Czym jest zapis testamentowy?
Zapisy testamentowe są często utożsamiane z ostatnią wolą spadkodawcy zawartą w odpowiednim dokumencie. To stwierdzenie nie jest jednak do końca prawdziwe, ponieważ zapis jest odrębną instytucją prawa spadkowego. Wyraża on co prawda wolę testatora, jednak w zupełnie innym zakresie niż powołanie do dziedziczenie określonej liczby osób. Czym jest zapis testamentowy? Wyjaśniamy w artykule!
Postanowienia testamentowe
Zacznijmy od wyjaśnienia kwestii dziedziczenia – do spadku można zostać powołanym na podstawie przepisów ustawy lub testamentu. W tym drugim przypadku o kręgu spadkobierców decyduje wyłącznie testator poprzez dokonywane rozrządzenia spadkowe – są one zawarte w sporządzonym testamencie. Postanowienia tego rodzaju mogą jednak przybierać różne kształty, ponieważ spadkodawca może:
- powołać do spadku (całości lub jego części) jedną osobę lub większą ich liczbę (spośród członków rodziny lub spoza niej);
- dokonać wydziedziczenia oznaczonych osób pochodzących z kręgu jego najbliższej rodziny;
- ustanowić polecenie testamentowe;
- odwołać poprzednie testamenty (w całości lub właściwej części);
- ustanowić zapis windykacyjny lub zapis zwykły na rzecz oznaczonej osoby.
Zapis jest więc jednym z możliwych postanowień zawieranych w testamentach – o jego treści decyduje zawsze wola spadkodawcy.
Zapis testamentowy
Zgodnie z treścią art. 968 Kodeksu cywilnego spadkodawca może przez rozrządzenie testamentowe zobowiązać spadkobiercę ustawowego lub testamentowego do spełnienia określonego świadczenia majątkowego na rzecz oznaczonej osoby (zapis zwykły). Spadkodawca może obciążyć zapisem zwykłym także zapisobiercę (dalszy zapis). #zobacz tez#
Zapis testamentowy jest więc instytucją, która tworzy obowiązek określonego zachowania nakładanego na wyznaczoną osobę. Musi ono przybierać jednak postać majątkową – dochodzi wówczas do powstania relacji dłużnik-wierzyciel.
Nie jest możliwe w drodze wykładni testamentu uznanie, że przedmiotem zapisu są inne prawa majątkowe niż wprost w treści testamentu ujęte. Istotą zapisu zwykłego jest bowiem określenie roszczenia jakie z chwilą śmierci spadkodawcy powstaje na rzecz zapisobiorcy i którego realizacji może on domagać się od spadkobierców, zaś niewątpliwie obowiązki obciążające spadkobierców na skutek zapisu powinny być w treści testamentu określone ściśle i nie może w drodze wykładni testamentu dojść do zwiększenia zakresu tego obowiązku ponad to, co w treści testamentu zostało wyrażone.
Podstawowymi cechami każdego zapisu zwykłego są więc:
- możliwość ustanowienia go wyłącznie w testamencie. W przypadku dziedziczenia ustawowego nigdy nie dochodzi do powstania obowiązków wynikających z zapisów testamentowych;
- ukształtowanie zobowiązania do dokonania określonej czynności majątkowej na rzecz wskazanej osoby (fizycznej lub prawnej) – nie można więc zobowiązać zapisobiercę do realizacji czynności majątkowej na rzecz osoby nieoznaczonej;
- nałożenie na określoną osobę obowiązku spełnienia konkretnego świadczenia majątkowego (w przypadku zobowiązania o charakterze niemajątkowym mamy do czynienia nie z zapisem, lecz z poleceniem)
Kto może być obciążony zapisem testamentowym?
W rzeczywistości zapis testamentowy jest obowiązkiem nakładanym na konkretne osoby, nie powoduje więc przysporzenia majątkowego, tak jak ma to miejsce np. przy zapisie windykacyjnym. Ten drugi rodzaj zapisu jest bowiem formą przekazania konkretnego prawa majątkowego lub rzeczy dla oznaczonej osoby – nie rodzi to przy tym żadnego obowiązku, tak jak ma to miejsce w przypadku zapisu zwykłego.
Zapis zwykły może obciążać:
- spadkobiercę ustawowego,
- spadkobiercę testamentowego.
Warto przy tym zapamiętać, że jeżeli osoba obciążona zapisem umrze jeszcze przed realizacją swojego obowiązku, zapis przechodzi na jej spadkobierców (obowiązek określonego zachowania, więc nie wygasa). Pamiętajmy przy tym, że zgodnie z treścią art. 973 kc, jeżeli osoba, na której rzecz został uczyniony zapis, nie chce lub nie może być zapisobiercą, obciążony zapisem zostaje zwolniony od obowiązku jego wykonania, powinien jednak w braku odmiennej woli spadkodawcy wykonać dalsze zapisy.
Przedmiot zapisu zwykłego
Zapis zwykły polega na zobowiązaniu oznaczonej osoby do dokonana czynności o charakterze majątkowym na rzecz innego podmiotu. W praktyce takie zachowanie sprowadza się najczęściej do:
- zobowiązania obciążonego zapisem do przeniesienia własności i wydania rzeczy oznaczonej co do gatunku lub co do tożsamości;
- zobowiązania obciążonego zapisem do zapłaty oznaczonej kwoty pieniężnej na rzecz konkretnego podmiotu (osoby fizycznej lub prawnej);
- zobowiązania obciążonego zapisem do spełnienia określonej usługi na rzecz uprawnionego z tytułu zapisu;
- obowiązku ustanowienia na rzecz zapisobiercy określonego prawa rzeczowego, np. odrębnej własności lokalu, użytkowania wieczystego, służebności itd.
Czy zapis testamentowy musi być wykonany?
W rzeczywistości zapis zwykły należy do tzw. długów spadkowych. W ich skład wchodzą także m.in. zobowiązania niewykonane przez zmarłego oraz koszty jego pogrzebu. Co do zasady za tego rodzaju długi odpowiadają spadkobiercy, którzy zdecydowali się przyjąć spadek – najczęściej to oni są też obciążani zapisami zwykłymi.
W przypadku niewykonania istniejącego zapisu, osoba obciążona tym obowiązkiem odpowiada odszkodowawczo względem uprawnionego do otrzymania oznaczonej korzyści majątkowej. Czy to jednak oznacza, że zapis musi być wykonany w każdej sytuacji? Co jeśli obciążony nie ma możliwości finansowych, aby urzeczywistnić ostatnią wolę zmarłego?
Spadkobierca obciążony zapisem może uwolnić się od swojej odpowiedzialności poprzez odrzucenie spadku – ma na to jednak tylko 6 miesięcy od chwili, gdy dowiedział się o tytule swojego powołania do majątku zmarłego (najczęściej jest to dzień śmierci spadkodawcy lub moment ujawnienia ważnego testamentu). Co ciekawe, zapisobierca ma prawo odrzucić przypadający mu zapis – dokonuje tego poprzez złożenie stosownego oświadczenia względem osoby zobowiązanej do wykonania zapisu. Jeśli takie oświadczenie nie zostanie jednak złożone, to przyjmujemy, że uprawniony zgadza się na przyjęcie oznaczonej korzyści majątkowej.
Dodajmy także, że roszczenia z tytułu zapisu zwykłego ulegają przedawnieniu z upływem 5 lat od chwili ogłoszenia testamentu przez sąd spadkowy lub notariusza.
Podsumowanie
Zapis testamentowy jest formą nałożenia obowiązku działania o charakterze majątkowym, który nakładany jest na spadkobierców ustawowych lub testamentowych. Odróżnić go należy od zapisu windykacyjnego, za pomocą którego następuje przekazanie prawa własności określonej rzeczy lub prawa na rzecz zapisobiercy. Zapis zwykły obciąża danego spadkobiercę proporcjonalnie do posiadanego przez niego udziału w majątku spadkowym. Można się od niego uwolnić tylko poprzez odrzucenie spadku albo rezygnację z jego otrzymania uprawnionego do zapisu. Wszelkie roszczenia z tytułu zapisu podlegają pięcioletniemu przedawnieniu.
