Nieodpłatne porady prawne – czy to pomoc dla pracowników?

Spory prawne wiążą się zazwyczaj z koniecznością poniesienia wysokich wydatków. Często zdarza się nawet, że wynagrodzenie profesjonalnego pełnomocnika może być wyższe niż dochodzona przez powoda kwota. Bezpłatne porady prawne, z której może skorzystać każdy potrzebujący, znosi bariery utrudniające dostęp do fachowej pomocy. Nieodpłatne porady udzielane są w każdej dziedzinie prawa, w tym również w zakresie prawa pracy i mogą stanowić nieocenioną pomoc dla wszystkich pracowników.

Każdy potrzebujący ma prawo do nieodpłatnej porady prawne

Choć ustawa o nieodpłatnej pomocy prawnej obowiązuje już od kilku lat, do końca 2018 roku bezpłatne porady prawne udzielane były wyłącznie osobom spełniającym warunki określone w przepisach (m.in. weteranom, kobietom w ciąży czy osobom niezamożnym i pobierającym świadczenia z pomocy społecznej).

Od 2019 roku przepisy regulujące tę instytucję zostały w istotny sposób znowelizowane – obecnie prawo do uzyskania nieodpłatnej porady ma każdy, kto nie jest w stanie ponieść kosztów odpłatnej porady prawnej. W celu uzyskania jej nieodpłatnie osoba potrzebująca musi złożyć oświadczenie o tym, że nie posiada środków wystarczających na pokrycie honorarium profesjonalnego pełnomocnika. Oświadczenie składa się osobie udzielającej porady prawnej i jest ono przechowywane przez starostę przez trzy lata od końca roku kalendarzowego, w którym zostało złożone.

Nieodpłatna pomoc prawna jest udzielana osobiście, w punktach pomocy (zazwyczaj są to lokale w urzędach czy ośrodkach kultury). Najczęściej konieczne jest zarezerwowanie terminu wizyty. W wyjątkowych sytuacjach w przypadku osób niepełnosprawnych istnieje możliwość uzyskania porady bez konieczności osobistego stawiennictwa w punkcie pomocy.

Ustawa o nieodpłatnej pomocy prawnej, nieodpłatnym poradnictwie obywatelskim oraz edukacji prawnej zakłada, że nieodpłatna pomoc prawna jest udzielana osobom fizycznym, a nie przedsiębiorcom (w tym również osobom fizycznym prowadzącym jednoosobową działalność gospodarczą). W punktach nieodpłatnej pomocy prawnej porady nie uzyskają zatem osoby prowadzące działalność gospodarczą w sprawach związanych z tą działalnością. Wyjątkiem od reguły są kwestie dotyczące przygotowania do rozpoczęcia prowadzenia własnej działalności – w tym przypadku prawnik ma obowiązek udzielenia pomocy.

Przykład 1.

Jan Kowalski prowadzi swoje przedsiębiorstwo i zatrudnia kilku pracowników. Jeden z nich notorycznie nie pojawia się w pracy. Jan Kowalski chciałby rozwiązać z nim umowę, ale nie wie, jak to zrobić. Jest on przedsiębiorcą, a problematyczna sprawa dotyczy jego działalności – nie może więc uzyskać nieodpłatnej porady prawnej.

Przykład 2.

Anna Nowak jest zatrudniona na podstawie umowy o pracę. Pracodawca nie wywiązuje się z jej warunków i w ostatnich miesiącach nie wypłacił jej całego wynagrodzenia. Obawia się ona, że będzie musiała wystąpić z pozwem o zapłatę do sądu. Anna Nowak ma prawo do uzyskania nieodpłatnej porady w punkcie nieodpłatnej pomocy prawnej.

Prawnik nie przygotuje apelacji

Osoby zamierzające skorzystać z nieodpłatnej porady prawnej powinny wiedzieć, jaki jest dokładny zakres udzielanej pomocy. Przepisy ustawy wyczerpująco określają, jakiego rodzaju pomoc prawna jest udzielana w punktach nieodpłatnej pomocy.

1. poinformowanie osoby fizycznej o obowiązującym stanie prawnym oraz przysługujących jej uprawnieniach lub spoczywających na niej obowiązkach, w tym w związku z toczącym się postępowaniem przygotowawczym, administracyjnym, sądowym lub sądowoadministracyjnym lub
2. wskazanie osobie uprawnionej sposobu rozwiązania jej problemu prawnego, lub
3. sporządzenie projektu pisma w sprawach, o których mowa w pkt 1 i 2, z wyłączeniem pism procesowych w toczącym się postępowaniu przygotowawczym lub sądowym i pism w toczącym się postępowaniu sądowo-administracyjnym, lub
4. nieodpłatną mediację, lub
5. sporządzenie projektu pisma o zwolnienie od kosztów sądowych lub ustanowienie pełnomocnika z urzędu w postępowaniu sądowym lub ustanowienie adwokata, radcy prawnego, doradcy podatkowego bądź rzecznika patentowego w postępowaniu sądowoadministracyjnym oraz poinformowanie o kosztach postępowania i ryzyku finansowym związanym ze skierowaniem sprawy na drogę sądową.

Pomoc prawna w ramach punktów nieodpłatnej pomocy prawnej jest świadczona wyłącznie przez adwokatów lub radców prawnych. Ich obowiązkiem jest przeprowadzenie analizy stanu faktycznego przedstawionego przez osobę potrzebującą, poinformowanie o obowiązującym stanie prawnym i udzielenie porady w zakresie możliwych rozwiązań oraz ich skutków.

Co istotne, nieodpłatna pomoc prawna nie obejmuje przygotowania projektów pism w toczących się sprawach sądowych, sądowo-administracyjnych oraz postępowaniach przygotowawczych (przed policją lub prokuratorem). Zatrudnieni w punktach adwokaci mogą udzielić porady odnośnie do formy i treści pisma oraz przygotować wnioski o zwolnienie od kosztów sądowych oraz ustanowienie pełnomocnika z urzędu. Jeśli wniosek złożony do sądu zostanie pozytywnie rozpatrzony, wówczas osoba potrzebująca uzyska pomoc pełnomocnika z urzędu (adwokata lub radcy prawnego) na etapie całego postępowania sądowego.

Przykład 3.

Joanna Iksińska zamierza wystąpić przeciwko pracodawcy z pozwem o zadośćuczynienie z powodu doznanego w pracy mobbingu. W punkcie nieodpłatnej pomocy prawnej może uzyskać poradę dotyczącą jej sprawy oraz pomoc w przygotowaniu wniosku o zwolnienie od obowiązku poniesienia kosztów sądowych i ustanowienie pełnomocnika z urzędu. Jeśli sąd uzna, że Joanna Iksińska potrzebuje takiej pomocy, ustanowi dla niej pełnomocnika z urzędu, którego zadaniem będzie przygotowanie pozwu oraz reprezentacja klientki w postępowaniu przed sądem.

Przykład 4.

Janusz Nowakowski przegrał sprawę z Zakładem Ubezpieczeń Społecznych dotyczącą prawa do renty w związku z niezdolnością do pracy. Ma prawo do wniesienia apelacji od wydanego przez sąd okręgowy wyroku. W punkcie nieodpłatnej pomocy prawnej uzyska poradę dotyczącą jego sprawy, w tym w zakresie wymogów formalnych związanych z wniesieniem apelacji, lecz nie otrzyma projektu apelacji. Zatrudniony w punkcie prawnik może przygotować natomiast wniosek o ustanowienie dla Janusza Nowakowskiego pełnomocnika z urzędu, którego zadaniem będzie przygotowanie przedmiotowego dokumentu.

Osoba uprawniona ma prawo do nieodpłatnej mediacji

Niezwykle ważną instytucją, którą przewidują przepisy ustawy, jest nieodpłatna mediacja – jej celem jest polubowne rozwiązanie istniejącego pomiędzy stronami sporu, bez konieczności angażowania sądu i ponoszenia związanych z tym wydatków.

Każda osoba uprawniona (tj. osoba, która oświadczy, że nie ma środków na pokrycie honorarium profesjonalnego mediatora) ma prawo do uzyskania pomocy również w tym zakresie, przede wszystkim odnośnie do:

• przygotowania projektu umowy o mediację lub wniosku o przeprowadzenie mediacji;
• przygotowania projektu wniosku o przeprowadzenie postępowania mediacyjnego w sprawie karnej;
• przeprowadzenia mediacji.

Jeśli strony dążą do polubownego rozwiązania sporu, mediacja może zostać zainicjowana na wniosek osoby uprawnionej do uzyskania nieodpłatnej pomocy – przykładowo, pracownik pozostający w konflikcie z pracodawcą może poprosić mediatora o poprowadzenie nieodpłatnej mediacji w ramach przepisów ustawy. Mediacja z pewnością pozwoli na oszczędzenie czasu i środków, a dobrze przeprowadzona winna przynieść korzyści obu stronom sporu.