Nieodpowiednie korzystanie z L4 a donos do ZUS - czy jest możliwe?

Podstawowym celem zwolnienia lekarskiego jest umożliwienie pracownikowi odpoczynku w domu i regeneracji sił. Niestety część zatrudnionych korzysta z L4 w nieprawidłowy sposób i w ten sposób działa ze szkodą dla firmy i ZUS-u. Czy nieodpowiednie korzystanie z L4 a donos do ZUS jest możliwy?

Czy ZUS sprawdza pracowników na L4?

Zarówno pracodawca, jak i Zakład Ubezpieczeń Społecznych mają prawo do kontroli pracownika przebywającego na zwolnieniu lekarskim. Takie uprawnienie przysługuje niezależnie od rodzaju choroby i czasu jej trwania. Teoretycznie kontrola prawidłowego wykonywania L4 może mieć miejsce już 1. dnia zwolnienia. Jeśli lekarz nakazał pracownikowi pozostawanie w domu, to jego nieobecność podczas kontroli ze strony pracodawcy lub pracownika ZUS może doprowadzić do skutecznego podważenia wystawionego zwolnienia. Oczywiście nie dotyczy to sytuacji, w których wystawione L4 pozwala choremu pracownikowi na opuszczanie domu.

Zgodnie z informacjami podanymi przez ZUS kontrola pracownika przebywającego na zwolnieniu lekarskim polega na ustaleniu, czy:

• w okresie zwolnienia lekarskiego pracownik nie wykonuje pracy zarobkowej lub
• czy nie wykorzystuje zwolnienia lekarskiego od pracy w sposób niezgodny z jego celem.

Jeżeli zwolnienie lekarskie zostało wystawione z powodu konieczności sprawowania opieki nad chorym dzieckiem lub innym chorym członkiem rodziny, dodatkowo należy ustalić, czy poza pracownikiem nie ma innych domowników, którzy mogą zapewnić opiekę dziecku lub choremu członkowi rodziny (nie dotyczy to jednak opieki nad dzieckiem w wieku do 2 lat).

Nieodpowiednie korzystanie z L4 a donos do ZUS

Zakład Ubezpieczeń Społecznych może przeprowadzić kontrolę chorego pracownika z urzędu lub na wniosek. W tym drugim przypadku mamy najczęściej do czynienia z wnioskiem ze strony pracodawcy, który ma wątpliwości co do prawidłowości wykorzystywania L4 przez zatrudnionego. ZUS może podjąć działania kontrolne także na wniosek innej osoby, np. innego pracownika lub osoby zupełnie niezwiązanej z danym zakładem pracy.

Donos do ZUS-u może przybrać formę zarówno pisemną, jak i ustną. Przepisy pozwalają także na anonimowe zgłaszanie spraw, choć w tym przypadku zgłaszający nie uzyska informacji o podjęciu odpowiedniego postępowania i jego dokładnym przebiegu. Donos nie jest obarczony żadną opłatą skarbową i tak naprawdę może dotyczyć każdej sprawy związanej z ubezpieczeniami społecznymi, nie tylko tymi z zakresu nieodpowiedniego korzystania z L4. W przypadku, gdy donos składa pracodawca, należy podać wszystkie dane zakładu pracy oraz pracownika, którego dotyczy takie zawiadomienie.

Nie istnieje jednolity wzór donosu do ZUS-u, stąd też o jego treści zawsze będzie decydowała osoba składająca zawiadomienie. W praktyce wybór formy pisemnej będzie tutaj najlepszym rozwiązaniem. W treści donosu powinny znaleźć się następujące elementy:

• miejscowość i data sporządzenia zawiadomienia,
• dane ZUS-u, do którego kierowane jest pismo – tak naprawdę można wybrać dowolny oddział ZUS, przy czym najlepszym wyborem będzie jednostka położona najbliżej miejsca zamieszkania pracownika, którego dotyczy donos, lub jego zakładu pracy;
• dane składającego donos – ten element nie jest obowiązkowy, ponieważ donosy mogą być składane anonimowo;
• określenie przedmiotu donosu i opis sytuacji związanej z nieodpowiednim korzystaniem z L4 przez daną osobę;
• dołączenie dowodów potwierdzających prawdziwość donosu i uzasadniających wszczęcie kontroli przez ZUS, np. zdjęć ukazujących, że pracownik nie przebywa w domu podczas L4 lub nagrań filmowych;
• podpis składającego donos – ten element nie jest obowiązkowy, gdy zawiadomienie zostało złożone anonimowo.

ZUS pozwala także na wysłanie donosu na adres mailowy – sygnalista@zus.pl oraz w wyjątkowych sytuacjach – poprzez formularz kontaktowy znajdujący się na stronie https://www.zus.pl/o-zus/kontakt/zadaj-pytanie-zus/.

Praktyka pokazuje, że anonimowe donosy są niestety rzadko rozpatrywane przez ZUS – takie zgłoszenia najczęściej trafiają do kosza. W przypadku donosu podpisanego przez wnioskodawcę ZUS ma obowiązek udzielić mu odpowiedzi w ciągu miesiąca, czy podjął sprawę, czy też nie widzi podstaw do przeprowadzenia kontroli chorego pracownika.

Postępowanie kontrolne pracownika korzystającego z L4

ZUS samodzielnie podejmuje decyzję co do wszczęcia postępowania kontrolnego w przypadku podejrzenia nieodpowiedniego korzystania z L4. Jeśli stwierdzi, że złożony donos jest należycie uzasadniony, rozpocznie odpowiednie działania. W praktyce polega to na wysłaniu urzędnika do miejsca zamieszkania pracownika przebywającego na zwolnieniu lekarskim. Zgodnie z danymi ZUS-u za III kwartał 2023 roku przeprowadzono 26,4 tys. kontroli zwolnień lekarskich w całym kraju, z czego 1930 osób straciło zasiłek chorobowy na łączną kwotę 4,016 mln zł.

ZUS nie informuje zatrudnionego o terminie planowanej kontroli, w przeciwnym wypadku pracownik z pewnością przebywałby w tym czasie w domu. Jeśli kontrolowany będzie nieobecny, nie zawsze będzie to jednoznaczne z obowiązkiem wymierzenia kary przez ZUS. W niektórych przypadkach pracownicy przebywający na L4 mogą być nieobecni w związku z wizytą lekarską czy zwykłym wyjściem do apteki w celu wykupienia leków. Czasami zwolnienie wystawione przez lekarza pozwala na opuszczanie miejsca zamieszkania, wszystko zależy oczywiście od rodzaju choroby pracownika. Jeśli pracownik nie był obecny podczas kontroli, będzie musiał udowodnić, dlaczego wyszedł z domu.

Przykład 1.

Pan Piotr mieszka sam i przebywa na zwolnieniu lekarskim od 20 marca 2023 roku. Lekarz wystawił L4 na okres 14 dni. 3. dnia choroby pan Piotr poczuł się gorzej, w związku z czym zdecydował się pójść na kolejną wizytę lekarską. W trakcie spaceru do przychodni zauważył go kolega z pracy, który doniósł szefowi, że pan Piotr, zamiast siedzieć w domu, przechadza się po okolicy. Pracodawca złożył donos do ZUS-u z wnioskiem o wszczęcie kontroli wobec Piotra. 3 dni po złożeniu zawiadomienia kontroler z ZUS-u nie zastał pana Piotra w domu, ponieważ ten wyszedł do apteki po leki zlecone przez lekarza. Czy w związku z tym ZUS może nałożyć karę za nieodpowiednie korzystania z L4? 

Nie, ponieważ pan Piotr wyszedł z domu z konieczności i nie złamał zaleceń lekarskich. Pracownik będzie musiał jednak udowodnić, że wyjście z domu nastąpiło w celu zakupu leków, a wcześniej dodatkowej wizyty lekarskiej. Może posłużyć się paragonem z apteki oraz informacją z rejestracji, że danego dnia był na wizycie lekarskiej.

Przykład 2.

Pan Maciej przebywa na zwolnieniu lekarskim wystawionym na okres 7 dni. 5. dnia mężczyzna poczuł się lepiej i uznał, że 2 ostatnie dni wolnego wykorzysta na wykonanie zaległych lekkich prac porządkowych u swoich rodziców, którzy mieszkają 10 km dalej. W trakcie powrotu do domu pana Macieja zauważyła sąsiadka, która wiedziała, że powinien on przebywać w domu w związku z korzystaniem z L4. Czy sąsiadka może złożyć donos do ZUS-u celem wszczęcia kontroli wobec mężczyzny? 

Tak, i to bez względu na to, skąd ma informacje o chorobie pana Macieja. Sąsiadka może złożyć donos do ZUS-u także anonimowo.

Co grozi za nieuzasadniony donos do ZUS-u?

Czasami zdarza się, że nadgorliwi sąsiedzi lub współpracownicy celowo składają donosy do ZUS-u, aby zaszkodzić choremu pracownikowi. Niekiedy wynika to także z błędnej oceny sytuacji. Czy nieuzasadniony donos do ZUS-u wiąże się z jakimiś konsekwencjami dla zawiadamiającego? 

W przypadku donosów anonimowych nie ma mowy o żadnych negatywnych konsekwencjach, ponieważ wnioskodawca w ogóle nie podaje swoich danych. W przypadku, gdy donos nie był anonimowy, a zawiadomienie okaże się bezzasadne, to co do zasady wnioskodawca nie ponosi z tego tytułu odpowiedzialności. Jeżeli jednak donosy są składane przez tę samą osobę regularnie i za każdym razem są nieuzasadnione, to możemy mieć do czynienia tutaj z przestępstwem nękania z art. 190a Kodeksu karnego. Zgodnie z § 1 tego przepisu, kto przez uporczywe nękanie innej osoby lub osoby jej najbliższej wzbudza u niej uzasadnione okolicznościami poczucie zagrożenia lub istotnie narusza jej prywatność, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3.

ZUS oczywiście nie zgłosi licznych i fałszywych donosów do prokuratury, ale może to zrobić pracownik, który jest nieustannie męczony kontrolami. W przypadku donosów, które nie są anonimowe, kontrolowany pracownik ma wgląd do dokumentacji w jego sprawie, a więc także do treści zawiadomienia, w którym znajdują się dane wnioskodawcy. Niezależnie od tego bezzasadnie składane donosy mogą uprawniać kontrolowanego do wystąpienia z roszczeniami odszkodowawczymi od zawiadamiającego.

Nieodpowiednie korzystanie z L4 a donos do ZUS - podsumowanie

Każdy ma prawo złożyć donos do ZUS-u dotyczący nieodpowiedniego korzystania z L4. Można to zrobić zarówno anonimowo, jak i z podaniem swoich danych osobowych. Donosy mogą być składane ustnie, elektronicznie lub w zwykłej formie pisemnej i nie wymagają stosowania jednolitego formularza. Donos do ZUS-u nie podlega żadnej opłacie skarbowej, a żądania wnioskodawcy nie są wiążące dla Zakładu. Jeśli wskutek donosu zostanie podjęte postępowanie kontrolne, które wykaże nieodpowiednie korzystanie z L4, pracownik może zostać pozbawiony prawa do zasiłku chorobowego.