Prawo do emerytury i renty - jakie okresy są uwzględniane?

Artykuł ma na celu przybliżenie pracownikom kto ma prawo emerytury i renty. Wskazujemy, czym różnią się te świadczenia, a także jakie okresy są uwzględniane przy ich przyznawaniu. Dodatkowo wyjaśniamy, co ma wpływ na wysokość emerytury i renty.

Czym różni się prawo do emerytury od prawa do renty?

Emerytura jest przyznawana każdemu po osiągnięciu wieku emerytalnego – co najmniej 60 lat dla kobiet i 65 lat dla mężczyzn.

Renta to świadczenie przyznawane osobie, w stosunku do której wydano decyzję o niezdolności do pracy z powodu naruszenia sprawności organizmu i nie rokuje ona odzyskania zdolności do pracy po przekwalifikowaniu, przez co utraciła zdolność zarobkowania.

Okresy uwzględniane przy ustalaniu prawa do emerytury i renty – składkowe i nieskładkowe

Przy ustalaniu prawa do emerytury i renty uwzględnia się okresy składkowe i nieskładkowe. Okresy składkowe można określić jako okresy zatrudnienia i pracy, aktywności pracownika.

Zalicza się do nich:

1. okres opłacania składek na ubezpieczenie społeczne w wysokości określonej w przepisach o organizacji i finansowaniu ubezpieczeń społecznych, w przepisach wymienionych w art. 195 pkt 1–4 i 8 ustawy emerytalnej, przepisach o adwokaturze, o zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu oraz o pomocy społecznej od 15 listopada 1991 roku do 31 grudnia 1998 roku;

2. okres zaliczany do okresów ubezpieczenia społecznego duchownych:

• pozostawania duchownymi przed 1 lipca 1989 roku, jeżeli opłacane były składki na ubezpieczenie społeczne za cały okres podlegania temu ubezpieczeniu od 1 lipca 1989 roku do 31 grudnia 1998 roku;
• przebywania duchownych na misjach, prowadzenia przez nich działalności duszpasterskiej wśród Polonii przypadające po 14 listopada 1991 roku do 31 grudnia 1998 roku;

3. okres czynnej służby wojskowej w Wojsku Polskim lub okres jej równorzędny albo okresy zastępczych form tej służby;

4. okres działalności kombatanckiej, działalności równorzędnej, a także okres zaliczany do okresu tej działalności oraz okres podlegania represjom wojennym i czasu powojennego, określonych w przepisach o kombatantach oraz niektórych osobach będących ofiarami represji wojennych i okresu powojennego;

5. okresy pełnionej w Polsce służby w Policji (Milicji Obywatelskiej), Urzędzie Ochrony Państwa, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego i Agencji Wywiadu, Służbie Kontrwywiadu Wojskowego i Służbie Wywiadu Wojskowego oraz Centralnym Biurze Antykorupcyjnym (w organach bezpieczeństwa publicznego), Straży Granicznej, Służbie Więziennej, Państwowej Straży Pożarnej, Służbie Celnej, Służbie Celno-Skarbowej, Biurze Ochrony Rządu, Służbie Ochrony Państwa,  Straży Marszałkowskiej;

6. okres pobierania zasiłku macierzyńskiego;

7. okres osadzenia w więzieniach lub innych miejscach odosobnienia na terytorium Polski na mocy skazania albo bez wyroku po 31 grudnia 1956 roku za działalność polityczną;

8. okres zatrudnienia za granicą osób, które w tym czasie nie były obywatelami polskimi, jeżeli powróciły do kraju po 22 lipca 1944 roku i zostały uznane za repatriantów;

9. okres świadczenia pracy po 1956 roku na rzecz organizacji politycznych i związków zawodowych, nielegalnych w rozumieniu przepisów obowiązujących do kwietnia 1989 roku.

Okresy nieskładkowe to okresy, za które nie ma obowiązku opłacania składki na ubezpieczenie społeczne, ale które są uwzględniane przy obliczaniu stażu pracy – niezbędnego do ustalenia prawa do emerytury lub renty.

Do okresów nieskładkowych zalicza się:

1. okres pobierania wynagrodzenia za czas niezdolności do pracy;
2. okres pobierania zasiłków z ubezpieczenia społecznego: chorobowego lub opiekuńczego;
3. okres pobierania świadczenia rehabilitacyjnego;
4. okres pobierania zasiłku chorobowego i opiekuńczego oraz świadczenia rehabilitacyjnego po ustaniu obowiązku ubezpieczenia;
5. okres pobierania renty chorobowej po ustaniu zatrudnienia w wymiarze czasu pracy nie niższym niż połowa obowiązującego w danym zawodzie lub po ustaniu obowiązku ubezpieczenia społecznego z innego tytułu;
6. okres niewykonywania pracy po ustaniu zatrudnienia, jeżeli za ten okres, na podstawie przepisów Kodeksu pracy, zostało wypłacone odszkodowanie;
7. okres przypadający przed dniem nabycia prawa do emerytury lub renty urlopu wychowawczego, urlopu bezpłatnego udzielonego na podstawie przepisów w sprawie bezpłatnych urlopów dla matek pracujących opiekujących się małymi dziećmi, innych udzielonych w tym celu urlopów bezpłatnych oraz okres niewykonywania pracy – z powodu opieki nad dzieckiem:

• w wieku do 4 lat  – w granicach do 3 lat na każde dziecko oraz łącznie, bez względu na liczbę dzieci, do 6 lat,
• na które ze względu na jego stan fizyczny, psychiczny lub psychofizyczny przysługuje zasiłek pielęgnacyjny – dodatkowo w granicach do 3 lat na każde dziecko;

8. okres przypadający przed dniem nabycia prawa do emerytury lub renty opieki pielęgnacyjnej nad inwalidą wojennym zaliczonym do I grupy inwalidów lub uznanym za całkowicie niezdolnego do pracy oraz do samodzielnej egzystencji, sprawowanej przez członka jego rodziny w wieku powyżej 16 lat, który w okresie sprawowania opieki nie osiągnął przychodu przekraczającego miesięcznie połowę najniższego wynagrodzenia;

9. okres przypadający przed dniem nabycia prawa do emerytury lub renty niewykonywania pracy, w granicach do 6 lat, spowodowany koniecznością opieki nad innym niż dziecko członkiem rodziny zaliczonym do I grupy inwalidów lub uznanym za całkowicie niezdolnego do pracy oraz do samodzielnej egzystencji albo uznanym za osobę niepełnosprawną w stopniu znacznym, sprawowanej przez członka jego rodziny w wieku powyżej 16 lat, który w okresie sprawowania opieki nie osiągnął przychodu przekraczającego miesięcznie połowę najniższego wynagrodzenia;

10. okres urlopu bezpłatnego oraz przerw w zatrudnieniu w razie nieudzielenia urlopu bezpłatnego małżonkom pracowników skierowanych do pracy w przedstawicielstwach dyplomatycznych, urzędach konsularnych, w stałych przedstawicielstwach przy Organizacji Narodów Zjednoczonych i w innych misjach specjalnych za granicą, w instytutach, ośrodkach informacji i kultury za granicą;

11. okres nauki w szkole wyższej na jednym kierunku, pod warunkiem ukończenia tej nauki, w wymiarze określonym w programie studiów;

12. okres dokształcania zawodowego lekarzy w klinikach akademii medycznych i oddziałach instytutów naukowych w charakterze wolontariusza – w granicach do jednego roku;

13. okres pobierania zasiłku przedemerytalnego lub świadczenia przedemerytalnego;

14. okres udokumentowanej niezdolności do pracy, za które wypłacone zostały z Funduszu Pracy: zasiłki dla bezrobotnych, zasiłki szkoleniowe lub stypendia;

15. okres studiów doktoranckich i aspirantury naukowej w wymiarze określonym w decyzji o ich utworzeniu;

16. okres asystenckich studiów przygotowawczych.

Ważne jest to, że okresy nieskładkowe, które są udokumentowane, nie mogą przekraczać 1/3 udowodnionych okresów składkowych.

Przykład 1.

Pani Maria posiada dokumenty, z których wynika, że jej okresy składkowe wynoszą łącznie 33 lata. Okresy nieskładkowe, na które również posiada odpowiednie dokumenty, to 13 lat. Z tej liczby może jednak zaliczyć 11 lat, gdyż ich wysokość nie może przekroczyć 1/3 okresów składkowych.

Okresy uzupełniające przy emeryturze i rencie

Prócz wskazanych powyżej, wraz ze szczegółowymi przykładami, okresów składkowych i nieskładkowych, na prawo do emerytury i renty można też doliczyć tzw. okresy uzupełniające. Można z nich skorzystać jednak tylko wtedy, gdy łączny okres składkowy i nieskładkowy nie uprawnia osoby do uzyskania prawa do emerytury i renty. Jest zatem wliczany tylko wtedy, gdy brakuje tych okresów, nie może być traktowany jako okres dodatkowy, wydłużający okresy składkowe i nieskładkowe.

Są nimi:

1. okresy ubezpieczenia społecznego rolników, za które opłacono składki przewidziane w odrębnych przepisach;
2. okresy prowadzenia gospodarstwa rolnego po ukończeniu 16. roku życia – jeśli przypadały przed 1 lipca 1977 roku;
3. okresy pracy w gospodarstwie rolnym po ukończeniu 16. roku życia – jeśli przypadały przed 1 stycznia 1983 roku.

Oczywiście niezbędne jest udowodnienie tych okresów.

Co wpływa na wysokość emerytury i renty?

Podstawę wymiaru emerytury i renty stanowi ustalona przeciętna podstawa wymiaru składki na ubezpieczenia emerytalne i rentowe lub na ubezpieczenie społeczne na podstawie przepisów prawa polskiego w okresie kolejnych 10 lat kalendarzowych wybranych przez zainteresowanego z ostatnich 20 lat kalendarzowych poprzedzających bezpośrednio rok, w którym zgłoszono wniosek o emeryturę lub rentę. Ważna jest zatem wysokość odprowadzanych składek, zatem znaczenie mają wykazane przez wnioskującego okresy składkowe.