W jakich warunkach pracodawca powinien zapewnić ciepły posiłek i herbatę dla pracownika?

Pracodawca jest obowiązany zapewnić pracownikom odpowiednie posiłki i napoje, jeżeli jest to niezbędne ze względów profilaktycznych oraz warunki zatrudnienia są szczególnie uciążliwe. Jak właściwie realizować to zobowiązanie i komu przysługują ciepły posiłek w pracy – informacje na ten temat poniżej w artykule.

Przepisy określające zasady przyznawania posiłków profilaktycznych i napojów

Przepisy określające obowiązki pracodawcy w zakresie zapewnienia pracownikom posiłków profilaktycznych i napojów zostały zawarte w Ustawie z dnia 26 czerwca 1974 roku – Kodeks pracy, zwanej dalej „kp”.

Pracodawca zatrudniający pracowników w warunkach szczególnie uciążliwych jest obowiązany udostępnić im nieodpłatnie odpowiednie posiłki i napoje, jeżeli jest to niezbędne ze względów profilaktycznych (art. 232 kp). Pojęcie „warunki szczególnie uciążliwe” odnosi się do intensywności czynników występujących w środowisku pracy lub związanych z charakterem konkretnej pracy. Jeżeli jakikolwiek z tych czynników przekracza średni zakres intensywności, wówczas mówimy o „uciążliwości pracy”.

Na podstawie przywołanego art. 232 kp wydano przepisy wykonawcze, które precyzują zasady przyznawania posiłków profilaktycznych i napojów. Rodzaje posiłków i napojów oraz wymagania, jakie powinny spełniać, a także przypadki i warunki ich wydawania określono w Rozporządzeniu Rady Ministrów (RM) z dnia 28 maja 1996 roku w sprawie profilaktycznych posiłków i napojów, zwanym dalej „rozp. RM z dnia 28 maja 1996 roku”.

Wymagania dotyczące posiłków profilaktycznych oraz sposób ich wydawania

Zgodnie z zapisami rozp. RM z dnia 28 maja 1996 roku pracodawca zapewnia pracownikom zatrudnionym w warunkach szczególnie uciążliwych nieodpłatnie posiłki wydawane ze względów profilaktycznych (dalej jako posiłki) w formie jednego dania gorącego.

Ciepły posiłek powinien spełniać następujące warunki w odniesieniu do wartości odżywczych:

• zawierać około 50–55% węglowodanów, 30–35% tłuszczów, 15% białek
• oraz posiadać wartość kaloryczną około 1000.

Pracodawca zapewnia pracownikowi możliwość spożycia posiłku w czasie pracy w inny sposób niż wydanie jednego dania gorącego, w szczególności przez przekazanie produktów umożliwiających przygotowanie posiłku we własnym zakresie lub bonów, talonów, kuponów oraz innych dowodów uprawniających do otrzymania na ich podstawie takich produktów lub posiłku, jeżeli ze względu na rodzaj wykonywanej przez pracownika pracy lub ze względów organizacyjnych nie ma możliwości wydawania pracownikowi posiłku w formie jednego dania gorącego.

Rodzaje prac, których wykonywanie uprawnia do posiłków

Mówiąc ogólnie, pracodawca zapewnia posiłki tym pracownikom, którzy wykonują prace związane z wysiłkiem fizycznym powodującym w ciągu zmiany roboczej określony wydatek energetyczny. Szczegółowe informacje na ten temat zawierają przepisy rozp. RM z dnia 28 maja 1996 roku. Oznacza to, że pracodawca zapewnia posiłki pracownikom wykonującym prace:

• związane z wysiłkiem fizycznym powodującym w ciągu zmiany roboczej efektywny wydatek energetyczny organizmu powyżej 2000 kcal (8374 kJ) u mężczyzn i powyżej 1100 (4605 kJ) u kobiet;
• związane z wysiłkiem fizycznym powodującym w ciągu zmiany roboczej efektywny wydatek energetyczny organizmu powyżej 1500 kcal (6280 kJ) u mężczyzn i powyżej 1000 kcal (4187 kJ) u kobiet, wykonywane w pomieszczeniach zamkniętych, w których ze względów technologicznych utrzymuje się stale temperatura poniżej 10 stopni Celsjusza lub wskaźnik obciążenia termicznego (WBGT) wynosi powyżej 25 stopni Celsjusza;
• związane z wysiłkiem fizycznym powodującym w ciągu zmiany roboczej efektywny wydatek energetyczny organizmu powyżej 1500 kcal (6280 kJ) u mężczyzn i powyżej 1000 kcal (4187 kJ) u kobiet, wykonywane na otwartej przestrzeni w okresie zimowym; za okres zimowy uważa się okres od 1 listopada do 31 marca;
• pod ziemią.

Ponadto pracodawca zapewnia posiłki pracownikom zatrudnionym przy usuwaniu skutków klęsk żywiołowych i innych zdarzeń losowych.

• Posiłki powinny być wydawane w czasie regulaminowych przerw w pracy, w zasadzie po 3–4 godzinach pracy.
• Kiedy należy zapewnić pracownikom napoje?

Napoje udostępnia się pracownikom zatrudnionym w uciążliwych warunkach klimatycznych lub przy pracach związanych z dużym wydatkiem energetycznym w ciągu zmiany. Napoje powinny być dostępne dla pracowników w ciągu całej zmiany roboczej.

Pracodawca zapewnia napoje pracownikom zatrudnionym:

• w warunkach gorącego mikroklimatu, charakteryzującego się wartością wskaźnika obciążenia termicznego (WBGT) powyżej 25 stopni Celsjusza;
• w warunkach mikroklimatu zimnego, charakteryzującego się wartością wskaźnika siły chłodzącej powietrza (WCI) powyżej 1000;
• przy pracach na otwartej przestrzeni przy temperaturze otoczenia poniżej 10 stopni Celsjusza lub powyżej 25 stopni Celsjusza;
• przy pracach związanych z wysiłkiem fizycznym powodującym w ciągu zmiany roboczej efektywny wydatek energetyczny organizmu powyżej 1500 kcal (6280 kJ) u mężczyzn i 1000 kcal (4187 kJ) u kobiet;
• na stanowiskach pracy, na których temperatura spowodowana warunkami atmosferycznymi przekracza 28 stopni Celsjusza.

Pracodawca zapewnia pracownikom napoje w ilości zaspokajającej potrzeby pracowników, odpowiednio zimne lub gorące w zależności od warunków wykonywania pracy. W przypadku pracy w warunkach gorącego mikroklimatu, charakteryzującego się wartością wskaźnika obciążenia termicznego (WBGT) powyżej 25 stopni Celsjusza, napoje powinny być wzbogacone o sole mineralne.

Napoje muszą być dostępne dla pracowników w ciągu całej zmiany roboczej.

Określenie stanowisk, na których przysługuje ciepły posiłek

Stanowiska pracy, na których zatrudnieni pracownicy powinni otrzymać posiłki i napoje, szczegółowe zasady ich wydawania, a także warunki uzasadniające zapewnienie posiłków w inny sposób niż wydanie jednego dania gorącego, w przypadku gdy pracodawca nie ma możliwości wydawania posiłków ze względu na rodzaj wykonywanej pracy lub z przyczyn organizacyjnych – ustala pracodawca w porozumieniu z zakładowymi organizacjami związkowymi, a jeżeli u pracodawcy one nie działają, wówczas po uzyskaniu opinii przedstawicieli pracowników.

Posiłki i napoje wydawane są pracownikom w dniach wykonywania prac uzasadniających ich dystrybuowanie. Przygotowywanie oraz spożywanie posiłków i napojów wymaga zachowania odpowiednich warunków higieniczno-sanitarnych. Ich zapewnienie jest obowiązkiem pracodawcy.

Pracownikom nie przysługuje ekwiwalent pieniężny za posiłki i napoje (§ 8 rozp. RM z dnia 28 maja 1996 roku).

W jakich warunkach pracodawca powinien zapewnić ciepły posiłek i herbatę dla pracownika – podsumowanie

Obowiązki pracodawcy w zakresie zapewnienia pracownikom, nieodpłatnie, odpowiednich posiłków i napojów profilaktycznych wynikają wprost z przepisów Kodeksu pracy (art. 232). Wspomniany obowiązek jest wymagalny w odniesieniu do pracowników zatrudnionych w warunkach szczególnie uciążliwych. Wytyczne w tej kwestii zawarto w przepisach wykonawczych (rozp. RM z dnia 28 maja 1996 roku). Udostępnienie pracownikom posiłków profilaktycznych i napojów jest uzależnione od stopnia uciążliwości świadczonej pracy, który jest ustalany m.in. na podstawie efektywnego wydatku energetycznego oraz pracy w określonym mikroklimacie i na otwartej przestrzeni przy niskiej lub wysokiej temperaturze otoczenia.