Obowiązki pracodawcy w zakresie BHP wobec osób zatrudnionych na innej podstawie niż stosunek pracy

Pracodawca ma obowiązek zapewnienia właściwych bezpiecznych warunków pracy również osobom wykonującym w ramach funkcjonowania danego przedsiębiorstwa prace na innej podstawie niż umowa o pracę, dotyczy to między innymi zatrudnienia w oparciu o umowę o dzieło, zlecenia czy o świadczenie usług. Obowiązek ten wynika też z zasady wyrażonej w art. 66 ust. 1 Konstytucji RP, zgodnie z którą każdy ma prawo do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy. Jakie są obowiązki pracodawcy w zakresie BHP? Wyjaśniamy!

Obowiązki pracodawcy w zakresie BHP

Konstytucyjnie zagwarantowane prawo do bezpiecznych warunków pracy stanowi jedno z podstawowych praw pracowniczych. Ideą zapisania w Konstytucji tego prawa jest ochrona życia i zdrowia osób wykonujących pracę a także ochrona pracy i warunków jej wykonywania.

Tym samym prawo do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy nie jest ograniczone wyłącznie do osób pozostających w stosunku pracy, ale dotyczy też wszelkich innych osób wykonujących pracę na podstawie innych stosunków prawnych czy innych form zatrudnienia, a więc także uczniów, funkcjonariuszy służb mundurowych, żołnierzy pozostających w administracyjnoprawnych stosunkach służbowych, powstających w drodze powołania / mianowania, w związku z dobrowolnym zgłoszeniem się do służby, niebędących stosunkami pracy.

Z treści art. 66 ust. 1 Konstytucji RP wynika zobowiązanie ustawodawcy do wydania ustawy, która ma określać sposób realizacji prawa oraz obowiązki pracodawcy w zakresie realizacji prawa do bezpiecznych warunków pracy określa ustawa. 

Zatem między innymi sposób realizacji prawa do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy oraz obowiązki pracodawcy w tym zakresie zostały sformułowane w Kodeksie pracy i chociaż co do zasady ustawa ta reguluje obowiązki pracodawcy wobec pracowników zatrudnionych w oparciu o umowę o pracę, to ustawodawca umieścił w niej również regulacje dotyczące osób zatrudnionych na innej podstawie niż stosunek pracy, w myśl  zasady, że prawo to przysługuje wszystkim osobom wykonującym prace bez względu na to, w oparciu o jaką umowę to czynią.

Beneficjenci normy gwarantującej bezpieczne i higieniczne warunki pracy

Art. 304 Kodeksu Pracy koncentruje uwagę na beneficjentach prawa do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy, precyzując, że pracodawca jest obowiązany zapewnić bezpieczne i higieniczne warunki pracy, osobom fizycznym wykonującym pracę na innej podstawie niż stosunek pracy w zakładzie pracy lub w miejscu wyznaczonym przez pracodawcę, a także osobom prowadzącym w zakładzie pracy lub w miejscu wyznaczonym przez pracodawcę na własny rachunek działalność gospodarczą.

Na gruncie przytaczanego przepisu analogiczne powinności obarczają pracodawcę względem niebędących jego pracownikami uczniów i studentów. W tym zakresie uzupełniające obowiązki nakłada na pracodawcę miedzy innymi rozporządzenie dotyczące praktycznej nauki zawodu, zgodnie z którym podmioty przyjmujące uczniów lub młodocianych na praktyczną naukę zawodu zapewniają osobom tym warunki materialne do realizacji praktycznej nauki zawodu, a w szczególności stanowiska szkoleniowe wyposażone w niezbędne urządzenia, sprzęt, narzędzia, materiały i dokumentację techniczną, uwzględniające wymagania bezpieczeństwa i higieny pracy, oraz zobowiązani są do zapoznania uczniów lub młodocianych z organizacją pracy, regulaminem pracy, w szczególności w zakresie przestrzegania porządku i dyscypliny pracy, oraz z przepisami i zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy.

„Obowiązek zapewnienia bezpieczeństwa i higieny pracy ma, zgodnie z art. 304 § 3 k.p., odpowiednie zastosowanie do przedsiębiorców niebędących pracodawcami, organizujących pracę wykonywaną przez osoby fizyczne na innej podstawie niż stosunek pracy oraz osoby fizyczne prowadzące na własny rachunek działalność gospodarczą. Pod tymi sformułowaniami kryją się zarówno sytuacje polegające na organizowaniu pracy obywateli w wykonaniu ich publicznoprawnego obowiązku (np. zwalczania klęsk żywiołowych), jak też pracy podejmowanej w ramach tzw. czynów społecznych (prac społecznie użytecznych) czy różnych postaci (form) wolontariatu”.

Na podstawie upoważnienia zawartego w art. 304 § 5 k.p. zostały wydane regulacje prawne dotyczące stosowania przepisów Kodeksu pracy o bezpieczeństwie i higienie pracy przy wykonywaniu pracy przez osoby przebywające w zakładach karnych lub poprawczych. 

Obowiązki zatrudniającego w dziedzinie BHP

Zgodnie z art. 207 § 2 Kodeksu pracy, pracodawca jest obowiązany chronić zdrowie i życie pracowników przez zapewnienie bezpiecznych i higienicznych warunków pracy przy odpowiednim wykorzystaniu osiągnięć nauki i techniki. W szczególności pracodawca jest obowiązany:

1. organizować pracę w sposób zapewniający bezpieczne i higieniczne warunki pracy;
2. zapewniać przestrzeganie w zakładzie pracy przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, wydawać polecenia usunięcia uchybień w tym zakresie oraz kontrolować wykonanie tych poleceń;
3. reagować na potrzeby w zakresie zapewnienia bezpieczeństwa i higieny pracy oraz dostosowywać środki podejmowane w celu doskonalenia istniejącego poziomu ochrony zdrowia i życia pracowników, biorąc pod uwagę zmieniające się warunki wykonywania pracy;
4. zapewnić rozwój spójnej polityki zapobiegającej wypadkom przy pracy i chorobom zawodowym uwzględniającej zagadnienia techniczne, organizację pracy, warunki pracy, stosunki społeczne oraz wpływ czynników środowiska pracy;
5. uwzględniać ochronę zdrowia młodocianych, pracownic w ciąży lub karmiących dziecko piersią oraz pracowników niepełnosprawnych w ramach podejmowanych działań profilaktycznych;
6. zapewniać wykonanie nakazów, wystąpień, decyzji i zarządzeń wydawanych przez organy nadzoru nad warunkami pracy;
7. zapewniać wykonanie zaleceń społecznego inspektora pracy.

Niewątpliwie, obowiązek pracodawcy do zapewnienie bezpiecznych i higienicznych warunków pracy sprowadza się do tego, że pracodawca jest obowiązany chronić zdrowie i życie pracowników. Pracodawca w związku z tym jest obowiązany zaznajamiać pracowników z przepisami i zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy dotyczącymi wykonywanych przez nich prac, jak również wydawać szczegółowe instrukcje i wskazówki dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy. Powinnością pracodawcy jest zatem nie tylko zapoznanie pracownika z ogólnymi przepisami i zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy, ale także wskazanie na konkretne zagrożenia występujące na stanowisku pracy, na którym pracownik będzie wykonywał swoje obowiązki, co ma przeciwdziałać wypadkom przy świadczeniu pracy co do zasady.