Praca w porze nocnej a obowiązki pracodawcy

Charakter prowadzonej działalności, a w szczególności uwarunkowania technologiczne powodują, że wielu pracodawców poleca swoim pracownikom wykonywanie pracy w godzinach nocnych. Z uwagi na to, że praca w porze nocnej wiąże się dla pracowników z większymi uciążliwościami niż praca w dzień, Kodeks pracy nakłada na pracodawców szczególne wymagania służące złagodzeniu, bądź odpowiedniemu zrekompensowaniu tych uciążliwości. Praca w porze nocnej a obowiązki pracodawcy, odpowiadamy!

Pora nocna

Zgodnie z art. 151⁷ § 1 Kodeksu pracy, pora nocna obejmuje 8 godzin między godzinami 21.00 a 7.00. Wspomniany przepis daje pracodawcy możliwość dookreślenia, na jakie dokładnie godziny ma przypadać pora nocna obowiązująca jego pracowników. Mówi się tu z jednej strony o 8 godzinach, a z drugiej – o 10-godzinnym przedziale czasu między godzinami 21.00 a 7.00. Tak więc pracodawca może ustalić, że pora nocna będzie u niego przypadać np. między godzinami 21.00 a 5.00, 21.30 a 5.30, 22.00 a 6.00, czy też między 23.00 a 7.00. Pora nocna nie musi być określona w ten sam sposób dla wszystkich pracowników. Dla poszczególnych grup pracowniczych można wyznaczyć różne zakresy 8 godzin pory nocnej (pod warunkiem, że będą one przypadać między 21.00 a 7.00).

Art. 104¹ § 1 pkt 4, w związku z art. 104 Kodeksu pracy wymaga, aby obowiązującą u pracodawcy porę nocną (konkretne 8 godzin doby) ustalić w układzie zbiorowym pracy, regulaminie pracy albo w obwieszczeniu pracodawcy. Pracodawca, który nie ma obowiązku ustalenia regulaminu pracy, musi dodatkowo poinformować pracownika o obowiązującej go porze nocnej w treści pisemnej informacji o porządku pracy przekazywanej pracownikowi w terminie 7 dni od dnia zawarcia umowy o pracę (art. 29 § 3 Kodeksu pracy).

Pracownicy młodociani

W odniesieniu do pracowników młodocianych, czyli osób między 15 a 18 rokiem życia, Kodeks pracy, w art. 203 § 11, ustala sztywne 8 godzin pory nocnej – od 22.00 do 6.00. Natomiast w przypadku wyjątkowego zatrudnienia osób, które nie ukończyły 15 lat, wspomniany przepis ustanawia sztywną porę nocną, trwającą 10 godzin – od 20.00 do 6.00. Jak wskazano dalej, Kodeks pracy zakazuje młodocianym pracy w porze nocnej, co oznacza, że wyżej podane przedziały czasu ustalone dla młodocianych, to części doby, w których nie mogą oni wykonywać pracy.

Pracownik pracujący w nocy

W art. 151⁷ § 2 Kodeksu pracy wyróżniono szczególną kategorię pracowników – pracujących w nocy. Zalicza się do niej pracowników:

• których rozkład czasu pracy obejmuje w każdej dobie co najmniej 3 godziny pracy w porze nocnej
• lub których co najmniej 1/4 czasu pracy w okresie rozliczeniowym przypada na porę nocną.

Przykład 1.

Pracodawca ustalił, że porą nocną są u niego godziny między 22.00 a 6.00. Rozkład czasu pracy pracownika przewiduje pracę każdego dnia, od poniedziałku do piątku, w godzinach od 2.00 do 10.00. To oznacza, że w każdej dobie przez 4 godziny (od 2.00 do 6.00) pracownik świadczy pracę w porze nocnej. Ma on zatem status pracującego w nocy.

Szczególna ochrona pracującego w nocy

Jak stanowi art. 151⁷ § 3 Kodeksu pracy, czas pracy pracującego w nocy nie może przekraczać 8 godzin na dobę, jeżeli wykonuje on prace szczególnie niebezpieczne albo związane z dużym wysiłkiem fizycznym lub umysłowym. Wykaz tych prac określa pracodawca w porozumieniu z zakładową organizacją związkową, a jeżeli u pracodawcy nie działa zakładowa organizacja związkowa – z przedstawicielami pracowników wybranymi w trybie przyjętym u danego pracodawcy, oraz po zasięgnięciu opinii lekarza sprawującego profilaktyczną opiekę zdrowotną nad pracownikami, uwzględniając konieczność zapewnienia bezpieczeństwa pracy i ochrony zdrowia pracowników (art. 151⁷ § 4 Kodeksu pracy).

Wspomniana ochrona (limitowanie dobowego czasu pracy) nie dotyczy:

• pracowników zarządzających w imieniu pracodawcy zakładem pracy;
• przypadków konieczności prowadzenia akcji ratowniczej w celu ochrony życia lub zdrowia ludzkiego, ochrony mienia lub środowiska albo usunięcia awarii (art. 151⁷ § 5 Kodeksu pracy).

Powiadomienie inspektora pracy

Art. 151⁷ § 6 Kodeksu pracy wymaga, aby na pisemny wniosek złożony przez pracownika pracującego w nocy, pracodawca poinformował właściwego okręgowego inspektora pracy o zatrudnianiu pracowników pracujących w nocy.

Praca w porze nocnej a obowiązki pracodawcy - rekompensata za pracę w porze nocnej

Zgodnie z art. 151⁸ Kodeksu pracy, pracownikowi wykonującemu pracę w porze nocnej przysługuje dodatek do wynagrodzenia za każdą godzinę pracy w porze nocnej w wysokości 20% stawki godzinowej wynikającej z minimalnego wynagrodzenia za pracę, ustalanego na podstawie Ustawy z dnia 10 października 2002 r. o minimalnym wynagrodzeniu za pracę oraz wydawanych co roku rozporządzeń Rady Ministrów w sprawie wysokości minimalnego wynagrodzenia za pracę, oraz wysokości minimalnej stawki godzinowej w danym roku.

Przykład 2.

Minimalne wynagrodzenie za pracę w kwietniu 2024 roku wynosiło 4 242 zł. W kwietniu 2023 r. pracownik wykonywał pracę w porze nocnej w łącznym wymiarze 10 godzin. W związku z tym przysługujący pracownikowi dodatek do wynagrodzenia za pracę w porze nocnej wynosi 50,50 zł. Jest to wynik obliczenia: 4 242 zł/168 x 20%. x 10 godz.

Jeżeli pracownik wykonuje pracę w porze nocnej stale poza zakładem pracy, to omawiany dodatek można zastąpić ryczałtem, którego wysokość odpowiada przewidywanemu wymiarowi pracy w porze nocnej. Jeżeli jednak ryczałt zostałby ustalony na wyraźnie zbyt niskim poziomie, to pracownik może wystąpić do pracodawcy z roszczeniem o zapłatę różnicy w dodatkowym wynagrodzeniu za pracę w nocy.

Zakaz pracy w porze nocnej

Przepisy prawa pracy ograniczają lub nawet wykluczają możliwość pracy w porze nocnej niektórych grup pracowników. Zakaz dotyczy:

• pracownicy w ciąży (art. 178 § 1 Kodeksu pracy);
• pracownika opiekującego się dzieckiem do ukończenia przez nie 8. roku życia, chyba, że pracownik wyrazi na to zgodę (art. 178 § 2 Kodeksu pracy); jeżeli oboje opiekunowie dziecka są zatrudnieni, to z uprawnienia do niepracowania w porze nocnej może korzystać tylko jedno z nich (art. 189¹ Kodeksu pracy);
• pracownika młodocianego (art. 203 § 1 Kodeksu pracy);
• pracowników niepełnosprawnych, chyba że pracownik jest zatrudniony przy pilnowaniu lub lekarz przeprowadzający badania profilaktyczne wyraził zgodę na pracę w porze nocnej (art. 15 ust. 3 i art. 16 ust. 1 ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych).

Sankcja za naruszenie przepisów

Zgodnie z art. 281 pkt 5 Kodeksu pracy, pracodawca naruszający przepisy (uprawnienia pracownicze) odnoszące się do pracy w porze nocnej, popełnia wykroczenie zagrożone karą grzywny w wysokości od 1000 zł do 30 000 zł.

Praca w porze nocnej, a szczególnie praca osób mających Kodeksowy status pracujących w nocy – jak wskazano na wstępie – wiąże się z reguły z większą uciążliwością niż praca w dzień. Omówione przepisy służą możliwej niwelacji tej uciążliwości.