Czym jest polecenie testamentowe?

Testament jest dokumentem zawierającym ostatnią wolę zmarłego. W praktyce może on zawierać szereg różnych postanowień, niekoniecznie związanych z powoływaniem kogoś do spadku – jednym z nich jest polecenie testamentowe. Na czym ono polega i kto może zostać nim obciążony?

Rodzaje postanowień testamentowych

Powszechnie przyjęło się, że testamentem można powołać do spadku określoną osobę lub grupę osób. Oczywiście to stwierdzenie jest prawdziwe, jednak w dużym stopniu ograniczone. Okazuje się, że testament jest sposobem na dokonywanie także innych rozrządzeń spadkowych, w dokumencie tym można bowiem:

• wydziedziczyć, a więc pozbawić prawa do zachowku, osobę z najbliższego kręgu rodziny;
• odwołać poprzednie testamenty (niezależnie od formy ich ustanowienia);
• dokonać zapisu określonego jednego składnika majątkowego należącego do spadkodawcy na rzecz wskazanej osoby (np. przekazać w ten sposób nieruchomość, biżuterię lub samochód);
• nałożyć obowiązek o charakterze majątkowym (zapis) lub niemajątkowym (polecenie) na oznaczoną osobę, nie czyniąc przy tym nikogo spadkobiercą;
• powołać wykonawcę testamentu.

Polecenie testamentowe

Jednym z rozrządzeń spadkodawcy, które może znaleźć się w treści pozostawionego przez niego testamentu, jest polecenie. Zgodnie z treścią art. 982 Kodeksu cywilnego spadkodawca może w testamencie włożyć na spadkobiercę lub na zapisobiercę obowiązek oznaczonego działania lub zaniechania, nie czyniąc nikogo wierzycielem (polecenie).

Polecenie jest zatem formą obowiązku nakładanego na oznaczoną osobę, który w żaden sposób nie wiąże się z kwestiami finansowymi. Co więcej, obciążony nie musi być jednocześnie spadkobiercą – może być osobą wyłączoną od dziedziczenia.

Skuteczność polecenia zależy od wypełnienia kilku czynników:

• obowiązek określonego działania lub zaniechania musi zostać wyrażony w testamencie, przy czym nie jest istotna forma tego dokumentu (polecenie może więc powstać w testamencie własnoręcznym, notarialnym, ustnym i innych jego postaciach);
• testator musi jak najdokładniej określić zobowiązanego do określonego zachowania oraz osobę uprawnioną z tytułu polecenia (ten ostatni warunek nie jest jednak konieczny, jeśli działanie lub zachowanie zobowiązanego nie pozostaje w związku z inną osobą);
• należy określić zakres polecenia – wymagane zachowanie musi być możliwie jak najbardziej precyzyjne i możliwe do spełnienia przez daną osobę (także w świetle obowiązującego prawa);
• polecenie nie może wiązać się z ustanowieniem wierzyciela, tzn. nie wolno nakładać na kogoś obowiązku, który doprowadziłby do powstania zobowiązania względem takiej osoby (np. kazać takiej osobie zaciągnąć pożyczkę, zapłacić oznaczoną sumę pieniężną na wskazany cel).

Treść polecenia testamentowego

Polecenie testamentowe może przybierać różne formy, pod warunkiem, że nie będzie miało charakteru typowo pieniężnego. W praktyce jest to wyrażenie woli spadkodawcy związane z jego potrzebami rodzinnymi i społecznymi. Do najczęściej pojawiających się poleceń zaliczamy:

• prośbę testatora o wyprawienie pochówku zgodnie z jego zamysłem – np. brak duchownego na pogrzebie, konieczność zorganizowania stypy według ustalonego obrządku;
• polecenie podjęcia studiów przez członka najbliższej rodziny zmarłego;
• zobowiązanie do powstrzymania się od nadużywania alkoholu lub trwonienia pieniędzy, względnie udania się na leczenie odwykowe;
• polecenie pogodzenia się danej osoby z członkiem rodziny, z którym pozostaje zwaśniony od dłuższego czasu;
• obowiązek wygłoszenia mowy pogrzebowej lub stworzenia jej o zleconej odgórnie treści.

Treść polecenia testamentowego zależy w dużej mierze od woli samego spadkodawcy i jego aktualnych potrzeb.

Wykonanie polecenia

Polecenie testamentowe powinno być wykonane przez osobę wyraźnie do tego zobowiązaną w testamencie. Oczywiście, jeśli treść takiego obowiązku pozostaje w sprzeczności z zasadami współżycia społecznego, obowiązującym prawem lub nie jest fizycznie możliwa do wykonania przez oznaczoną osobę, polecenia nie będzie można zrealizować. Przykładami takiej sytuacji będą:

• obowiązek dokonania kradzieży pieniędzy (niezgodne z prawem);
• obowiązek zerwania relacji z oznaczoną osobą z rodziny (niezgodne z zasadami współżycia społecznego);
• obowiązek odbycia podróży po świecie, gdy dana osoba nie posiada na to środków pieniężnych (niemożliwe do realizacji przez zobowiązanego).

Czasami zdarza się, że polecenie nie jest realizowane, choć nie ma ku temu żadnych obiektywnych przeszkód. Zobowiązany do określonego działania lub zaniechania po prostu nie chce wykonać ostatniej woli zmarłego, która została nałożona na niego w testamencie. W tej sytuacji zastosowanie znajduje art. 985 kc, zgodnie z którym wykonania polecenia może żądać każdy ze spadkobierców, jak również wykonawca testamentu, chyba że polecenie ma wyłącznie na celu korzyść obciążonego poleceniem. Jeżeli polecenie ma na względzie interes społeczny, wykonania polecenia może żądać także właściwy organ państwowy.

Okazuje się jednak, że powyższa regulacja jest tzw. przepisem martwym. Ustawodawca nie wprowadza bowiem żadnej sankcji za niewykonanie polecenia testamentowego. W praktyce oznacza to, że nie istnieje legalny sposób na przymuszenie danej osoby do wykonania przez nią istniejącego polecenia. Jeżeli polecenie nie zostanie więc zrealizowane (w całości lub części), zobowiązany nie poniesie z tego tytułu żadnej odpowiedzialności prawnej.

Ile kosztuje ustanowienie polecenia testamentowego?

Sporządzenie polecenia w testamencie może być całkowicie darmowe – oczywiście, gdy nie mówimy o testamencie notarialnym. W zasadzie tylko ta jedna forma wiąże się konkretnymi kosztami w omawianym zakresie.

Polecenie, które pojawi się w testamencie notarialnym, wiąże się z wydatkiem maksymalnie 150 zł, przy czym nie ma wówczas znaczenia, czy dokument będzie zawierał inne dodatkowe elementy (np. powołanie do spadku oznaczonej osoby). Do powyższej kwoty należy oczywiście doliczyć podatek VAT oraz koszty wypisów aktu notarialnego (6 zł + VAT za każdą stronę wypisu). Stawki te są jednak kwotami maksymalnymi, co oznacza że notariusz może stosować niższe ceny w tym zakresie.

Warto także pamiętać, że polecenie testamentowe może być ustanowione niezależnie od tego, czy istnieje już jakikolwiek testament danej osoby. Obowiązek określonego działania lub zaniechania można więc stworzyć wiele lat po tym, jak dokonano sporządzenia oświadczenia ostatniej woli – polecenie będzie wówczas niejako uzupełnieniem istniejącego już testamentu.

Podsumowanie

Polecenie testamentowe jest jednym z rozrządzeń spadkowych, które może pojawić się w każdym testamencie. Polega ono na nałożeniu obowiązku oznaczonego działania lub zaniechania na konkretnie wskazaną osobę, która niekoniecznie musi być powołana do spadku. Polecenie musi pozostawać w zgodzie z obowiązującym prawem, zasadami współżycia społecznego oraz powinno być możliwe do wykonania przez zobowiązanego. Realizacja wyznaczonego zachowania zależy jednak od woli takiej osoby – nie istnieją bowiem żadne skuteczne środki prawne, które mogłyby przymusić zobowiązanego do wykonania nałożonego na niego polecenia.