Usługi opiekuńcze w formie usług sąsiedzkich - na czym polegają?

Na skróty

Osoby samotne, w podeszłym wieku lub chore często nie są w stanie zapewnić sobie niezbędnej pomocy. Choć przepisy przewidują stosunkowo wiele świadczeń na rzecz osób znajdujących się w trudnym położeniu, to ciągle pojawiają się nowe pomysły w tym obszarze. W ostatnim czasie weszła w życie zmiana regulująca usługi opiekuńcze w formie usług sąsiedzkich. Jakie są zasady korzystania z tej pomocy – piszemy poniżej w artykule.

Usługi opiekuńcze w formie usług sąsiedzkich – podstawa prawna

Usługi opiekuńcze w miejscu zamieszkania w formie usług sąsiedzkich uregulowano w przepisach Ustawy z dnia 12 marca 2004 roku o pomocy społecznej, zwanej dalej ustawą.

Należy podkreślić, że wspomnianą powyżej formę pomocy najbardziej potrzebującym osobom wprowadzono niedawno w drodze nowelizacji ustawy. Zmiany w tym zakresie przedmiotowym weszły w życie z dniem 1 listopada 2023 roku.

Usługi opiekuńcze w formie usług sąsiedzkich – komu przysługują i na czym polegają?

Usługi opiekuńcze stanowią jedno ze świadczeń z pomocy społecznej o charakterze niematerialnym. Prawo do tych usług przysługuje co do zasady osobom samotnym, przy czym w konkretnych przypadkach pomoc może być przyznana osobie mającej rodzinę.

Przez osobę samotną należy rozumieć osobę samotnie gospodarującą, niepozostającą w związku małżeńskim i nieposiadającą wstępnych lub zstępnych.

Ustawa przewiduje ponadto, że usługi opiekuńcze lub specjalistyczne usługi opiekuńcze mogą być przyznane osobie, która wymaga pomocy innych osób, a rodzina, a także wspólnie niezamieszkujący małżonek, wstępni, zstępni nie mogą takiej pomocy zapewnić.

Zgodnie z art. 50 ust. 1 ustawy osobie samotnej, która z powodu wieku, choroby lub innych przyczyn wymaga pomocy innych osób, a jest jej pozbawiona, przysługuje pomoc w formie usług opiekuńczych lub specjalistycznych usług opiekuńczych.

Usługi opiekuńcze obejmują pomoc w zaspokajaniu codziennych potrzeb życiowych, opiekę higieniczną, zaleconą przez lekarza pielęgnację, a także – w miarę możliwości – zapewnienie kontaktów z otoczeniem.

W unormowaniach cytowanej ustawy wyjaśniono, jakie czynności mieszczą się w pojęciu usług sąsiedzkich. Oznacza to zatem, że usługi sąsiedzkie obejmują pomoc:

w zaspokajaniu podstawowych potrzeb życiowych,
podstawową opiekę higieniczno-pielęgnacyjną (przez którą należy z kolei rozumieć formy wsparcia niewymagające specjalistycznej wiedzy i kompetencji) oraz
w miarę potrzeb i możliwości – zapewnienie kontaktów z otoczeniem.

W obecnym stanie prawnym usługi opiekuńcze w miejscu zamieszkania mogą być przyznane również w formie usług sąsiedzkich, co wynika wprost z art. 50 ust. 1a ustawy.

W szczególnie uzasadnionych przypadkach osobie samotnej, która z powodu wieku, choroby lub innych przyczyn wymaga pomocy innych osób, a jest jej pozbawiona, albo osobie, która wymaga pomocy innych osób, a rodzina, a także wspólnie niezamieszkujący małżonek, wstępni, zstępni nie mogą takiej pomocy zapewnić, zwłaszcza gdy doszło do nagłego pogorszenia stanu zdrowia lub gdy objęcie osób usługami opiekuńczymi lub specjalistycznymi usługami opiekuńczymi wynika z konieczności zapewnienia takim osobom odpowiedniej opieki – usługi te mogą być przyznane w trybie pilnym.

Przyznanie usług w trybie pilnym następuje niezwłocznie po przeprowadzeniu rodzinnego wywiadu środowiskowego, a wydanie decyzji o przyznaniu usług oraz decyzji ustalającej odpłatność za przyznane usługi może nastąpić po rozpoczęciu ich rzeczywistego świadczenia – jednak nie później niż w terminie 10 dni od dnia rozpoczęcia świadczenia usług.

Gmina jako podmiot uprawniony do organizowania usług sąsiedzkich

Usługi opiekuńcze w formie usług sąsiedzkich są organizowane przez gminę właściwą ze względu na miejsce zamieszkania osoby korzystającej z usług sąsiedzkich lub podmiot uprawniony.

Polega to na tym, że rada gminy określa, w drodze uchwały, szczegółowe warunki przyznawania i odpłatności za usługi opiekuńcze i specjalistyczne usługi opiekuńcze (jednak z wyłączeniem specjalistycznych usług opiekuńczych dla osób z zaburzeniami psychicznymi) oraz szczegółowe warunki częściowego lub całkowitego zwolnienia od opłat, jak również tryb ich pobierania.

W przypadku organizowania przez gminę usług opiekuńczych w formie usług sąsiedzkich rada gminy w powyższej uchwale określa również szczegółowe warunki przyznawania usług sąsiedzkich, ich wymiar i zakres oraz sposób rozliczania wykonywania takich usług.

Przykład 1.

Gmina podjęła decyzję o wdrożeniu programu usług opiekuńczych w formie usług sąsiedzkich. W tym celu zobowiązana jest do przyjęcia uchwały, w której należy określić m.in. szczegółowe warunki przyznawania usług sąsiedzkich. Oznacza to, że konieczne jest w szczególności określenie charakteru tych usług, tzn. czy będą one uzupełniające (świadczone przez opiekunki środowiskowe), czy też będą przyznawane najpierw osobom całkowicie pozbawionym usług opiekuńczych.

Opłacanie usług sąsiedzkich należy do obowiązków gminy. W konsekwencji zatem zadaniem tego organu jest ustalenie zasad świadczenia wskazanych usług oraz ich rozliczania.

Przykład 2.

Gmina przystępuje do realizacji usług sąsiedzkich. W tym celu w podjętej uchwale należy określić zakres tych usług, ich wymiar (można wskazać zarówno minimalny, jak i maksymalny limit) oraz szczegółowy tryb rozliczania wykonanych usług sąsiedzkich. W tym przypadku można przyjąć np. ryczałt lub wynagrodzenie godzinowe.

Osoba uprawniona do wykonywania usług sąsiedzkich

W art. 50 ust. 4a ustawy zostały wskazane warunki, jakie muszą być spełnione przez osobę, która ma świadczyć usługi sąsiedzkie. Oznacza to zatem, że usługi opiekuńcze w formie usług sąsiedzkich mogą być wykonywane przez osobę, która:

jest pełnoletnia;
nie jest członkiem rodziny osoby, na której rzecz są świadczone usługi sąsiedzkie;
nie jest oddzielnie zamieszkującym małżonkiem, wstępnym ani zstępnym osoby, na której rzecz są świadczone usługi sąsiedzkie;
złożyła organizatorowi usług sąsiedzkich oświadczenie o zdolności pod względem psychofizycznym do świadczenia takich usług;
zamieszkuje w najbliższej okolicy osoby, na której rzecz są świadczone usługi sąsiedzkie;
ukończyła szkolenie z zakresu udzielania pierwszej pomocy;
została zaakceptowana przez osobę, na której rzecz są świadczone usługi sąsiedzkie;
została zaakceptowana przez organizatora usług sąsiedzkich.

W przypadku nieukończenia szkolenia z zakresu udzielania pierwszej pomocy organizacja szkolenia należy do organizatora usług sąsiedzkich.

Ośrodek pomocy społecznej albo centrum usług społecznych, o którym mowa w Ustawie z dnia 19 lipca 2019 roku o realizowaniu usług społecznych przez centrum usług społecznych, przyznając usługi opiekuńcze, ustala ich zakres, okres i miejsce świadczenia.

Usługi opiekuńcze w formie usług sąsiedzkich – podsumowanie

Usługi opiekuńcze w formie usług sąsiedzkich stanowią nowe rozwiązanie przewidziane w przepisach o pomocy społecznej. Prawo do tych usług przysługuje osobom samotnym, jednocześnie w określonych przypadkach pomoc może być przyznana osobie posiadającej rodzinę. Wspomniane usługi opiekuńcze są organizowane przez gminę właściwą ze względu na miejsce zamieszkania osoby korzystającej z tej formy pomocy. Do zadań gminy należy ustalenie zasad świadczenia wskazanych usług oraz ich rozliczania. Ustawa o pomocy społecznej określa również warunki, jakie muszą być spełnione przez osobę, która ma świadczyć usługi sąsiedzkie.

Polecamy:

„Ustawa za życiem” a uprawnienia rodziców