Dochodzenie roszczeń pracowniczych w drodze postępowania uproszczonego – kiedy można skorzystać z tego trybu?

Rozpatrywanie sporu ze stosunku pracy może być realizowane na ogólnych zasadach przewidzianych w przepisach o postępowaniu cywilnym. Dochodzenie roszczeń pracowniczych może być także przeprowadzone w ramach postępowania uproszczonego. Kiedy można skorzystać z tego trybu?

Postępowanie uproszczone – podstawa prawna

Procedurę rozpoznawania danej sprawy w ramach postępowania uproszczonego unormowano w przepisach Ustawy z dnia 17 listopada 1964 roku – Kodeks postępowania cywilnego (kpc).

Zakres stosowania przepisów o postępowaniu uproszczonym w sprawach dotyczących prawa pracy

Dochodzenie roszczeń pracowniczych w ramach postępowania uproszczonego jest szczególnie wskazane ze względu na mniej sformalizowaną procedurę, przy czym ograniczeniem w tym przypadku jest względnie niewielka wartość przedmiotu sporu określona w przepisach. 

Spośród spraw wymienionych wyżej nie rozpoznaje się w postępowaniu uproszczonym spraw: 

• należących do właściwości sądów okręgowych;
• z zakresu prawa pracy rozpoznawanych z udziałem ławników;
• z zakresu ubezpieczeń społecznych, z wyjątkiem spraw wymienionych w art. 477(8) § 2 kpc i spraw o rentę. 

Powyższe wyłączenia mają kluczowe znaczenie w kontekście możliwości dochodzenia określonych roszczeń w trybie uproszczonym.

Przykład 1.

Pracownik zamierzał złożyć pozew w przedmiocie naruszenia wobec niego przez pracodawcę zasady równego traktowania w zatrudnieniu i o roszczenia z tym związane. W celu szybkiego rozstrzygnięcia sprawy chciał skorzystać z postępowania uproszczonego. Okazało się to jednak niemożliwe ze względu na ustawowe wyłączenie rozpatrywania takich spraw w ramach trybu uproszczonego. 

W tym przypadku rozstrzygnięcie sprawy wymaga uczestnictwa ławników, zgodnie bowiem z art. 47 § 2 pkt 1 kpc w pierwszej instancji sąd w składzie jednego sędziego jako przewodniczącego i dwóch ławników rozpoznaje sprawy z zakresu prawa pracy o: 

• ustalenie istnienia, nawiązanie lub wygaśnięcie stosunku pracy, o uznanie bezskuteczności wypowiedzenia stosunku pracy, przywrócenie do pracy i przywrócenie poprzednich warunków pracy lub płacy oraz łącznie z nimi dochodzone roszczenia i o odszkodowanie w przypadku nieuzasadnionego lub naruszającego przepisy wypowiedzenia oraz rozwiązania stosunku pracy;
• naruszenia zasady równego traktowania w zatrudnieniu i o roszczenia z tym związane;
• odszkodowanie lub zadośćuczynienie w wyniku stosowania mobbingu.

Przykład 2.

Pracownica postanowiła wystąpić na drogę sądową w przedmiocie ustalenia prawa do zasiłku chorobowego. W związku z tym chce skorzystać z postępowania w trybie uproszczonym. Co do zasady sprawy z zakresu ubezpieczeń społecznych są wyłączone z postępowania uproszczonego, jednak w omawianym przypadku dochodzenie roszczeń jest dopuszczalne.

Wyjątki w tym zakresie przewidziano w art. 477(8) § 2 kpc. Oznacza to, że w postępowaniu uproszczonym mogą być rozpatrywane sprawy: 

• o zasiłek chorobowy, wyrównawczy, opiekuńczy, macierzyński oraz pogrzebowy;
• o świadczenie rehabilitacyjne;
• o odszkodowanie z tytułu wypadku przy pracy rolniczej, wypadku w drodze do pracy lub z pracy, wypadku przy pracy lub choroby zawodowej, wypadku lub choroby zawodowej pozostającej w związku z czynną służbą wojskową albo służbą w Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służbie Kontrwywiadu Wojskowego, Służbie Wywiadu Wojskowego, Centralnym Biurze Antykorupcyjnym, Straży Granicznej, Straży Marszałkowskiej, Biurze Ochrony Rządu, Służbie Ochrony Państwa, Służbie Więziennej, Państwowej Straży Pożarnej i Służbie Celno-Skarbowej;
• o ustalenie niepełnosprawności lub stopnia niepełnosprawności;
• o ustalenie poziomu potrzeby wsparcia;
• o zwolnienie z opłacenia składek, o których mowa w art. 17a Ustawy z dnia 13 października 1998 roku o systemie ubezpieczeń społecznych.

Sąd jest ponadto uprawniony do rozpoznania sprawy z pominięciem przepisów o postępowaniu uproszczonym, jeżeli może to przyczynić się do sprawniejszego rozwiązania sporu.

Przepisy wyłączone ze stosowania w postępowaniu uproszczonym z zakresu prawa pracy

W art. 505(14) kpc wyszczególniono przepisy o postępowaniu z zakresu prawa pracy w zwykłym trybie, których nie stosuje się w postępowaniu uproszczonym w sprawach o roszczenia ze stosunku pracy. Wspomniane wyłączenie dotyczy następujących regulacji:

• art. 466 kpc – stwarzającego pracownikowi lub ubezpieczonemu działającemu bez adwokata lub radcy prawnego możliwość ustnego zgłaszania do protokołu powództwa oraz treści środków odwoławczych i innych pism procesowych;
• art. 477 kpc – zgodnie z którym w postępowaniu wszczętym z powództwa pracownika wezwania do udziału w sprawie, o którym mowa w art. 194 § 1 i § 3 kpc, sąd może dokonać również z urzędu. Przewodniczący poucza pracownika o roszczeniach wynikających z przytoczonych przez niego faktów;
• art. 477(1) kpc – w myśl którego, jeżeli pracownik dokonał wyboru jednego z przysługujących mu alternatywnie roszczeń, a zgłoszone roszczenie okaże się nieuzasadnione, sąd może z urzędu uwzględnić inne roszczenie alternatywne.

Wszczęcie oraz przebieg postępowania uproszczonego

Zgodnie z art. 505(2) kpc w sprawach rozpoznawanych według przepisów o postępowaniu uproszczonym posiedzenia przygotowawczego się nie przeprowadza, chyba że z okoliczności sprawy wynika, iż jego przeprowadzenie może przyczynić się do sprawniejszego rozpoznania sprawy. 

Jednym pozwem można dochodzić tylko jednego roszczenia. Połączenie kilku roszczeń w jednym pozwie jest dopuszczalne wyłącznie wówczas, gdy wynikają z tego samego stosunku prawnego lub kilku stosunków prawnych tego samego rodzaju. Ponadto w razie niedopuszczalnego połączenia w jednym pozwie kilku roszczeń przewodniczący zarządza zwrot pozwu bez wezwania do usunięcia tego braku. Jeżeli w terminie tygodnia od dnia doręczenia zarządzenia o zwrocie powód cofnie pozew w zakresie żądań niepodlegających łączeniu, pozew w pozostałej części wywołuje skutek od daty jego pierwotnego wniesienia.

Jeżeli powód dochodzi części roszczenia, sprawa podlega rozpoznaniu w postępowaniu uproszczonym tylko wtedy, gdy postępowanie to byłoby właściwe dla całego roszczenia wynikającego z faktów przytoczonych przez powoda. W przeciwnym wypadku sprawa rozpoznawana jest z pominięciem przepisów o postępowaniu uproszczonym.

W postępowaniu uproszczonym zmiana powództwa (czyli wystąpienie z nowym roszczeniem obok lub zamiast pierwotnie zgłoszonego) jest niedopuszczalna.

W razie gdy sąd uzna, że ścisłe udowodnienie wysokości żądania jest niemożliwe lub nader utrudnione, może w wyroku zasądzić odpowiednią sumę według własnej oceny, opartej na rozważeniu wszystkich okoliczności sprawy. 

Ilekroć ustalenie zasadności lub wysokości świadczenia powinno nastąpić przy zastosowaniu wiadomości specjalnych, od uznania sądu uzależnione będzie: 

• powzięcie samodzielnej oceny opartej na rozważeniu wszystkich okoliczności sprawy albo
• zasięgnięcie opinii biegłego. 

Jednakże opinii biegłego nie zasięga się w przypadku, gdy przewidywany koszt miałby przekroczyć wartość przedmiotu sporu, chyba że uzasadniają to wyjątkowe okoliczności. 

Złożenie zeznań przez świadka nie stoi na przeszkodzie zasięgnięciu jego opinii jako biegłego, w tym także co do faktów, o których zeznał jako świadek, nawet w sytuacji, gdy uprzednio sporządził opinię na zlecenie podmiotu innego niż sąd. 

W sprawach, w których wartość przedmiotu sporu nie przekracza 4000 zł, uzasadnienie wyroku ogranicza się do wyjaśnienia podstawy prawnej wyroku z przytoczeniem przepisów prawa. Od uznania sądu opartego na rozważeniu wszystkich okoliczności sprawy zależy rozszerzenie tego uzasadnienia o pozostałą treść wynikającą z art. 327(1) § 1 kpc.

Apelacja w postępowaniu uproszczonym

Apelację w postępowaniu uproszczonym można oprzeć na zarzutach:

• naruszenia prawa materialnego przez błędną jego wykładnię lub niewłaściwe zastosowanie;
• naruszenia przepisów postępowania, jeżeli mogło ono mieć wpływ na wynik sprawy.

Jak stanowi art. 369 § 1 kpc, apelację wnosi się do sądu, który wydał zaskarżony wyrok, w terminie dwutygodniowym od doręczenia stronie skarżącej wyroku z uzasadnieniem. Warto podkreślić, że po upływie terminu do wniesienia apelacji przytaczanie dalszych zarzutów jest niedopuszczalne. 

Jeżeli sąd II instancji stwierdzi, że zachodzi naruszenie prawa materialnego, a zgromadzone dowody nie dają wystarczających podstaw do zmiany wyroku — uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę do ponownego rozpoznania. 

Jednak w sprawach, w których wartość przedmiotu sporu nie przekracza 4000 zł, przepisu powyższego się nie stosuje, a zaskarżony wyrok może zostać uchylony tylko w przypadkach określonych w art. 386 § 2 i 3 kpc (w razie stwierdzenia nieważności postępowania sąd II instancji uchyla zaskarżony wyrok, znosi postępowanie w zakresie dotkniętym nieważnością i przekazuje sprawę sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania. Ponadto, jeżeli pozew ulega odrzuceniu albo zachodzi podstawa do umorzenia postępowania, sąd II instancji uchyla wyrok oraz odrzuca pozew lub umarza postępowanie). 

Uchylając zaskarżony wyrok, sąd II instancji może przekazać sprawę do rozpoznania z wyłączeniem przepisów o postępowaniu uproszczonym także wówczas, gdy sprawa stosownie do art. 505(1) kpc podlega rozpoznaniu w tym postępowaniu.

Sąd II instancji oddala apelację również wówczas, gdy mimo naruszenia prawa materialnego lub przepisów postępowania albo błędnego uzasadnienia zaskarżony wyrok odpowiada prawu. 

Jeżeli sąd II instancji nie przeprowadził postępowania dowodowego, uzasadnienie wyroku powinno zawierać jedynie wyjaśnienie podstawy prawnej wyroku wraz z przytoczeniem przepisów prawa. 

W postępowaniu toczącym się na skutek zażalenia sąd II instancji uzasadnia z urzędu jedynie postanowienia uchylające zaskarżone postanowienie albo zarządzenie.

Dochodzenie roszczeń pracowniczych w drodze postępowania uproszczonego – podsumowanie

Dochodzenie roszczeń ze stosunku pracy w postępowaniu uproszczonym jest korzystnym rozwiązaniem ze względu na mniej sformalizowaną procedurę. Ograniczeniem jednak w tym wypadku jest górna wartość przedmiotu sporu. Kolejną barierą jest formalny charakter spraw – w omawianym postępowaniu nie rozpatruje się m.in. spraw należących do właściwości sądów okręgowych oraz z zakresu prawa pracy rozpoznawanych z udziałem ławników. W postępowaniu uproszczonym jednym pozwem można dochodzić tylko jednego roszczenia, przy czym połączenie kilku roszczeń w jednym pozwie jest dopuszczalne wyłącznie wówczas, gdy wynikają z tego samego stosunku prawnego. W ramach omawianego postępowania przewidziano także procedurę odwoławczą w formie apelacji.