Roszczenia przysługujące sygnaliście za działanie odwetowe

Ustawa o ochronie sygnalistów, która weszła w życie 25 września 2024 roku, przewiduje ochronę sygnalistów przed działaniami odwetowymi. Gdyby doszło do takich działań wymierzonych w sygnalistę, wówczas przepisy ustawy określają przysługujące mu z tego tytułu roszczenia. Przeczytaj artykuł i sprawdź roszczenia przysługujące sygnaliście w przypadku działań odwetowych.

Działania odwetowe wobec sygnalistów – kogo dotyczą?

Przede wszystkim konieczne jest wyjaśnienie, czym są działania odwetowe względem sygnalisty i kiedy można o nich mówić.

Za sygnalistę będzie mógł być uznany: pracownik, osoba świadcząca pracę na innej podstawie niż stosunek pracy, w tym na podstawie umowy cywilnoprawnej, pracownik tymczasowy, przedsiębiorca, akcjonariusz, wspólnik, członek organu osoby prawnej lub jednostki organizacyjnej nieposiadającej osobowości prawnej, osoba świadcząca pracę pod nadzorem i kierownictwem wykonawcy, podwykonawcy lub dostawcy, stażysta, wolontariusz, prokurent, praktykant, funkcjonariusz Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Straży Marszałkowskiej, Służby Ochrony Państwa, Państwowej Straży Pożarnej, Służby Celno-Skarbowej i Służby Więziennej, żołnierz pełniący czynną służbę wojskową. 

Wymienione podmioty mogą zostać sygnalistą również w przypadku zgłoszenia lub ujawnienia publicznego informacji o naruszeniu prawa uzyskanej w kontekście związanym z pracą przed nawiązaniem stosunku pracy lub innego stosunku prawnego stanowiącego podstawę świadczenia pracy lub usług bądź pełnienia funkcji w podmiocie prawnym lub na rzecz tego podmiotu, lub pełnienia służby w podmiocie prawnym albo już po ich ustaniu.

Zakres zgłoszeń naruszeń prawa przez sygnalistów

Należy pamiętać, że sygnalista może zgłaszać jedynie wskazane rodzaje naruszeń, a wśród nich naruszenia prawa stanowiące działanie lub zaniechanie niezgodne z prawem lub mające na celu obejście prawa, a dotyczące: korupcji, zamówień publicznych, usług, produktów i rynków finansowych, przeciwdziałania praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu, bezpieczeństwa produktów i ich zgodności z wymogami, bezpieczeństwa transportu, ochrony środowiska, ochrony radiologicznej i bezpieczeństwa jądrowego, bezpieczeństwa żywności i pasz, zdrowia i dobrostanu zwierząt, zdrowia publicznego, ochrony konsumentów, ochrony prywatności i danych osobowych, bezpieczeństwa sieci i systemów teleinformatycznych, interesów finansowych Skarbu Państwa Rzeczypospolitej Polskiej, jednostki samorządu terytorialnego oraz Unii Europejskiej, rynku wewnętrznego Unii Europejskiej, w tym publicznoprawnych zasad konkurencji i pomocy państwa oraz opodatkowania osób prawnych, konstytucyjnych wolności i praw człowieka i obywatela występujących w stosunkach jednostki z organami władzy publicznej i niezwiązanych z dziedzinami wskazanymi wcześniej. Poza powyższym prawo dopuszcza, aby w ramach procedury zgłoszeń wewnętrznych danego podmiotu sygnaliści mogli zgłaszać informacje o naruszeniach dotyczących obowiązujących w tym podmiocie regulacji wewnętrznych lub standardów etycznych, które zostały ustanowione przez dany podmiot prawny na podstawie przepisów prawa powszechnie obowiązującego i pozostają z nimi zgodne. 

Działania odwetowe wobec pracownika

Działania odwetowe wobec sygnalisty zatrudnionego na podstawie stosunku pracy zgodnie z ustawą o ochronie sygnalistów to w szczególności: 

• odmowa nawiązania stosunku pracy;
• wypowiedzenie lub rozwiązanie bez wypowiedzenia stosunku pracy;
• niezawarcie umowy o pracę na czas określony lub umowy o pracę na czas nieokreślony po rozwiązaniu umowy o pracę na okres próbny, niezawarcie kolejnej umowy o pracę na czas określony lub niezawarcie umowy o pracę na czas nieokreślony po rozwiązaniu umowy o pracę na czas określony w przypadku gdy sygnalista miał uzasadnione oczekiwanie, że zostanie z nim zawarta taka umowa;
• obniżenie wysokości wynagrodzenia za pracę;
• wstrzymanie awansu albo pominięcie przy awansowaniu;
• pominięcie przy przyznawaniu innych niż wynagrodzenie świadczeń związanych z pracą lub obniżenie wysokości tych świadczeń;
• przeniesienie na niższe stanowisko pracy;
• zawieszenie w wykonywaniu obowiązków pracowniczych lub służbowych;
• przekazanie innemu pracownikowi dotychczasowych obowiązków sygnalisty;
• niekorzystną zmianę miejsca wykonywania pracy lub rozkładu czasu pracy;
• negatywną ocenę wyników pracy lub negatywną opinię o pracy;
• nałożenie lub zastosowanie środka dyscyplinarnego, w tym kary finansowej, lub środka o podobnym charakterze;
• przymus, zastraszanie lub wykluczenie, mobbing, dyskryminacja, niekorzystne lub niesprawiedliwe traktowanie;
• wstrzymanie udziału lub pominięcie przy typowaniu do udziału w szkoleniach podnoszących kwalifikacje zawodowe;
• nieuzasadnione skierowanie na badania lekarskie, w tym badania psychiatryczne, chyba że przepisy odrębne przewidują możliwość skierowania pracownika na takie badania;
• działania zmierzające do utrudnienia znalezienia w przyszłości pracy w danym sektorze lub w danej branży na podstawie nieformalnego lub formalnego porozumienia sektorowego lub branżowego;
• spowodowanie straty finansowej, w tym gospodarczej, lub utraty dochodu;
• wyrządzenie innej szkody niematerialnej, w tym naruszenie dóbr osobistych, w szczególności dobrego imienia sygnalisty.

Za działania odwetowe będą uznane także próby lub groźby zastosowania powyższych działań. Poza tym katalog działań odwetowych nie jest zamknięty i również inne zachowania mogą zostać zakwalifikowane jako takie działania.

Przykład 1. 

Pan Dariusz został sygnalistą i zgłosił naruszenia prawa związane z korupcją w urzędzie, gdzie pracuje jako referent. Po tym zgłoszeniu był on zastraszany i wykluczany ze szkoleń, awansów. Co w takiej sytuacji może uczynić pan Dariusz? Pracownik jest ofiarą działań odwetowych i powinien ten fakt zgłosić do podmiotu, któremu zgłaszał naruszenie prawa jako sygnalista. 

Działania odwetowe wobec osoby zatrudnionej na podstawie innego aktu niż umowa o pracę 

Wymienione wyżej działania będą odpowiednio uznane za działania odwetowe wtedy, gdy praca lub usługi były, są lub mają być świadczone na podstawie innego niż stosunek pracy stosunku prawnego stanowiącego podstawę świadczenia pracy lub usług lub pełnienia funkcji, lub pełnienia służby, o ile charakter świadczonej pracy lub usług lub pełnionej funkcji, lub pełnionej służby nie wyklucza zastosowania wobec sygnalisty takiego działania. 

Za działania odwetowe będą uznane także próby lub groźby zastosowania powyższych działań.

Roszczenia przysługujące sygnaliście w przypadku działań odwetowych

Sygnaliście, który doświadczył działań odwetowych, przysługują następujące roszczenia:

1. odszkodowanie w wysokości nie niższej niż przeciętne miesięczne wynagrodzenie w gospodarce narodowej w poprzednim roku, ogłaszane do celów emerytalnych w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej „Monitor Polski” przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego;
2. zadośćuczynienie. 

Jeśli chodzi o zadośćuczynienie, to stosowane do jego ustalenia będą przepisy Kodeksu cywilnego. Zadośćuczynienie ma zrekompensować krzywdę, jaką sygnalista doznał wskutek działań odwetowych. Kc nie zawiera definicji zadośćuczynienia czy krzywdy. Na próżno również szukać wskazówek pozwalających na ustalenie wysokości zadośćuczynienia stanowiącej odpowiednią rekompensatę krzywdy związanej z działaniami odwetowymi. 

Sygnalista nie może zrzec się roszczeń przysługujących mu z tytułu podejmowanych względem niego działań odwetowych.

Przykład 2. 

Czy pani Grażyna, która doświadczyła działań odwetowych, będąc sygnalistą, może domagać się zadośćuczynienia w wysokości 1000 000 zł z tego tytułu? Pani Grażyna może domagać się zadośćuczynienia za krzywdę wynikłą z działań odwetowych. Nie ma limitu kwoty, do której zadośćuczynienie może być wypłacone. Przy czym kobieta musi mieć świadomość, że może otrzymać dużo niższe zadośćuczynienie niż żądana przez nią kwota.

Przykład 3. 

Czy pan Amadeusz może domagać się odszkodowania za stwierdzone względem niego jako sygnalisty działania odwetowe wynoszącego 20 000 zł? Odszkodowanie dla pana Amadeusza nie może być niższe niż przeciętne miesięczne wynagrodzenie w gospodarce narodowej w poprzednim roku, ogłaszane do celów emerytalnych w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej „Monitor Polski” przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego, czyli w 2024 roku wynosi 7155,48 zł. Jednak jeśli mężczyzna wykaże, że szkoda, jaką poniósł z tytułu działań odwetowych, jest równa 20 000 zł, może otrzymać takie odszkodowanie.

Co należy zrobić, aby uzyskać roszczenie za działania odwetowe?

Sygnalista, dochodząc wskazanych roszczeń za działania odwetowe, musi wykazać:

• zdarzenie powodujące szkodę lub krzywdę w przypadku dochodzenia zadośćuczynienia, 
• wysokość szkody lub krzywdy, 
• związek przyczynowo-skutkowy pomiędzy zdarzeniem a wystąpieniem szkody lub krzywdy. 

Jak zgłosić fakt działań odwetowych?

Sygnalista, który doświadcza działań odwetowych, musi mieć świadomość, że powinien zgłosić ten fakt do podmiotu, któremu dokonał zgłoszenia naruszenia prawa. Podmiot, który przyjął zgłoszenie sygnalisty, przyjmuje również zgłoszenie o zaistnieniu działań odwetowych wobec niego.

Podsumowanie

Podsumowując, sygnalista, który doświadczył działań odwetowych, ma 2 rodzaje roszczeń – odszkodowanie lub zadośćuczynienie. Nie może z nich zrezygnować. Nie ma też górnych limitów wysokości tych roszczeń.