Szkodliwe warunki pracy – jakie obowiązki ma pracodawca?

Artykuł skierowany jest zarówno do pracowników, jak i pracodawców, a jego tematem są szkodliwe warunki pracy i związane z tym obowiązki. W pierwszej kolejności zostanie wyjaśnione, jakie warunki pracy są szkodliwe i na czym ta szkodliwość polega. Warto sobie uzmysłowić, że pozornie bezpieczne prace niosą ze sobą zagrożenia dla pracowników. Ponadto zostanie wskazane, jakie obowiązki w związku z pracą w warunkach szczególnych ma pracodawca. Przytoczone zostaną obowiązki w zakresie zapewnienia bezpiecznych i higienicznych warunków pracy oraz innych powinności pracodawcy w stosunku do pracowników.

Jakie to są szkodliwe warunki pracy?

W pierwszej kolejności należy wskazać, że szkodliwe warunki pracy mogą wynikać z różnych aspektów. W związku z prężnym rozwojem gospodarczym i powstawaniem nowych zawodów, substancji i czynników, nie jest możliwe stworzenie zamkniętego katalogu szkodliwych warunków pracy, bowiem te ewoluują. Warunki, które kiedyś były szkodliwe, mogą zostać zoptymalizowane, ulepszone i nie być już niebezpieczne dla pracowników.

Szkodliwe warunki pracy mogą wynikać z:

• czynników chemicznych,

Przykład 1.

Pani Maria pracuje w fabryce farb do malowania ścian wewnętrznych i zewnętrznych. W swojej pracy narażona jest na czynniki chemiczne, które są szkodliwe dla jej zdrowia, zatem jest zatrudniona w warunkach szkodliwych.

• czynników biologicznych,

Przykład 2.

Pan Robert jest biologiem i wirusologiem. Pracuje w laboratorium, które opracowuje szczepionki na różne choroby. W swojej pracy ma ciągłą styczność z bakteriami i wirusami, które powodują, że jest narażony na czynniki biologiczne.

• warunków fizycznych.

Przykład 3.

Pan Paweł pracuje w hurtowni mrożonek, gdzie stale przebywa w bardzo niskiej temperaturze. Jest to czynnik, który sprawia, że jego zajęcie może być określone jako praca w warunkach szczególnych, z uwagi na nienaturalnie niską temperaturę.

Zatem praca szkodliwa to taka, która nie tylko szkodzi zdrowiu, ale także jest uciążliwa. Uciążliwość jest wymieniona w rozporządzeniu dotyczącym wieku emerytalnego osób, które są zatrudnione w warunkach szczególnych.

Minister określa bowiem, w drodze rozporządzenia:

1. wykaz jednostek upoważnionych do przeprowadzania badań materiałów i procesów technologicznych w celu ustalenia stopnia ich szkodliwości dla zdrowia oraz zakres tych badań;
2. zakaz albo ograniczenie stosowania, obrotu lub transportu materiałów i procesów technologicznych ze względu na ich szkodliwość dla zdrowia albo uzależnienie ich stosowania, obrotu lub transportu od przestrzegania określonych warunków.

Oczywiście przy pracy w warunkach szkodliwych pracodawca powinien podjąć wszelkie kroki w celu ich wyeliminowania lub ograniczenia, tak, by miały najmniejszy wpływ na pracowników.

Pracodawca ma w związku z tym obowiązek prowadzenia rejestru pracowników, którzy są narażeni na działanie szkodliwych czynników, a także rejestr pracowników zatrudnionych przy takich pracach.

Obowiązki w zakresie BHP

Z uwagi na narażenie pracownika na choroby zawodowe, za które odpowiedzialna jest praca w warunkach szkodliwych, na pracodawcy ciążą dodatkowe obowiązki w stosunku do pracowników, zwłaszcza w zakresie zapewnienia im bezpiecznych i higienicznych warunków pracy.

Pracodawca ma w tym zakresie następujące powinności:

• zapewnienie, aby stosowane maszyny i urządzenia zapewniały bezpieczne i higieniczne warunki pracy, w szczególności zabezpieczały pracownika przed urazami, działaniem niebezpiecznych substancji chemicznych, porażeniem prądem elektrycznym, nadmiernym hałasem, działaniem drgań mechanicznych i promieniowania oraz szkodliwym i niebezpiecznym działaniem innych czynników środowiska pracy, a także by te urządzenia i maszyny uwzględniały zasady ergonomii;
• stosowanie środków zapobiegających chorobom zawodowym i innym chorobom związanym z pracą, w szczególności utrzymywanie w stanie stałej sprawności urządzeń, które ograniczają lub eliminują szkodliwe czynniki środowiska pracy i urządzeń mierzących te czynniki, przeprowadzanie badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia, rejestrowanie tych badań oraz przechowywanie ich wyników, a także udostępnianie wyników pracownikom;
• kierowanie pracowników na profilaktyczne badania lekarskie;
• dostarczanie pracownikom nieodpłatnie środków ochrony indywidualnej, spełniających wymagania dotyczące oceny zgodności, zabezpieczających przed działaniem niebezpiecznych i szkodliwych dla zdrowia czynników występujących w środowisku pracy oraz informowanie pracowników o sposobach posługiwania się tymi środkami.

W głównej mierze celem tych obowiązków jest jak największe ograniczenie wpływu szkodliwych warunków pracy na zdrowie, a nierzadko i życie pracowników.

Należy wskazać, że narażenie na czynniki szkodliwe może doprowadzić do powstania u pracownika choroby zawodowej i w efekcie uniemożliwić jego dalsze zatrudnienie na dotychczasowym stanowisku – wymusi to na pracodawcy zmianę pracy dla pracownika lub zaakceptowanie rozwiązania jego umowy o pracę z zachowaniem okresu wypowiedzenia.

Inne obowiązki

Poza obowiązkami ściśle związanymi z zapewnieniem bezpiecznych i higienicznych warunków pracy – dotyczącymi sprzętu, z którego się korzysta, odzieży, prowadzenia pomiarów szkodliwych czynników – pracodawca ma także inne obowiązki związane z zatrudnieniem pracowników w warunkach szkodliwych.

Dla pracowników świadczących pracę w warunkach szkodliwych pracodawca skraca normy czasu pracy, w ten sposób, że:

• ustanawia przerwy w pracy wliczane do czasu pracy,
• obniża normy czasu pracy.

Wybór należy do pracodawcy, jednakże w przypadku pracy monotonnej lub w ustalonym z góry tempie wprowadzane są przerwy wliczane do czasu pracy.

Przykład 4.

Pan Paweł pracuje w hurtowni mrożonek na taśmie produkcyjnej. Jego zadaniem jest umieszczanie poszczególnych warzyw na taśmie oraz pilnowanie, czy warzywa, które się na niej znajdują, są czyste i zdrowe. Jest to monotonna praca w zimnej temperaturze, więc pracodawca zdecydował o wyznaczeniu 4 przerw, co 2 godziny, które są wliczane do czasu pracy.

Pracodawca powinien także przenieść pracownika do innej pracy, jeżeli z orzeczenia lekarskiego wynika, że wykonywana praca ma szkodliwy wpływ na zdrowie pracownika. Lekarz w orzeczeniu wskazuje termin, do którego pracownik powinien zostać przeniesiony do innej pracy, która jest dla niego odpowiednia ze względu na stan zdrowia i kwalifikacje zawodowe.

Pracownik może rozwiązać umowę o pracę bez wypowiedzenia, jeżeli pracodawca nie przeniesie go do innej pracy we wskazanym w orzeczeniu lekarskim terminie.

Przykład 5.

Pani Marta, pracująca w fabryce farb, zauważyła bardzo silną reakcję alergiczną na ciele po kontakcie z farbą. Udała się do specjalisty, który zalecił jej odczulanie. Styczność z substancją chemiczną, która jest w farbach, była jednak zbyt duża i zabieg nie pomógł. Dodatkowo wzmogła się jej alergia, co skutkowało tym, że nie mogła przebywać w pracy ze środkami chemicznymi dłużej niż godzinę. W tym celu lekarz wydał orzeczenie stwierdzające, że wykonywana praca ma na kobietę szkodliwy wpływ i że trzeba przenieść pracownicę do pracy, w której nie ma styczności z farbami, np. na stanowisko w administracji.

Pracodawca powinien mieć na uwadze, że są pracownicy, którzy nie mogą wykonywać pracy w warunkach szczególnych. Są to:

• kobiety w ciąży,
• kobiety karmiące dziecko piersią.

Nie mogą one wykonywać pracy, jeśli jej szkodliwe warunki mogą mieć niekorzystny wpływ na ich zdrowie, przebieg ciąży lub karmienie dziecka piersią.

W takiej sytuacji należy przenieść pracownicę na stanowisko, na którym nie będzie narażona na szkodliwe warunki pracy. Jeśli przeniesienie łączy się z obniżeniem wynagrodzenia, pracownicy przysługuje dodatek do wynagrodzenia, który uzupełni jej wynagrodzenie do tego, które otrzymywała na poprzednim stanowisku pracy.