Poradnik Pracownika
Header oprogramowania dla biur rachunkowych Header oprogramowania dla biur rachunkowych Header oprogramowania dla biur rachunkowych

Praca w niedziele i święta, a obowiązki pracodawcy

Czas, w którym pracownik pozostaje do dyspozycji pracodawcy – zarówno w zakładzie pracy, jak i w innym miejscu przeznaczonym do wykonywania obowiązków, nazywany jest czasem pracy. Jest on uregulowany w postanowieniach umowy o pracę. Zgodnie z ogólną regułą czas pracy wynosi 8 godzin dziennie i przeciętnie 40 godzin w przeciętnie pięciodniowym tygodniu pracy. Wykonywana przez pracownika praca w niedziele i święta, w godzinach nadliczbowych albo w porze nocnej podlega szczególnym regulacjom przewidzianym przez przepisy Kodeksu pracy.

Niedziele i święta to dni wolne od pracy

Co do zasady niedziele oraz święta stanowią dni wolne od pracy, a pracownicy powinni przeznaczyć ten czas na odpoczynek przed kolejnym tygodniem pracy. Możliwości pracy w tych okresach są w istotny sposób ograniczone.

Lista świąt wolnych od pracy:

  • 1 stycznia – Nowy Rok
  • 6 stycznia – Święto Trzech Króli
  • pierwszy i drugi dzień Świąt Wielkanocnych
  • 1 maja – Święto Pracy
  • 3 maja – Święto Narodowe Trzeciego Maja
  • pierwszy dzień Zielonych Świątek
  • Boże Ciało
  • 15 sierpnia – Święto Wojska Polskiego
  • 1 listopada – Wszystkich Świętych
  • 11 listopada – Dzień Niepodległości
  • 25 grudnia – Boże Narodzenie
  • 26 grudnia – drugi dzień Świąt Bożego Narodzenia

Za pracę w niedziele i święta uważany jest czas od godziny 6.00 rano danego dnia do godziny 6.00 rano dnia następnego (przykładowo: Dzień Niepodległości jest liczony od godziny 6.00 rano 11 listopada do godziny 6.00 rano 12 listopada). Pracodawca może ustalić inny sposób liczenia godzin świątecznych.

Jeśli pracownik należy do kościoła albo związku religijnego, którego święta nie są traktowane jako dni wolne od pracy, może zwrócić się do pracodawcy o zwolnienie go z obowiązku wykonywania pracy w tym dniu. Wniosek powinien zostać złożony na siedem dni przed planowanym przez pracownika zwolnieniem. Pracodawca ma obowiązek uwzględnienia wniosku pracownika. 

Praca w niedziele i święta - kiedy jest dozwolona?

Choć zgodnie z ogólną zasadą pracownicy powinni w niedziele i święta wyłącznie odpoczywać, życie wymusza inny scenariusz – w przypadku znacznej liczby zawodów praca w niedziele i święta to konieczność. Ustawodawca musiał dostosować się do tych potrzeb i z tego względu przepisy Kodeksu pracy zawierają długą listę wyjątków.

Praca w niedziele i święta jest dozwolona:

  • w razie konieczności prowadzenia akcji ratowniczej w celu ochrony życia lub zdrowia ludzkiego, ochrony mienia lub środowiska albo usunięcia awarii; 
  • w tzw. ruchu ciągłym (tj. w przedsiębiorstwach, które ze względu na swój charakter nie mogą przerwać pracy i gdzie praca wykonywana jest przez 24 godziny – np. huty czy kopalnie); 
  • przy pracy zmianowej; 
  • przy niezbędnych remontach; 
  • w transporcie i w komunikacji; 
  • w zakładowych strażach pożarnych i w zakładowych służbach ratowniczych; 
  • przy pilnowaniu mienia lub ochronie osób; 
  • w rolnictwie i hodowli; 
  • przy wykonywaniu prac koniecznych ze względu na ich użyteczność społeczną i codzienne potrzeby ludności, w szczególności w:
    - zakładach świadczących usługi dla ludności,
    - gastronomii,
    - hotelach i pensjonatach,
    - jednostkach gospodarki komunalnej,
    - zakładach opieki zdrowotnej,
    - innych placówkach służby zdrowia przeznaczonych dla osób, których stan zdrowia wymaga całodobowych lub całodziennych świadczeń zdrowotnych,
    - jednostkach organizacyjnych pomocy społecznej oraz jednostkach organizacyjnych wspierania rodziny i systemu pieczy zastępczej zapewniających całodobową opiekę,
    - zakładach prowadzących działalność w zakresie kultury, oświaty, turystyki i wypoczynku;
    - w przypadku pracowników zatrudnionych w systemie czasu pracy, w którym praca jest świadczona wyłącznie w piątki, soboty, niedziele i święta (tzw. praca weekendowa, np. wykonywana w centrach handlowych);
    - przy wykonywaniu prac polegających na świadczeniu usług z wykorzystaniem środków komunikacji elektronicznej odbieranych poza terytorium Polski, jeżeli zgodnie z przepisami obowiązującymi odbiorcę usługi są u niego dniami pracy oraz przy wykonywaniu pracy zapewniających możliwość świadczenia tych usług.

Co przysługuje pracownikowi?

W przypadku, w którym pracownik wykonywał pracę w niedzielę, pracodawca jest zobowiązany do udzielenia mu dnia wolnego w okresie 6 dni kalendarzowych poprzedzających lub następujących po takiej niedzieli. 

Przykład 1.

Pracownik pracował w niedzielę 4 czerwca. Powinien otrzymać dzień wolny w tygodniu poprzedzającym pracującą niedzielę (29 maja–3 czerwca) albo w tygodniu po niej następującym (5–11 czerwca).

Jeśli wykorzystanie dnia wolnego w tych okresach nie jest możliwe, powinno to nastąpić do końca okresu rozliczeniowego, zgodnie z zasadami, na których pracownik jest zatrudniony i wynikającymi z zawartej przez niego umowy o pracę.

Jeśli pracownik pracował w czasie święta, obowiązkiem pracodawcy jest zapewnienie mu dnia wolnego do końca danego okresu rozliczeniowego.

Przykład 2.

Pracownik pracował w Święto Pracy (1 maja). Okres rozliczeniowy w jego przypadku wynosi 1 miesiąc, liczony od pierwszego do ostatniego dnia miesiąca. Za pracę w święto przysługuje mu prawo do dnia wolnego, który powinien zostać wykorzystany do końca maja.

Może zdarzyć się tak, że wykorzystanie dnia wolnego przysługującego za pracę w niedzielę nie będzie możliwe w okresie wyznaczonym przez przepisy Kodeksu pracy, wskazanym powyżej. W takim wypadku pracownik uzyskuje prawo do dodatkowego wynagrodzenia za każdą godzinę przepracowaną w niedzielę lub święto. Dodatek wynosi 100% wynagrodzenia za daną godzinę.

Za pracę w niedzielę i święta pracownikowi przysługuje prawo do dnia wolnego. Jeśli pracownik w zamian za pracę w tym czasie otrzymuje dzień wolny, nie przysługuje mu prawo do dodatkowego wynagrodzenia.

Jeśli dzień wolny nie może zostać wykorzystany, wówczas pracownik nabywa prawo do dodatkowego wynagrodzenia za każdą godzinę przepracowaną w niedzielę lub święto, liczonego jako 100% wynagrodzenia.

Co do zasady, praca w niedziele i święta traktowana jest jako standardowe osiem godzin i ta zasada obowiązuje przy przyznawaniu pracownikowi dnia wolnego. Jeśli pracownik pracował w niedzielę lub święto więcej niż wspomniane 8 godzin, każda kolejna godzina traktowana jest jako praca w godzinach nadliczbowych, za którą należy się stosowne wynagrodzenie, wyliczone według zasad obowiązujących dla pracy w nadgodzinach.

Powyżej określone zasady stosuje się zarówno do pracy wykonywanej regularnie w okresie weekendowym czy świątecznym, jak i do pracy wykonywanej w tych dniach wyjątkowo (na przykład z powodu awarii w zakładzie pracy). 

Zgodnie z przepisami Kodeksu pracy pracownik nie powinien wykonywać pracy w niedziele ciągle – pracownik pracujący w niedziele ma prawo do jednej wolnej niedzieli w ciągu czterech kolejnych tygodni pracy. Ta regulacja nie dotyczy osób zatrudnionych w systemie czasu pracy weekendowej (tj. piątki, soboty, niedziele) na swój wyraźny wniosek. Pracownicy zatrudnieni w tym systemie nie mają prawa do otrzymywania dodatku do wynagrodzenia za przepracowane godziny.