Przedawnienie roszczeń pracowniczych – na jakie terminy należy zwrócić uwagę?
Pracownik, wobec którego pracodawca nie wywiązuje się ze swoich obowiązków wynikających ze stosunku pracy, ma prawo podejmować odpowiednie kroki w celu wyegzekwowania należnych świadczeń. Jednak działania w tym zakresie mogą być skuteczne tylko do czasu upływu terminów określonych w Kodeksie pracy. Kiedy ma miejsce przedawnienie roszczeń pracowniczych?
Definicja roszczenia
Roszczenie to uprawnienie do żądania od określonej osoby zachowania się w pewien sposób, w szczególności spełnienia jakiegoś świadczenia. Do roszczeń pracowniczych zaliczamy uprawnienia związane ze stosunkiem pracy łączącym pracownika z pracodawcą, takie jak np. roszczenie o wypłatę wynagrodzenia, udzielenie urlopu wypoczynkowego czy zapewnienie bezpiecznych i higienicznych warunków pracy.
Na czym polega przedawnienie roszczeń?
Roszczenia ze stosunku pracy, podobnie jak roszczenia cywilnoprawne, mają charakter terminowy. Jak stanowi art. 292 kp, po upływie terminu przedawnienia roszczenia ze stosunku pracy ten, przeciwko komu przysługuje roszczenie, może uchylić się od jego zaspokojenia, chyba że zrzeka się korzystania z zarzutu przedawnienia. Jednak zrzeczenie się zarzutu przedawnienia dokonane przed upływem terminu przedawnienia jest nieważne.
Kiedy następuje przedawnienie roszczeń pracowniczych?
Roszczenia ze stosunku pracy przysługujące pracownikowi ulegają przedawnieniu z upływem 3 lat od dnia, w którym roszczenie stało się wymagalne, tzn. od dnia, od którego pracownik mógł żądać od pracodawcy spełnienia danego świadczenia (art. 291 § 1 kp).
Przykład 1.
W regulaminie pracy pracodawca ustalił, że wynagrodzenie za dany miesiąc jest wypłacane pracownikom najpóźniej w 10. dniu następnego miesiąca. Pracodawca nie wypłacił pracownikowi wynagrodzenia za czerwiec 2018 r. W związku z zapisem regulaminu pracy roszczenie pracownika o wypłatę tego wynagrodzenia stało się wymagalne 10 lipca 2018 r. Zatem od tego dnia biegł 3-letni okres przedawnienia roszczenia, który upłynął 10 lipca 2021 r. Po tym dniu pracodawca może, co prawda, wypłacić pracownikowi zaległe wynagrodzenie za czerwiec 2018 r., jednak nie jest do tego zobowiązany pod groźbą wydania wyroku sądowego, który zmuszałby go do dokonania wspomnianej wypłaty. Innymi słowy, decyzja o dokonaniu albo niedokonaniu wypłaty jest po tym dniu pozostawiona uznaniu pracodawcy.
Przykład 2.
Jeżeli w przypadku opisanym w przykładzie 1. pracodawca, po upływie terminu przedawnienia, zrzekłby się korzystania z zarzutu przedawnienia, to od dnia złożenia w tej sprawie oświadczenia woli okres przedawnienia zacząłby biec od nowa. Przyjmując, że w analizowanym przypadku pracodawca zrzekłby się korzystania z zarzutu przedawnienia 25 lipca 2021 r., wówczas nowy, 3-letni okres przedawnienia upłynąłby 25 lipca 2024 r.
- naprawienie szkody wyrządzonej przez pracownika wskutek niewykonania lub nienależytego wykonania obowiązków pracowniczych,
- odszkodowanie w razie nieuzasadnionego rozwiązania przez pracownika umowy o pracę bez wypowiedzenia na podstawie art. 55 § 11 kp,
- odszkodowanie z tytułu naruszenia przez pracownika zakazu konkurencji,
ulegają przedawnieniu z upływem jednego roku od dnia, w którym pracodawca powziął wiadomość o wyrządzeniu przez pracownika szkody, nie później jednak niż z upływem 3 lat od jej wyrządzenia.
Jeżeli pracownik umyślnie wyrządził szkodę, do przedawnienia roszczenia o naprawienie tej szkody stosuje się przepisy Kodeksu cywilnego, który co do zasady przewiduje 6-letni okres przedawnienia, a dla roszczeń o świadczenia okresowe okres 3-letni (art. 291 § 2–3 kp).
Bezwzględne obowiązywanie terminów przedawnienia
Terminy przedawnienia nie mogą być skracane ani przedłużane przez czynność prawną (art. 291 § 4 kp). Oznacza to, że nawet jeżeli strony stosunku pracy chciałyby zgodnie postanowić, że termin przedawnienia określonego roszczenia będzie inny niż wynikający z przepisu prawa, takie postanowienie będzie nieważne.
Przedawnienie roszczeń stwierdzonych prawomocnym orzeczeniem
Roszczenie stwierdzone prawomocnym orzeczeniem organu powołanego do rozstrzygania sporów, jak również roszczenie stwierdzone ugodą zawartą w trybie określonym w Kodeksie pracy przed takim organem, ulega przedawnieniu z upływem 10 lat od dnia uprawomocnienia się orzeczenia lub zawarcia ugody (art. 291 § 5 Kodeksu pracy).
Przykład 3.
Nawiązując do stanu faktycznego przedstawionego w przykładzie 1., przyjmijmy, że pracownik przed upływem 3-letniego terminu przedawnienia wystąpił przeciwko pracodawcy z pozwem do sądu pracy, a sąd w wydanym orzeczeniu zasądził od pracodawcy na rzecz pracownika zapłatę zaległego wynagrodzenia za czerwiec 2018 r. Przyjmijmy, że wyrok sądu stał się prawomocny 30 sierpnia 2020 r. W związku z tym omawiane roszczenie pracownika ulegnie przedawnieniu po 10 latach, czyli 30 sierpnia 2030 r.
Wpływ siły wyższej na bieg przedawnienia
Siłą wyższą jest zdarzenie nadzwyczajne, zewnętrzne i niemożliwe do zapobieżenia. Jeżeli z powodu siły wyższej pracownik nie może dochodzić przysługujących mu roszczeń przed właściwym organem powołanym do rozstrzygania sporów (sądem albo komisją pojednawczą), to bieg przedawnienia nie rozpoczyna się (zostaje wstrzymany), a rozpoczęty ulega zawieszeniu na czas trwania przeszkody (art. 293 Kodeksu pracy).
Przykład 4.
Roszczenie stało się wymagalne z 31 grudnia 2018 r. Pracownik nie mógł dochodzić go w okresie od 1 do 31 stycznia 2020 r. z powodu poważnej choroby spowodowanej wypadkiem samochodowym. W związku z tym 3-letni termin przedawnienia uległ zawieszeniu w styczniu 2020 r., a w konsekwencji zakończy się nie 31 grudnia 2021 r. (byłoby tak, gdyby bieg terminu nie został zawieszony), lecz 31 stycznia 2022 r.
Przedawnienie roszczeń – szczególna regulacja dotycząca urlopu wypoczynkowego
Bieg przedawnienia roszczenia o urlop wypoczynkowy nie rozpoczyna się, a rozpoczęty ulega zawieszeniu, na czas korzystania z urlopu wychowawczego (art. 2931 Kodeksu pracy). Jest to regulacja analogiczna do wyżej omówionego unormowania dotyczącego siły wyższej. W tym wypadku okolicznością wpływającą na wstrzymanie, względnie zawieszenie, biegu terminu przedawnienia jest korzystanie z urlopu wychowawczego.
Osoba niezdolna do czynności prawnych
Przedawnienie roszczeń względem osoby, która nie ma pełnej zdolności do czynności prawnych albo co do której istnieje podstawa do jej całkowitego ubezwłasnowolnienia, nie może skończyć się wcześniej niż z upływem 2 lat od dnia ustanowienia dla niej przedstawiciela ustawowego albo od dnia ustania przyczyny jego ustanowienia. Jeżeli termin przedawnienia wynosi 1 rok, jego bieg liczy się od dnia ustanowienia przedstawiciela ustawowego albo od dnia, w którym ustała przyczyna jego ustanowienia (art. 294 kp).
Przerwanie biegu terminu przedawnienia
W odróżnieniu od wstrzymania i zawieszenia bieg przedawnienia przerywa się:
- przez każdą czynność przed właściwym organem powołanym do rozstrzygania sporów lub egzekwowania roszczeń przedsięwziętą bezpośrednio w celu dochodzenia lub ustalenia albo zaspokojenia lub zabezpieczenia roszczenia;
- przez uznanie roszczenia.
Jeżeli przerwa biegu przedawnienia nastąpiła wskutek jednej z przyczyn przewidzianych wyżej w pkt 1, przedawnienie nie biegnie na nowo, dopóki postępowanie wszczęte w celu dochodzenia lub ustalenia albo zaspokojenia lub zabezpieczenia roszczenia nie zostanie zakończone (art. 295 kp).
Skuteczne dochodzenie roszczeń ze stosunku pracy wymaga – w przypadku powstania sporu między pracownikiem a pracodawcą – nie tylko poparcia ich przekonującymi dowodami, lecz także dopilnowania terminów, po których upływie tracą one ważność.
