależnie od spełnienia jakichkolwiek formalności.

Jak zawrzeć prawa autorskie w umowie o pracę?

Zacznijmy od tego, że kwestia praw autorskich nie musi pojawiać się w każdym stosunku pracy. Tak naprawdę takie uprawnienia będą widoczne wyłącznie na stanowiskach, na których dochodzi do wytwarzania dzieł, np. wśród informatyków, artystów czy copywriterów. Wszędzie tam, gdzie może dojść do powstania utworu w rozumieniu ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych, kwestia praw autorskich powinna zostać uregulowana w umowie o pracę.

Oczywiście ustawodawca nie nakłada żadnego obowiązku, aby prawa autorskie pracownika podlegały poszczególnym zapisom wiążącej go umowy. Innymi słowy, pracodawca nie musi regulować tej kwestii w umowie o pracę – może to zrobić w ramach osobnego kontraktu, który zostanie podpisany nawet wiele lat po zawarciu umowy o pracę z daną osobą.

Ustawodawca przewidział to, że w wielu przypadkach pracodawcy nie będą chcieli lub potrafili odnieść się do kwestii praw autorskich swoich pracowników. Wprowadził więc w tym zakresie odpowiednie regulacje. Zgodnie z treścią art. 12 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych, jeżeli ustawa lub umowa o pracę nie stanowią inaczej, pracodawca, którego pracownik stworzył utwór w wyniku wykonywania obowiązków ze stosunku pracy, nabywa z chwilą przyjęcia utworu autorskie prawa majątkowe w granicach wynikających z celu umowy o pracę i zgodnego zamiaru stron. Jeżeli pracodawca, w okresie 2 lat od daty przyjęcia utworu przeznaczonego w umowie o pracę do rozpowszechnienia, nie przystąpi do jego rozpowszechniania, twórca może wyznaczyć mu na piśmie odpowiedni termin na zrobienie tego – z tym jednak skutkiem, że po jego bezskutecznym upływie prawa uzyskane przez pracodawcę wraz z własnością przedmiotu, na którym utwór utrwalono, powracają do twórcy, chyba że umowa stanowi inaczej. Strony mogą określić inny termin na przystąpienie do rozpowszechniania utworu. Jeżeli umowa o pracę nie stanowi inaczej, z chwilą przyjęcia utworu pracodawca nabywa własność przedmiotu, na którym utwór utrwalono.

Pamiętajmy, że autorskie prawa osobiste nigdy nie mogą być przedmiotem żadnej umowy – pracownik nie może zrzec się uprawnień do swojego dzieła ani tym bardziej przenieść ich na pracodawcę. W praktyce oznacza to, że zatrudniony może dożywotnio korzystać z prawa do identyfikacji go jako autora danego utworu, nawet jeśli w podpisanej przez siebie umowie o pracę widniałyby zupełnie inne zapisy.

Przykład 1.

Filip podpisał umowę o pracę na czas określony. Jego podstawowymi obowiązkami jest tworzenie nowych sloganów reklamowych dla zewnętrznych podmiotów oraz okazjonalne tworzenie programów komputerowych. Pracodawca wpisał do umowy o pracę klauzulę, zgodnie z którą pracownik zrzeka się na jego rzecz wszystkich przysługujących mu praw autorskich do wytworzonych dzieł (dotyczy to także autorskich praw osobistych). Pracodawca chce, aby autorstwo sloganów i programów komputerowych było przypisane wyłącznie jego firmie. Taki zapis umowny jest wadliwy i z mocy samego prawa nieważny. Pracownik nie może bowiem zrzec się autorskich praw osobistych (prawa do powiązania go z dziełem i identyfikacji jako autora) – zapisy umowne nie będą w tym zakresie w ogóle obowiązywały.

Wyrok SA w Poznaniu z 11 lipca 2013 roku (sygn. akt I ACa 600/13)

„Od zgodnej woli pracodawcy i pracownika, tj. stron stosunku pracy, zależy, kto nabywa prawa autorskie do programu stworzonego przez pracownika w wyniku wykonywania przez niego obowiązków pracowniczych: pracownik czy pracodawca. Jeżeli strony stosunku pracy nie postanowiły w umowie, że pracownik nabywa autorskie prawa majątkowe do programu komputerowego, prawa te przysługują pracodawcy. Zatem właścicielem praw autorskich do programu komputerowego wykonanego w ramach obowiązków pracowniczych jest pracodawca, chyba że w umowie o pracę lub umowie cywilnoprawnej strony postanowiły inaczej”.

Prawa autorskie w umowie o pracę – podsumowanie

Umowa o pracę nie musi regulować kwestii praw autorskich przysługujących pracownikowi. W tej sytuacji musimy jednak stosować przepisy ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych, które przewidują, że to przełożony nabywa całokształt autorskich praw majątkowych do wytworzonego w ramach stosunku pracy dzieła. Nie dotyczy to jednak osobistych praw autorskich, które z mocy prawa są niezbywalne i nie można się ich zrzec. Pracownik ma pełne prawo do powiązania go z autorstwem danego dzieła, nawet wtedy, gdy w umowie o pracę zawarto inne postanowienia.