Jakie są zakazane działania odwetowe wobec sygnalisty?
25 września 2024 roku weszła w życie Ustawa z dnia 14 czerwca 2024 roku o ochronie sygnalistów. Ma ona podnieść standardy etyczne w firmach poprzez zgłaszanie nieprawidłowości związanych z naruszeniem prawa. Osoby, które zdecydują się zostać sygnalistami, podlegać mają ochronie przed działaniami odwetowymi. Zakazane działania odwetowe wobec sygnalisty omawiamy w dalszej części tekstu.
Przykładowy katalog działań odwetowych względem pracownika
Zakazane działania odwetowe wobec sygnalisty zatrudnionego na podstawie stosunku pracy zgodnie z ustawą o ochronie sygnalistów to w szczególności:
- odmowa nawiązania stosunku pracy;
- wypowiedzenie lub rozwiązanie bez wypowiedzenia stosunku pracy;
- niezawarcie umowy o pracę na czas określony lub umowy o pracę na czas nieokreślony po rozwiązaniu umowy o pracę na okres próbny, niezawarcie kolejnej umowy o pracę na czas określony lub niezawarcie umowy o pracę na czas nieokreślony po rozwiązaniu umowy o pracę na czas określony – w przypadku, gdy sygnalista miał uzasadnione oczekiwanie, że zostanie z nim zawarta taka umowa;
- obniżenie wysokości wynagrodzenia za pracę;
- wstrzymanie awansu albo pominięcie przy awansowaniu;
- pominięcie przy przyznawaniu innych niż wynagrodzenie świadczeń związanych z pracą lub obniżenie wysokości tych świadczeń;
- przeniesienie na niższe stanowisko pracy;
- zawieszenie w wykonywaniu obowiązków pracowniczych lub służbowych;
- przekazanie innemu pracownikowi dotychczasowych obowiązków sygnalisty;
- niekorzystną zmianę miejsca wykonywania pracy lub rozkładu czasu pracy;
- negatywną ocenę wyników pracy lub negatywną opinię o pracy;
- nałożenie lub zastosowanie środka dyscyplinarnego, w tym kary finansowej, lub środka o podobnym charakterze;
- przymus, zastraszanie lub wykluczenie, mobbing, dyskryminacja, niekorzystne lub niesprawiedliwe traktowanie;
- wstrzymanie udziału lub pominięcie przy typowaniu do udziału w szkoleniach podnoszących kwalifikacje zawodowe;
- nieuzasadnione skierowanie na badania lekarskie, w tym badania psychiatryczne, chyba że przepisy odrębne przewidują możliwość skierowania pracownika na takie badania;
- działania zmierzające do utrudnienia znalezienia w przyszłości pracy w danym sektorze lub w danej branży na podstawie nieformalnego lub formalnego porozumienia sektorowego lub branżowego;
- spowodowanie straty finansowej, w tym gospodarczej lub utratę dochodu;
- wyrządzenie innej szkody niematerialnej, w tym naruszenie dóbr osobistych, w szczególności dobrego imienia sygnalisty.
Przykład 1.
Pani Elżbieta, która została sygnalistką i zgłosiła naruszenia prawa związane z korupcją w urzędzie, gdzie pracuje jako sekretarka, zaczęła po tym zgłoszeniu być mobbingowana. Co może zrobić w takiej sytuacji?
Pani Elżbieta jest ofiarą działań odwetowych i powinna ten fakt zgłosić do podmiotu, któremu zgłaszała naruszenie prawa.
Zakres działań odwetowych względem osoby zatrudnionej na podstawie innej niż stosunek pracy
Wymienione wyżej działania będą odpowiednio uznane za działania odwetowe w przypadku, gdy praca lub usługi były, są lub mają być świadczone na podstawie innego niż stosunek pracy stosunku prawnego stanowiącego podstawę świadczenia pracy lub usług lub pełnienia funkcji, lub pełnienia służby, o ile charakter świadczonej pracy lub usług lub pełnionej funkcji, lub pełnionej służby nie wyklucza zastosowania wobec sygnalisty takiego działania.
- wypowiedzenia umowy, której stroną jest sygnalista, w szczególności dotyczącej sprzedaży lub dostawy towarów bądź świadczenia usług, odstąpienia od takiej umowy lub rozwiązania jej bez wypowiedzenia;
- nałożenia obowiązku lub odmowy przyznania, ograniczenie lub odebranie uprawnienia, w szczególności koncesji, zezwolenia lub ulgi.
Za działania odwetowe będą uznane także próby lub groźby zastosowania powyższych działań.
Roszczenia przysługujące sygnaliście, który doświadcza działań odwetowych
Roszczenia przysługujące sygnaliście, który doświadczył działań odwetowych, to:
- odszkodowanie w wysokości nie niższej niż przeciętne miesięczne wynagrodzenie w gospodarce narodowej w poprzednim roku, ogłaszane do celów emerytalnych w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej „Monitor Polski” przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego;
- zadośćuczynienie.
Podmiot, któremu sygnalista dokonał zgłoszenia naruszenia prawa, przyjmuje również zgłoszenie o zaistnieniu działań odwetowych wobec sygnalisty.
Przykład 2.
Czy pan Bogumił, który jako sygnalista doświadczał działań odwetowych, może zrzec się przysługujących mu z tego tytułu roszczeń? Pracodawca obiecał mu bowiem, że jeśli to uczyni, działania odwetowe zostaną zakończone.
Pan Bogumił nie może się zrzec roszczeń przysługujących mu z mocy prawa w związku z działaniami odwetowymi. Ponadto zachowanie pracodawcy obiecującego mu zaniechanie działań odwetowych powinno wiązać się z odpowiednią reakcją, gdyż pracodawca przyznaje fakt podejmowania tego rodzaju niedozwolonych działań.
Zakazane działania odwetowe wobec sygnalisty - odpowiedzialność karna
Osoba, która podjęła zakazane działania odwetowe wobec sygnalisty lub osoby pomagającej w dokonaniu zgłoszenia, lub osoby powiązanej z sygnalistą, będzie musiała liczyć się z odpowiedzialnością karną, gdyż stanowi to przestępstwo. Kara przewidziana za tego rodzaju czyn to grzywna, kara ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.
Sprawca tego czynu, który działa w sposób uporczywy, będzie musiał liczyć się z karą pozbawienia wolności do lat 3.
Który zgłaszający będzie uznany za sygnalistę?
Za sygnalistę mogą zostać uznane następujące osoby:
- pracownik;
- osoba świadcząca pracę na innej podstawie niż stosunek pracy, w tym na podstawie umowy cywilnoprawnej;
- pracownik tymczasowy;
- przedsiębiorca;
- akcjonariusz;
- wspólnik;
- członek organu osoby prawnej lub jednostki organizacyjnej nieposiadającej osobowości prawnej;
- osoba świadcząca pracę pod nadzorem i kierownictwem wykonawcy, podwykonawcy lub dostawcy;
- stażysta;
- wolontariusz;
- prokurent;
- praktykant;
- funkcjonariusz Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Straży Marszałkowskiej, Służby Ochrony Państwa, Państwowej Straży Pożarnej, Służby Celno-Skarbowej i Służby Więziennej;
- żołnierz pełniący czynną służbę wojskową.
Wymienione podmioty mogą zostać sygnalistą również w przypadku zgłoszenia lub ujawnienia publicznego informacji o naruszeniu prawa uzyskanej w kontekście związanym z pracą przed nawiązaniem stosunku pracy lub innego stosunku prawnego stanowiącego podstawę świadczenia pracy lub usług bądź pełnienia funkcji w podmiocie prawnym lub na rzecz tego podmiotu, lub pełnienia służby w podmiocie prawnym albo już po ich ustaniu.
Naruszenia jakie może zgłaszać sygnalista
Zakazane działania odwetowe wobec sygnalisty mogą być zgłaszane jeśli stanowią zaniechanie niezgodne z prawem lub mające na celu obejście prawa, a dotyczące:
- korupcji;
- zamówień publicznych;
- usług, produktów i rynków finansowych;
- przeciwdziałania praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu;
- bezpieczeństwa produktów i ich zgodności z wymogami;
- bezpieczeństwa transportu;
- ochrony środowiska;
- ochrony radiologicznej i bezpieczeństwa jądrowego;
- bezpieczeństwa żywności i pasz;
- zdrowia i dobrostanu zwierząt;
- zdrowia publicznego;
- ochrony konsumentów;
- ochrony prywatności i danych osobowych;
- bezpieczeństwa sieci i systemów teleinformatycznych;
- interesów finansowych Skarbu Państwa Rzeczypospolitej Polskiej, jednostki samorządu terytorialnego oraz Unii Europejskiej;
- rynku wewnętrznego Unii Europejskiej, w tym publicznoprawnych zasad konkurencji i pomocy państwa oraz opodatkowania osób prawnych;
- konstytucyjnych wolności i praw człowieka i obywatela – występujących w stosunkach jednostki z organami władzy publicznej i niezwiązanych z dziedzinami wskazanymi w wyżej.
Poza powyższym prawo dopuszcza, aby w ramach procedury zgłoszeń wewnętrznych danego podmiotu sygnaliści mogli zgłaszać informacje o naruszeniach dotyczących obowiązujących w tym podmiocie regulacji wewnętrznych lub standardów etycznych, które zostały ustanowione przez dany podmiot prawny na podstawie przepisów prawa powszechnie obowiązującego i pozostają z nimi zgodne.
Wykazanie działań odwetowych – kogo obciąża?
W przypadku zgłoszenia przez sygnalistę działań odwetowych na pracodawcy spoczywa ciężar dowodu i wykazania, że podjęte działanie nie jest działaniem odwetowym.
Przykład 3.
Pani Daria, która została sygnalistką, zgłosiła naruszenia prawa związane z korupcją w firmie, gdzie pracuje jako pracownik biurowy. Następnie otrzymała obniżenie wynagrodzenia. Uważa, że są to działania odwetowe i zgłosiła ten fakt. Co w takiej sytuacji może zrobić pracodawca?
Pracodawca musi wykazać, że obniżenie wynagrodzenia wynikało z innych czynników niż zgłoszenie naruszenia prawa przez panią Darię.
Zakazane działania odwetowe wobec sygnalisty - podsumowanie
Podsumowując, wszelkie działania skierowane wobec pracownika lub osobę współpracującą, które nie wynikają z obiektywnych kryteriów, a pracodawca będzie w stanie je wykazać, mogą zostać zakwalifikowane jako działania odwetowe. Zakazane działania odwetowe wobec sygnalisty skutkuje powstaniem roszczeń i wiąże się z odpowiedzialnością karną.
