Ocena ryzyka zawodowego – na co powinien zwrócić uwagę pracownik?

Zapewnienie pracownikom bezpieczeństwa i higieny pracy należy do podstawowych obowiązków pracodawcy. Jego realizacji służy m.in. ocena ryzyka zawodowego.

Ryzyko zawodowe 

Ryzyko zawodowe to prawdopodobieństwo wystąpienia niepożądanych zdarzeń związanych z wykonywaną pracą, powodujących straty, w szczególności wystąpienia u pracowników niekorzystnych skutków zdrowotnych w wyniku zagrożeń zawodowych występujących w środowisku pracy lub sposobu wykonywania pracy (§ 2 pkt 7 Rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 roku w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy).

Obowiązki pracodawcy

Pracodawca jest zobowiązany do:

• dokonywania oceny i dokumentowania ryzyka zawodowego związanego z wykonywaną pracą oraz stosowania niezbędnych środków profilaktycznych zmniejszających to ryzyko;
• informowania pracowników o ryzyku zawodowym, które wiąże się z wykonywaną pracą, oraz o zasadach ochrony przed zagrożeniami (art. 226 Kodeksu pracy).

Ocena ryzyka zawodowego i środki profilaktyczne 

Pracodawca musi oceniać ryzyko zawodowe występujące przy wykonywanych pracach, w szczególności przy doborze wyposażenia stanowisk i miejsc pracy, stosowanych substancji i preparatów chemicznych, biologicznych, rakotwórczych lub mutagennych oraz zmianie organizacji pracy. Podczas oceny ryzyka zawodowego należy uwzględnić wszystkie czynniki środowiska pracy występujące przy wykonywanych pracach oraz sposoby wykonywania prac.

• zapewniać zwiększenie poziomu bezpieczeństwa i ochrony zdrowia pracowników,
• być zintegrowane z działalnością prowadzoną przez pracodawcę na wszystkich poziomach struktury organizacyjnej zakładu pracy.

Jak przeprowadzić ocenę ryzyka? 

Uniwersalnym sposobem przeprowadzenia oceny ryzyka jest rekomendowana przez Państwową Inspekcję Pracy metoda tzw. pięciu kroków:

1. zebranie informacji potrzebnych do przeprowadzenia oceny ryzyka zawodowego, a w tym informacji o:

• stanowiskach pracy występujących w strukturze organizacyjnej zakładu pracy,
• pracownikach (z uwzględnieniem m.in. młodocianych, niepełnosprawnych, kobiet w ciąży, pracowników zatrudnionych poza siedzibą zakładu),
• wykorzystywanych technologiach, maszynach, narzędziach i materiałach,
• czynnikach niebezpiecznych, szkodliwych i uciążliwych,
• stosowanych środkach ochrony zbiorowej i indywidualnej,
• wynikach pomiarów czynników szkodliwych,
• wnioskach z dokumentacji dotyczącej wypadków przy pracy i chorób zawodowych,
• przepisach prawnych i normach dotyczących występujących w zakładzie stanowisk pracy;

2. identyfikacja zagrożeń dla każdego stanowiska pracy – należy uwzględnić takie uwarunkowania, jak nierówne lub śliskie powierzchnie, ruchome części maszyn, ostre krawędzie, gorące lub zimne powierzchnie, praca na wysokości, wysokie ciśnienia, prąd elektryczny, substancje chemiczne, pył, hałas,  oświetlenie, drgania, promieniowanie elektromagnetyczne, ręczne przenoszenie ciężarów, praca w niewygodnej pozycji, zagrożenia biologiczne, stres;

3. oszacowanie ryzyka – można np. zastosować skalę ryzyka: „małe” i „średnie” (uznając te wartości za dopuszczalne, choć wymagające skutecznych działań zapobiegawczych) oraz „duże” (uznawane za niedopuszczalne i wymagające niezwłocznej reakcji);

4. określenie działań eliminujących lub ograniczających ryzyko zawodowe – należy:

• zacząć od najpoważniejszych zagrożeń i tych, których ziszczenie się jest najbardziej prawdopodobne,
• stosować zasadę dążenia przede wszystkim do, w miarę możliwości, całkowitego usunięcia zagrożenia, a dopiero w drugiej kolejności – do zastosowania środków ochrony indywidualnej, w takim zakresie, w jakim zagrożenia nie udało się w całości wyeliminować,
• natychmiastowo reagować na ryzyko niedopuszczalne;

5. dokumentowanie wyników oceny ryzyka zawodowego obejmujące:

1. opis ocenianego stanowiska pracy, w tym wyszczególnienie:
• stosowanych maszyn, narzędzi i materiałów,
• wykonywanych zadań,
• występujących na stanowisku niebezpiecznych, szkodliwych i uciążliwych czynników środowiska pracy,
• stosowanych środków ochrony zbiorowej i indywidualnej,
• osób pracujących na tym stanowisku,
2. wyniki przeprowadzonej oceny ryzyka zawodowego dla każdego z czynników środowiska pracy oraz niezbędne środki profilaktyczne zmniejszające ryzyko,
3. datę przeprowadzonej oceny oraz osoby jej dokonujące.

Jak często dokonywać oceny? 

Ocena ryzyka zawodowego powinna być przeprowadzana w zależności od potrzeb danego zakładu pracy. W wyroku z 12 lipca 2017 roku, II SA/Rz 389/17, Wojewódzki Sąd Administracyjny w Rzeszowie wśród okoliczności uzasadniających dokonanie ponownej oceny ryzyka zawodowego wymienił wprowadzenie zmian technicznych lub organizacyjnych na stanowisku pracy, wprowadzenie zmian stosowanych środków ochronnych, zmian wymagań dotyczących określonego stanowiska pracy oraz stwierdzenie, że przeprowadzona dotychczas ocena nie spełnia wymogów stawianych przepisami prawa. Przeprowadzenie ponownej oceny ryzyka może być również uzasadnione wystąpieniem wypadku przy pracy lub choroby zawodowej.

Informowanie o ryzyku

Sposób informowania pracowników o ryzyku zawodowym, które wiąże się z wykonywaną pracą, pracodawca ustala w regulaminie pracy (art. 104¹ § 1 pkt 8 kp). Przepisy nie określają formy przekazania informacji. W szczególności nie musi być ona pisemna. Informowanie o ryzyku zawodowym może polegać np. na rozmowie z pracownikiem osoby odpowiedzialnej za sprawy BHP w zakładzie pracy. Konieczne jest dbanie przez pracodawcę o bieżące zapewnienie pracownikom aktualnej informacji, stosownie do zachodzących zmian technologicznych i organizacyjnych.

Każdy pracownik ma prawo wiedzieć, jakie zagrożenia wiążą się z pracą na zajmowanym przez niego stanowisku. Dlatego przy podejmowaniu pracy u danego pracodawcy, a także w trakcie zatrudnienia, warto zorientować się, czy pracodawca dopełnił wszystkich opisanych wyżej obowiązków w zakresie przeprowadzenia oceny ryzyka i jej udokumentowania. Od każdego pracodawcy należy oczekiwać przekazania pracownikowi informacji o ryzyku dotyczącym jego stanowiska pracy oraz wyjaśnienia ewentualnych wątpliwości. Warto też pamiętać, że działania dotyczące BHP, w tym oceny ryzyka zawodowego i stosowania środków profilaktycznych, pracodawca powinien konsultować z pracownikami.