Poradnik Pracownika
Header oprogramowania dla biur rachunkowych Header oprogramowania dla biur rachunkowych Header oprogramowania dla biur rachunkowych

Urlop wypoczynkowy - wszystko co należy wiedzieć

Urlop wypoczynkowy przysługuje każdemu, kto został zatrudniony w oparciu o umowę o pracę. Jest to niezbywalne prawo pracownika, zagwarantowane przepisami kodeksu pracy. Ilość dni przysługujących danemu pracownikowi zależy jednak przede wszystkim od stażu pracy.

Pierwsza praca - kiedy pierwszy urlop wypoczynkowy?

Po podjęciu pierwszej pracy na podstawie umowy o pracę pierwszy dzień urlopu można wziąć już po pierwszym przepracowanym miesiącu, jednak w wymiarze 1/12 przysługującego urlopu. Niepełny dzień urlopu pracodawca może, ale nie musi, zaokrąglić do góry. Wymiar urlopu rośnie proporcjonalnie z każdym przepracowanym miesiącem. Po przepracowaniu całego roku pracownikowi przysługuje z góry cały należny urlop.

Termin miesiąca mija wraz z upływem dnia bezpośrednio poprzedzającego dzień, który datą odpowiada dniowi, w którym pracownik podjął zatrudnienie.

Przykład 1.

1 marca zatrudniliśmy pracownika w pełnym wymiarze i jest to jego pierwsza umowę o pracę. Ile urlopu będzie mógł wykorzystać pracownik 30 czerwca?
20 (dni przysługującego urlopu po przepracowanym roku) / 12 (miesięcy) = 1,66 dni - wymiar urlopu przysługujący za każdy przepracowany pełny miesiąc
1,66 dni x 4 (pełne przepracowane miesiące) = 6,64 dni

Po przepracowaniu pierwszego roku każdy pracownik nabywa prawo do urlopu naliczanego z góry. Oznacza to, że już po przepracowaniu jednego dnia należy mu się odpowiednia liczba dni urlopowych:

  • 2 dni przy wymiarze 20 dni urlopu (20/12 = 1,66... po zaokrągleniu 2 dni),
  • 3 dni przy wymiarze 26 dni urlopu (26/12 = 2,16...po zaokrągleniu 3 dni).

Przykład 2.

Pani Nowak pracująca na cały etat od 6 lipca do 31 sierpnia, której staż pracy przekracza 10 lat, ma prawo do 5 dni urlopu, co wynika z obliczeń:
26 dni / 12 miesięcy = 2,16
2,16 x 2 (liczba przepracowanych miesięcy) = 4,32
Po zaokrągleniu do góry pani Nowak należą się 5 dni urlopu.

Urlop wypoczynkowy dla osób zatrudnionych w niepełnym wymiarze czasu pracy

Wymiar urlopu dla pracownika zatrudnionego w niepełnym wymiarze czasu obliczany jest proporcjonalnie do wymiaru zatrudnienia (za podstawę biorąc 20 lub 26 dni urlopu). Każdy niepełny dzień urlopu zaokrągla się w górę z korzyścią dla pracownika.

Przykład 3.

Pan Kowalski jest zatrudniony w firmie XYZ od 1 stycznie br., na ¾ etatu i nie jest to jego pierwsza praca ale jednocześnie nie posiada 10 letniego stażu pracy. W związku z tym w ciągu roku przysługuje mu 15 dni urlopu (¾ x 20 dni). Ile urlopu będzie przysługiwało Panu Kowalskiemu na dzień 1 lipca br.?
¾ x 20 dni = 15 (całkowity należny urlop w danym roku)
15 / 12 miesięcy = 1,25 (wymiar urlopu przysługujący za każdy przepracowany miesiąc)
1,25 x 7 (miesiące przepracowane w tym roku) = 8,75 dnia
Panu Kowalskiemu na dzień 1 lipca należy się 9 dni urlopu (liczba zaokrąglona w górę).

Ile dni urlopu przysługuje pracownikowi?

Wymiar przysługującego urlopu uzależniony jest od stażu pracy pracownika:

  • 20 dni urlopu - staż pracy poniżej 10 lat,
  • 26 dni urlopu - staż pracy co najmniej 10 lat. 

Do stażu pracy zaliczamy wszystkie wcześniejsze okresy zatrudnienia, bez względu na przerwy w zatrudnieniu oraz sposobu ustania stosunku pracy.

Do stażu pracy, który stanowi podstawę wymiaru urlopu, zaliczamy również okresy ukończonej nauki w:

  • zawodowej lub innej równorzędnej szkole zawodowej - 3 lata,
  • średniej szkole zawodowej - 5 lat,
  • średniej szkole zawodowej dla absolwentów zasadniczych (równorzędnych) szkół zawodowych - 5 lat,
  • średniej szkole ogólnokształcącej - 4 lata,
  • szkole policealnej - 6 lat,
  • szkole wyższej - 8 lat.

Należy pamiętać, że okresy te się nie sumują.

Jeśli pracownik jednocześnie pobierał naukę oraz był zatrudniony, do stażu pracy uwzględnia się albo okres pracy albo okres nauki - w zależności co jest korzystniejsze dla pracownika.

Do stażu pracy stanowiącego podstawę wymiaru urlopu wypoczynkowego zalicza się również czas:

  • za który przysługuje odszkodowanie, jeżeli pracownikowi został skrócony okres wypowiedzenia i nie podjął on w tym czasie pracy,
  • urlopu wychowawczego,
  • urlopu bezpłatnego przyznanego nieletniemu w okresie ferii szkolnych,
  • pobierania zasiłku dla bezrobotnych lub stypendium,
  • czynnej służby wojskowej,
  • urlopu bezpłatnego przyznanego powołanemu do ćwiczeń wojskowych,
  • służby zastępczej,
  • prowadzenia lub pracowania w gospodarstwie rolnym,
  • pracy za granicą.

Zasady udzielania urlopu wypoczynkowego

Pracownik może podzielić przysługujący mu urlop na kilka części, natomiast przepisy kodeksu pracy określają, że jedna z tych części nie może być krótsza niż 14 dni kalendarzowych. Przepisy te gwarantują pracownikowi w ciągu roku kalendarzowego przynajmniej jeden urlop dwutygodniowy. Jest to istotne dla pracodawców podczas układania planu urlopowego, który powinien uwzględniać wnioski pracowników oraz zapewnienie normalnego toku pracy w zakładzie. Jeśli pracodawca wyrazi zgodę, pracownik może również wykorzystać jednorazowo cały przysługujący mu urlop.

Pracownik młodociany a urlop

Pracownikowi młodocianemu również przysługuje urlop wypoczynkowy i to w wyższym wymiarze, niż pracownikom pełnoletnim. Pracownik młodociany ma prawo do:

  • 12 dni urlopu - po przepracowaniu 6 miesięcy od rozpoczęcia pierwszej pracy,
  • 26 dni urlopu - po upływie roku od zatrudnienia.

Co ważne, w przypadku pracownika młodocianego wymiary urlopu w tych dwóch przypadkach sumują się, tak więc w pierwszym roku zatrudnienia pracownikowi przysługuje 36 dni urlopu. W kolejnych latach urlop wynosi 26 dni. W momencie uzyskania przez pracownika młodocianego pełnoletności urlop wypoczynkowy zmniejsza się do 20 dni - jeśli prawo do urlopu nabył przed ukończeniem 18 lat.

Urlop wypoczynkowy po urlopie macierzyńskim

Rodzicowi, który wraca do pracy po urlopie macierzyńskim, przysługuje prawo do  wykorzystania całego urlopu wypoczynkowego, który przysługuje mu w danym roku kalendarzowym  bezpośrednio po urlopie macierzyńskim. W  tym wypadku pracodawca nie ma prawa odmówić przyznania tego urlopu.

Zaległy urlop wypoczynkowy

Niewykorzystany urlop wypoczynkowy nie przepada, a przechodzi na kolejny rok kalendarzowy. Od 2012 roku pracownik ma czas na wykorzystanie zaległego urlopu do 30 września następnego roku. Istotne jest to, że na zaległy urlop wypoczynkowy pracodawca może wysłać pracownika nawet bez jego zgody.

Urlop na żądanie

Ile przysługuje urlopu na żądanie? Bez względu na wymiar urlopu wypoczynkowego, każdy pracownik ma prawo do 4 dni urlopu na żądanie, które są częścią przysługującego urlopu wypoczynkowego. Oznacza to, że nie są to dodatkowe dni wolne. Urlop na żądanie można zgłosić pracodawcy nawet w dniu pracy, jednak nie później niż w chwili planowanego rozpoczęcia pracy.

Wynagrodzenie za urlop wypoczynkowy

Za wykorzystanie urlopu wypoczynkowego pracownik powinien otrzymać takie samo wynagrodzenie, jak to, które otrzymałby, gdyby był w tym czasie w pracy. Oznacza to, że w wynagrodzeniu urlopowym uwzględnia się nie tylko wynagrodzenie zasadnicze, ale również składniki zmienne, mające charakter powtarzalny.

Ekwiwalent za niewykorzystany urlop

Jak zostało już wspomniane, urlop wypoczynkowy jest niezbywalnym prawem pracownika. Wynika z tego, iż pracodawca nie może wypłacić pracownikowi ekwiwalentu za urlop i zwolnić się w ten sposób z obowiązku udzielenia go. Obowiązek wypłacenia ekwiwalentu za niewykorzystany urlop powstaje jedynie w momencie, gdy umowa o pracę wygasa lub zostaje zakończona i nie jest planowane jej wznowienie. Do obliczenia wysokości ekwiwalentu wykorzystuje się współczynnik ekwiwalentu za niewykorzystany urlop. Jego wysokość zależy  od łącznej liczby dni wolnych od pracy w przeciętnym pięciodniowym tygodniu pracy w danym roku kalendarzowym (niedziele, soboty i święta).