Na czym polega powołanie i mianowanie?
Stosunek pracy może wynikać nie tylko z umowy o pracę. Obowiązujące przepisy wskazują na inne dodatkowe źródła takiego stosunku – jednymi z nich jest powołanie i mianowanie. Te dwie specyficzne formy zatrudnienia charakteryzują się odmiennością od umowy o pracę – na czym dokładnie polegają?
Czym jest stosunek pracy?
Poprzez stosunek pracy powinniśmy rozumieć związek pomiędzy pracownikiem a pracodawcą, na mocy którego jedna ze stron świadczy pracę pod kierownictwem drugiej, w zamian za co otrzymuje stosowne wynagrodzenie. Cechą charakterystyczną tego stosunku jest istnienie podległości – nie występuje tutaj równowaga stron, tak jak ma to miejsce, chociażby w przypadku umów cywilnoprawnych lub kontraktów B2B.
Zgodnie z treścią art. 22 Kodeksu pracy przez nawiązanie stosunku pracy pracownik zobowiązuje się do wykonywania pracy określonego rodzaju na rzecz pracodawcy i pod jego kierownictwem oraz w miejscu i czasie wyznaczonym przez pracodawcę, a pracodawca – do zatrudniania pracownika za wynagrodzeniem. Zatrudnienie w powyższych warunkach jest zatrudnieniem na podstawie stosunku pracy, bez względu na nazwę zawartej przez strony umowy. Nie jest dopuszczalne zastąpienie umowy o pracę umową cywilnoprawną przy zachowaniu warunków wykonywania pracy, które jednoznacznie wskazują, że w danym przypadku mamy do czynienia ze stosunkiem pracy, a nie stosunkiem cywilnoprawnym.
Stosunek pracy może powstać nie tylko wskutek zawarcia umowy o pracę (choć ta forma występuje najczęściej), ale także poprzez powołanie, wybór, mianowanie lub zawarcie spółdzielczej umowy o pracę.
„Jeśli umowa wykazuje cechy wspólne dla co najmniej dwóch różnych rodzajów (typów) umów (np. umowy o pracę i umowy prawa cywilnego), to w celu dokonania jej właściwej kwalifikacji prawnej należy posłużyć się metodą typologiczną, której istota sprowadza się do poczynienia ustaleń w kierunku, jakie cechy przeważają (dominują) w umowie. Innymi słowy, w razie wątpliwości, czy dana umowa jest umową o pracę, czy umową cywilnoprawną, należy ustalić, czy w treści i sposobie jej wykonywania przeważają cechy umowy o pracę, czy też umowy cywilnoprawnej. Dopiero wówczas, gdy umowa poddawana analizie (w swej treści, a zwłaszcza w sposobie wykonywania) wykazuje z jednakowym ich nasileniem cechy wspólne dla co najmniej dwóch różnych wzorców umownych, o jej typie (rodzaju) decyduje zgodny zamiar stron i cel umowy, który może (ale wcale nie musi) wyrażać się także w nazwie umowy. Istotne (pomocne) przy kwalifikacji takiej umowy jest też uwzględnienie okoliczności towarzyszących jej zawarciu. Pierwszorzędne znaczenie ma jednak nie tyle treść zawartej między stronami umowy, ile sposób jej wykonywania. Co więcej, sąd może ustalić istnienie stosunku pracy nawet wtedy, gdy strony w dobrej wierze zawierają umowę cywilnoprawną, lecz jej treść lub sposób realizacji odpowiada cechom stosunku pracy”.
Powołanie
Kp bardzo szczątkowo odnosi się do kwestii powołania jako formy nawiązania stosunku pracy – wskazuje jedynie, że należy w tym zakresie stosować przepisy zawarte w innej ustawie. W praktyce istnieje bardzo dużo aktów prawnych, które posługują się instytucją powołania. Będą to m.in.:
- ustawa o pracownikach samorządowych, która reguluje powołanie na stanowiska zastępcy wójta, skarbnika gminy, skarbnika powiatu i skarbnika województwa;
- ustawa o Państwowej Inspekcji Pracy, która reguluje powołanie na stanowisko Głównego Inspektora Pracy, jego zastępcy, okręgowych inspektorów pracy i ich zastępców;
- ustawa o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej, która reguluje powołanie na stanowisko dyrektora instytucji kultury;
- ustawa o izbach rolniczych – w odniesieniu do stanowiska dyrektora biura zarządu Krajowej Rady Izb Rolniczych;
- ustawa o lasach – w odniesieniu do stanowiska dyrektora Generalnego Lasów Państwowych i jego zastępców, Głównego Inspektora Straży Leśnej, dyrektorów regionalnych dyrekcji lasów państwowych i ich zastępców oraz kierowników jednostek organizacyjnych lasów państwowych, w tym nadleśniczych.
Powołanie charakteryzuje się jednostronnym aktem umocowującym daną osobę do pracy, choć oczywiście wymagającym jej pełnej zgody na podjęcie zatrudnienia. Dodatkowo niepowołana do pracy osoba nie posiada roszczenia o nawiązanie stosunku pracy ani o zapłatę odszkodowania, jeśli wobec niej nie dotrzymano przyrzeczenia nawiązania stosunku pracy. Takie rozwiązanie jest odmienne, niż to, które stosujemy w przypadku osób zatrudnianych na umowy o pracę. Względem pracownika powołanego nie wolno również zastosować wypowiedzenia zmieniającego, a zakończenie stosunku pracy odbywa się poprzez odwołanie.
„Przepis art. 68 kp dopuszcza nawiązanie stosunku pracy na podstawie powołania, także poza kp, a więc w przypadkach określonych w odrębnych przepisach. W tym zakresie mogą to być m.in. przepisy o ubezpieczeniu społecznym rolników. Przepisy kodeksowe o stosunku pracy ani tym bardziej przepisy Konstytucji nie wskazują konkretnych kategorii zatrudnienia określonych osób na podstawie określonej więzi pracowniczej w postaci konkretnego stosunku pracy na konkretnych stanowiskach pracy”.
Mianowanie
Stosunek pracy na podstawie mianowania również nie został sprecyzowany w przepisach kp – znajdziemy w nich jedynie odesłanie do innych regulacji ustawowych. Mianowanie jest charakterystyczną formą nawiązania stosunku pracy dla wszystkich funkcjonariuszy publicznych, a więc m.in. policjantów, sędziów, ale także nauczycieli, urzędników służby cywilnej oraz prokuratorów.
Zarówno akt mianowania do służby, jak i akt zwalniający ze służby należą do kategorii decyzji administracyjnej. Stosunek pracy nawiązuje się zaś na podstawie zgodnych oświadczeń woli pracownika i pracodawcy – jest on jednak odmienny od typowego zawarcia umowy o pracę. Mianowanie w rozumieniu art. 76 kp jest jednostronną czynnością prawną odpowiedniego organu, wywołującą – podobnie jak powołanie i wybór – podwójny skutek:
- powierza danej osobie kompetencje właściwe dla obsadzonego stanowiska;
- prowadzi do nawiązania stosunku pracy i jest samoistną podstawą nawiązania stosunku pracy, zatem dla swojej ważności nie wymaga potwierdzenia w postaci zawarcia umowy o pracę.
Forma aktu mianowania zależy od rodzaju danego stanowiska i wymogów prawnych stawianych przez ustawę regulującą wykonywanie konkretnego zawodu (np. w przypadku nauczycieli będzie to Karta nauczyciela, a w stosunku do prokuratorów i ich asesorów – Prawo o prokuraturze). Akt nominacji określa termin nawiązania stosunku pracy, a w przypadku gdy go nie określono, następuje z chwilą doręczenia osobie mianowanej tego aktu. Pamiętajmy, że stosunek pracy na podstawie mianowania może wymagać złożenia ślubowania. Regułą jest nominacja na czas nieokreślony, choć możliwe jest dokonanie jej na czas określony. Pracownik mianowany ma prawo wypowiedzenia, ale organ mianujący ma ograniczone kompetencje w tym zakresie. Jedynymi przyczynami może być likwidacja lub reorganizacja urzędu, osiągnięcie określonego wieku lub nabycie uprawnień emerytalnych albo rentowych.
Powołanie i mianowanie - podsumowanie
Powołanie i mianowanie są osobnymi trybami nawiązania stosunku pracy i dotyczą konkretnie wskazanych zawodów regulowanych odrębnymi ustawami. Wykonywanie pracy na podstawie powołania lub mianowania nie różni się od realizacji obowiązków na podstawie umowy o pracę, jednak stwarza zupełnie odmienny zakres praw i obowiązków pracowniczych, których nie odnajdziemy w przepisach kp.
