Czy roszczenia pracownicze wchodzą do spadku?

Śmierć pracownika powoduje automatyczne wygaśnięcie stosunku pracy. Jednocześnie dzień zgonu jest chwilą otwarcia spadku po danej osobie. W skład masy spadkowej może wejść wiele różnych praw i obowiązków, czy dotyczy to także roszczeń pracowniczych? W artykule wyjaśniamy czy roszczenia pracownicze wchodzą do spadku.

Skład masy spadkowej

Do spadku wchodzą zarówno aktywa, jak i pasywa. W ramach tej pierwszej kategorii wyróżniamy wszystkie majątkowe prawa i rzeczy, które przedstawiają jakąkolwiek wartość finansową. W przypadku pasywów mówimy o długach zmarłego, które nie wygasły po jego śmierci i które muszą zostać spłacone przez spadkobierców.

Masa spadkowa może przedstawiać zarówno dodatnią, jak i ujemną wartość. Pierwsza sytuacja dotyczy oczywiście spraw, w których aktywa przeważają nad pasywami, druga zaś, gdy zobowiązań zmarłego jest znacznie więcej lub gdy wyłącznie wchodzą one do masy spadkowej (tj. brak jest jakichkolwiek aktywów).

Zawartość masy spadkowej to nie tylko typowe aktywa – wartościowe rzeczy lub prawa, lecz także roszczenia przysługujące zmarłemu, które nie wygasają z chwilą jego śmierci. Roszczeniem określamy prawo żądania wykonania określonego zachowania względem uprawnionego, np. zapłaty stosownej kwoty pieniężnej. Roszczenia zmarłego, które przejdą na spadkobiercę, powodują, że dziedzic staje się nowym wierzycielem wobec istniejącego dłużnika. Do najpopularniejszych roszczeń wchodzących w skład masy spadkowej zaliczają się roszczenie o wykonanie umowy, roszczenia o zwrot korzyści z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia oraz roszczenia o naprawienie szkody majątkowej powstałej w wyniku czynu zabronionego.

Roszczenia pracownicze

Pracownicy mogą posiadać roszczenia zarówno względem innych zatrudnionych, jak i samego pracodawcy. Przybierają one najczęściej postać roszczeń finansowych, tj. tych, które nakierowane są na zapłatę określonej kwoty pieniężnej (np. z tytułu poniesionej szkody w zakładzie pracy). Jeśli roszczenie posiada majątkowy charakter, to może wejść do masy spadkowej, w przeciwnym wypadku nie będzie można go odziedziczyć i po prostu wygaśnie.

Przykład 1.

Pan Maciej posiadał roszczenie wobec swojego przełożonego o przywrócenie do pracy – pracodawca zwolnił go bezpodstawnie i z naruszeniem obowiązujących przepisów. Roszczenie pracownika zostało potwierdzone prawomocnym wyrokiem sądowym. Na kilka dni przed decyzją pracodawcy o przywróceniu pana Macieja do pracy zginął on w wypadku drogowym. Jego syn chciałby wykonać roszczenie swojego ojca, jednak nie wejdzie ono do spadku – przywrócenia do pracy w tej sytuacji nie da się bowiem zrealizować, ponieważ nie żyje uprawniona do takiego żądania osoba.

Przykład 2.

Pani Iwona posiada względem swojego pracodawcy roszczenie o zapłatę odszkodowania z tytułu wypadku w pracy. Zatrudniający niechętnie jednak chciałby spełnić jej żądanie i uchyla się od tego obowiązku. Kobieta zmarła i z racji tego, że nie miała żadnej rodziny, do całości swojego spadku powołała sąsiadkę, panią Marlenę – w tym przypadku roszczenie odszkodowawcze wejdzie do masy spadkowej, uprawnioną będzie tutaj pani Marlena (nawet jeśli nigdy nie była i nie będzie zatrudniona w tej samej firmie co pani Iwona).

Roszczenia pracownicze posiadające majątkowy charakter to m.in.:

• roszczenie o zapłatę do zaległego wynagrodzenia i wynagrodzenie za wykonaną pracę;
• roszczenie o wypłatę ekwiwalentu za niewykorzystany urlop wypoczynkowy;
• roszczenie o zapłatę premii, nagrody, diety;
• roszczenie o zapłatę odszkodowania za przedmioty zniszczone lub uszkodzone w następstwie wypadku przy pracy lub za uszczerbek na zdrowiu.

Roszczenia pracownicze ulegają niestety przedawnieniu, co powoduje, że ich nabycie przez spadkobiercę nie zawsze gwarantuje możliwość ich skutecznej realizacji. Innymi słowy, jeżeli dane roszczenie zostanie nabyte w drodze dziedziczenia, spadkobierca musi sprawdzić, czy jest ono w ogóle wykonalne. Obecne przepisy wskazują, że roszczenia pracownicze ze stosunku pracy ulegają przedawnieniu z upływem 3 lat od dnia, w którym roszczenie stało się wymagalne. Jednakże roszczenia pracodawcy o naprawienie szkody wyrządzonej przez pracownika wskutek niewykonania lub nienależytego wykonania obowiązków pracowniczych ulegają przedawnieniu z upływem 1 roku od dnia, w którym pracodawca powziął wiadomość o wyrządzeniu przez pracownika szkody, nie później jednak niż z upływem 3 lat od jej wyrządzenia. Terminy przedawnienia nie mogą być skracane ani przedłużane przez czynność prawną. Roszczenie stwierdzone prawomocnym orzeczeniem organu powołanego do rozstrzygania sporów, jak również roszczenie stwierdzone ugodą zawartą w trybie określonym w kodeksie przed takim organem, ulega przedawnieniu z upływem 10 lat od dnia uprawomocnienia się orzeczenia lub zawarcia ugody.

Uprawnienie do roszczeń zmarłego pracownika

Zgodnie z treścią art. 63¹ § 2 Kodeksu pracy prawa majątkowe ze stosunku pracy przechodzą po śmierci pracownika, w równych częściach, na małżonka oraz inne osoby spełniające warunki wymagane do uzyskania renty rodzinnej w myśl przepisów o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. W razie braku takich osób prawa te wchodzą do spadku.

Z powyższego wynika, że roszczenia pracownicze o charakterze majątkowym wchodzą do spadku, ale tylko wówczas, gdy po śmierci zatrudnionego nie żyje jego małżonek (albo nie było go wcale) lub inna osoba, która spełniałaby warunki do uzyskania renty rodzinnej.

Do renty rodzinnej mają prawo: 

• dzieci własne, dzieci drugiego małżonka oraz dzieci przysposobione do ukończenia 16 lat, jeśli się uczą – do ukończenia 25 lat (jeżeli dziecko ukończyło 25 lat na ostatnim roku studiów w szkole wyższej, prawo do renty przedłużamy do zakończenia tego roku studiów), bez względu na wiek, jeżeli stały się całkowicie niezdolne do pracy przed ukończeniem 16 lat  lub w przypadku kontynuowania nauki w szkole przed ukończeniem 25 lat;

• wnuki i rodzeństwo – przyjęte co najmniej na rok przed śmiercią na wychowanie i utrzymanie przed osiągnięciem pełnoletności;

• inne dzieci – przyjęte co najmniej na rok przed śmiercią na wychowanie i utrzymanie przed osiągnięciem pełnoletności, z wyjątkiem dzieci, które były wychowywane i utrzymywane w ramach rodziny zastępczej lub rodzinnego domu dziecka;

• małżonek (wdowa lub wdowiec), który do dnia śmierci pozostawał we wspólności małżeńskiej, jeżeli w chwili śmierci małżonka miał skończone 50 lat lub był niezdolny do pracy albo wychowuje co najmniej jedno z dzieci, wnuków lub rodzeństwa uprawnionych do renty rodzinnej po zmarłym współmałżonku, które nie ukończyło 16 lat, a jeśli uczy się w szkole – 18 lat, sprawuje pieczę nad dzieckiem całkowicie niezdolnym do pracy i do samodzielnej egzystencji lub całkowicie niezdolnym do pracy, uprawnionym do renty rodzinnej, ukończył 50 lat lub stał się niezdolny do pracy już po śmierci współmałżonka, lecz nie później niż 5 lat od jego śmierci albo od zaprzestania wychowywania dzieci;

• owdowiała osoba, która nie spełnia tych warunków i nie ma źródła utrzymania, ma prawo do renty rodzinnej przez rok od śmierci współmałżonka lub przez okres uczestniczenia w zorganizowanym szkoleniu kwalifikującym do wykonywania pracy zarobkowej – nie dłużej niż przez 2 lata od śmierci współmałżonka;

• rodzice, jeżeli spełniają warunki, takie jak dla wdowy/wdowca (odnośnie do wieku, wychowywania dzieci lub niezdolności do pracy), zmarły ubezpieczony (emeryt lub rencista) bezpośrednio przed śmiercią przyczyniał się do ich utrzymania.

Małżonka lub małżonek rozwiedziony albo wdowa lub wdowiec, którzy w chwili śmierci współmałżonka nie pozostawali z nim we wspólności małżeńskiej, mają prawo do renty rodzinnej, jeżeli – oprócz spełnienia wymienionych warunków – mieli w dniu śmierci współmałżonka prawo do alimentów z jego strony ustalone wyrokiem lub ugodą sądową. 

Prawo do renty ma również małżonka rozwiedziona lub pozostająca w separacji, jeśli udowodni, że bezpośrednio przed śmiercią współmałżonka otrzymywała od niego alimenty na podstawie porozumienia między rozwiedzionymi/separowanymi (nie dotyczy to mężczyzny). 

Podsumowanie

Roszczenia pracownicze wchodzą do spadku, jeśli mają charakter majątkowy, w przeciwnym wypadku wygasają z chwilą śmierci zatrudnionego. W pierwszej kolejności uprawnionymi do roszczeń tego rodzaju są małżonek oraz inne osoby, które spełniają warunki do uzyskania renty rodzinnej. Jeśli takich osób brak, roszczenia pracownicze wchodzą do spadku na zasadach ogólnych.