Praca w niedziele i święta, a obowiązki pracodawcy

Czas, w którym pracownik pozostaje do dyspozycji pracodawcy – zarówno w zakładzie pracy, jak i w innym miejscu przeznaczonym do wykonywania obowiązków, nazywany jest czasem pracy. Jest on uregulowany w postanowieniach umowy o pracę. Zgodnie z ogólną regułą czas pracy wynosi 8 godzin dziennie i przeciętnie 40 godzin w przeciętnie pięciodniowym tygodniu pracy. Wykonywana przez pracownika praca w niedziele i święta, w godzinach nadliczbowych albo w porze nocnej podlega szczególnym regulacjom przewidzianym przez przepisy Kodeksu pracy.

Niedziele i święta to dni wolne od pracy

Co do zasady niedziele oraz święta stanowią dni wolne od pracy, a pracownicy powinni przeznaczyć ten czas na odpoczynek przed kolejnym tygodniem pracy. Możliwości pracy w tych okresach są w istotny sposób ograniczone.

Za pracę w niedziele i święta uważany jest czas od godziny 6.00 rano danego dnia do godziny 6.00 rano dnia następnego (przykładowo: Dzień Niepodległości jest liczony od godziny 6.00 rano 11 listopada do godziny 6.00 rano 12 listopada). Pracodawca może ustalić inny sposób liczenia godzin świątecznych.

Praca w niedziele i święta - kiedy jest dozwolona?

Choć zgodnie z ogólną zasadą pracownicy powinni w niedziele i święta wyłącznie odpoczywać, życie wymusza inny scenariusz – w przypadku znacznej liczby zawodów praca w niedziele i święta to konieczność. Ustawodawca musiał dostosować się do tych potrzeb i z tego względu przepisy Kodeksu pracy zawierają długą listę wyjątków.

Praca w niedziele i święta jest dozwolona:

• w razie konieczności prowadzenia akcji ratowniczej w celu ochrony życia lub zdrowia ludzkiego, ochrony mienia lub środowiska albo usunięcia awarii; 
• w tzw. ruchu ciągłym (tj. w przedsiębiorstwach, które ze względu na swój charakter nie mogą przerwać pracy i gdzie praca wykonywana jest przez 24 godziny – np. huty czy kopalnie); 
• przy pracy zmianowej; 
• przy niezbędnych remontach; 
• w transporcie i w komunikacji; 
• w zakładowych strażach pożarnych i w zakładowych służbach ratowniczych; 
• przy pilnowaniu mienia lub ochronie osób; 
• w rolnictwie i hodowli; 
• przy wykonywaniu prac koniecznych ze względu na ich użyteczność społeczną i codzienne potrzeby ludności, w szczególności w:
  - zakładach świadczących usługi dla ludności,
  - gastronomii,
  - hotelach i pensjonatach,
  - jednostkach gospodarki komunalnej,
  - zakładach opieki zdrowotnej,
  - innych placówkach służby zdrowia przeznaczonych dla osób, których stan zdrowia wymaga całodobowych lub całodziennych świadczeń zdrowotnych,
  - jednostkach organizacyjnych pomocy społecznej oraz jednostkach organizacyjnych wspierania rodziny i systemu pieczy zastępczej zapewniających całodobową opiekę,
  - zakładach prowadzących działalność w zakresie kultury, oświaty, turystyki i wypoczynku;
  - w przypadku pracowników zatrudnionych w systemie czasu pracy, w którym praca jest świadczona wyłącznie w piątki, soboty, niedziele i święta (tzw. praca weekendowa, np. wykonywana w centrach handlowych);
  - przy wykonywaniu prac polegających na świadczeniu usług z wykorzystaniem środków komunikacji elektronicznej odbieranych poza terytorium Polski, jeżeli zgodnie z przepisami obowiązującymi odbiorcę usługi są u niego dniami pracy oraz przy wykonywaniu pracy zapewniających możliwość świadczenia tych usług.

Co przysługuje pracownikowi?

W przypadku, w którym pracownik wykonywał pracę w niedzielę, pracodawca jest zobowiązany do udzielenia mu dnia wolnego w okresie 6 dni kalendarzowych poprzedzających lub następujących po takiej niedzieli. 

Przykład 1.

Pracownik pracował w niedzielę 2 czerwca. Powinien otrzymać dzień wolny w tygodniu poprzedzającym pracującą niedzielę (27 maja–1 czerwca) albo w tygodniu po niej następującym (3–9 czerwca).

Jeśli wykorzystanie dnia wolnego w tych okresach nie jest możliwe, powinno to nastąpić do końca okresu rozliczeniowego, zgodnie z zasadami, na których pracownik jest zatrudniony i wynikającymi z zawartej przez niego umowy o pracę.

Jeśli pracownik pracował w czasie święta, obowiązkiem pracodawcy jest zapewnienie mu dnia wolnego do końca danego okresu rozliczeniowego.

Przykład 2.

Pracownik pracował w Święto Pracy (1 maja). Okres rozliczeniowy w jego przypadku wynosi 1 miesiąc, liczony od pierwszego do ostatniego dnia miesiąca. Za pracę w święto przysługuje mu prawo do dnia wolnego, który powinien zostać wykorzystany do końca maja.

Może zdarzyć się tak, że wykorzystanie dnia wolnego przysługującego za pracę w niedzielę nie będzie możliwe w okresie wyznaczonym przez przepisy Kodeksu pracy, wskazanym powyżej. W takim wypadku pracownik uzyskuje prawo do dodatkowego wynagrodzenia za każdą godzinę przepracowaną w niedzielę lub święto. Dodatek wynosi 100% wynagrodzenia za daną godzinę.

Co do zasady, praca w niedziele i święta traktowana jest jako standardowe osiem godzin i ta zasada obowiązuje przy przyznawaniu pracownikowi dnia wolnego. Jeśli pracownik pracował w niedzielę lub święto więcej niż wspomniane 8 godzin, każda kolejna godzina traktowana jest jako praca w godzinach nadliczbowych, za którą należy się stosowne wynagrodzenie, wyliczone według zasad obowiązujących dla pracy w nadgodzinach.

Powyżej określone zasady stosuje się zarówno do pracy wykonywanej regularnie w okresie weekendowym czy świątecznym, jak i do pracy wykonywanej w tych dniach wyjątkowo (na przykład z powodu awarii w zakładzie pracy). 

Zgodnie z przepisami Kodeksu pracy pracownik nie powinien wykonywać pracy w niedziele ciągle – pracownik pracujący w niedziele ma prawo do jednej wolnej niedzieli w ciągu czterech kolejnych tygodni pracy. Ta regulacja nie dotyczy osób zatrudnionych w systemie czasu pracy weekendowej (tj. piątki, soboty, niedziele) na swój wyraźny wniosek. Pracownicy zatrudnieni w tym systemie nie mają prawa do otrzymywania dodatku do wynagrodzenia za przepracowane godziny.