Zwolnienie dyscyplinarne pracownika a postępowanie cywilne i karne

Na czym polega rozwiązanie umowy o pracę bez zachowania okresu wypowiedzenia przez pracodawcę, czyli tzw. zwolnienie dyscyplinarne pracownika? Z jakich przyczyn pracownik może zostać w taki sposób zwolniony? Czy przyczyną zwolnienia może być zarzucone pracownikowi przestępstwo oraz czy i jaki wpływ ma prowadzenie postępowania karnego co do niego? Czy sąd cywilny może zawiesić postępowanie na czas trwania sprawy karnej? Między innymi na te pytania odpowiedź zostanie udzielona w dalszej części artykułu.

Zwolnienie dyscyplinarne pracownika - rozwiązanie umowy o pracę bez zachowania okresu wypowiedzenia przez pracodawcę z winy pracownika

Pracodawca, zgodnie z art. 52 Kodeksu pracy (kp), może rozwiązać umowę o pracę bez wypowiedzenia z winy pracownika w przypadku:

1. ciężkiego naruszenia przez pracownika podstawowych obowiązków pracowniczych;
2. popełnienia przez pracownika w czasie trwania umowy o pracę przestępstwa, które uniemożliwia dalsze zatrudnianie go na zajmowanym stanowisku, jeżeli przestępstwo jest oczywiste lub zostało stwierdzone prawomocnym wyrokiem;
3. zawinionej przez pracownika utraty uprawnień koniecznych do wykonywania pracy na zajmowanym stanowisku.

Przykład 1.

Pan Marian jest kierowcą zawodowym. Doznał on poważnego uszkodzenia wzroku, w związku z czym wydane w stosunku do niego prawo jazdy zostało cofnięte. Stracił on tym samym uprawnienia do wykonywania pracy na stanowisku kierowcy i pracodawca musiał rozwiązać z nim umowę o pracę z jego winy, gdyż nie zgodził się on na podpisanie stosownego porozumienia.

Rozwiązanie umowy o pracę w tym trybie nie może nastąpić po upływie 1 miesiąca od uzyskania przez pracodawcę wiadomości o okoliczności uzasadniającej rozwiązanie umowy. Jeżeli zatem przyczyną miałoby być udanie się przez pracownika na zakupy w godzinach pracy, bez zezwolenia 15 marca 2023 roku, a pracodawca dowie się o tym tego samego dnia, spotykając pracownika w sklepie, to będzie on mógł wypowiedzieć umowę na tej podstawie maksymalnie do 15 kwietnia 2023 roku. 16 kwietnia 2023 roku byłoby to już nieuprawnione.

Jeżeli u danego pracodawcy funkcjonuje zakładowa organizacja związkowa, zawiadamia on ją o przyczynie uzasadniającej rozwiązanie umowy. Organizacja może wydać swoją opinię w tym temacie, która jednakże nie jest wiążąca dla pracodawcy.

Jakie mogą być przyczyny rozwiązania umowy, które równocześnie są przedmiotem postępowania karnego?

Do przyczyn rozwiązania z pracownikiem umowy o pracę, które są czynami zabronionymi pod groźbą kary, mogą być:

• kradzież;
• oszustwo;
• przywłaszczenie powierzonego mienia;
• fałszowanie dokumentów, podpisów;
• wystawianie faktur niedokumentujących rzeczywistych zdarzeń gospodarczych;
• księgowanie faktur niedokumentujących rzeczywistych zdarzeń gospodarczych.

Zarzuty związane z kradzieżami, oszustwem, przywłaszczeniem mienia będą miały niebagatelne znaczenie w przypadku pracowników, którzy w pracy zajmują się przyjmowaniem gotówki, mają dostęp do rachunku bankowego czy są na przykład sprzedawcami w sklepie i mają na co dzień styczność z pieniędzmi.

Przykład 2.

Pani Waleria pracowała w charakterze kelnerki w jednej z restauracji w Warszawie. Świadczyła pracę na zmianach dziennych, wieczornych, dobrze wywiązywała się z obowiązków. Pracodawca oskarżył ją o kradzież pieniędzy z zakładu pracy w kwocie 30 000 zł. Kradzieże miały trwać kilka miesięcy. Zwolniono ją dyscyplinarnie z pracy. Pani Waleria odwołała się do sądu pracy, wskazując, że nigdy nie zabrała z restauracji żadnych pieniędzy, poza przekazywanymi na jej rzecz napiwkami, które za zgodą i wolą pracodawcy przysługiwały kelnerom i zakład pracy w to nie ingerował. Po złożeniu odwołania, pracodawca złożył do prokuratury zawiadomienie o popełnieniu przestępstwa.

Powyższy przykład idealnie pokazuje, że w rzeczywistości może wystąpić sytuacja, w której równolegle będzie się toczyło postępowanie karne i cywilne. Czy w takich okolicznościach sąd pracy musi czekać na ustalenia sądu karnego? 

Zawieszenie postępowania cywilnego

Zgodnie z art. 177 § 1 pkt 4 Kodeksu postępowania cywilnego (kpc), na podstawie którego toczą się postępowania cywilne, a do takich należą sprawy z zakresu prawa pracy, sąd może zawiesić postępowanie z urzędu, jeżeli ujawni się czyn, którego ustalenie w drodze karnej lub dyscyplinarnej mogłoby wywrzeć wpływ na rozstrzygnięcie sprawy cywilnej.

Ta przyczyna pozostaje w ścisłym związku z instytucją prejudycjalności wyroków karnych, czyli art. 11 kpc, który stanowi, że ustalenia wydanego w postępowaniu karnym prawomocnego wyroku skazującego co do popełnienia przestępstwa wiążą sąd w postępowaniu cywilnym.

Ujawniony czyn, ustalony w drodze karnej, może zatem stanowić podstawę odpowiedzialności powoda lub pozwanego w procesie cywilnym, albo może mieć bezpośredni wpływ na ustalenie rozstrzyganego stosunku prawnego, na przykład związanego z fałszywymi zeznaniami.

W razie zawieszenia postępowania cywilnego ze względu na toczące się postępowanie karne sąd cywilny ma obowiązek interesować się, na bieżąco, przebiegiem postępowania w sprawie karnej w celu zapewnienia sobie możliwości kontroli swego stanowiska co do podstaw zawieszenia postępowania

Kiedy należy zawiesić postępowanie cywilne w związku z toczącym się postępowaniem karnym?

W sprawach o przywrócenie do pracy lub o odszkodowanie z tytułu wadliwego rozwiązania umowy o pracę stosowanie art. 177 § 1 pkt 4 kpc może uzasadniać zawieszenie postępowania do czasu zakończenia sprawy karnej toczącej się przeciwko pracownikowi, z którym rozwiązano stosunek pracy na podstawie art. 52 § 1 pkt 2 kp.

Postępowanie karne nie musi z reguły prowadzić do zawieszenia postępowania w sprawie cywilnej. Sąd powinien bowiem prowadzić postępowanie dowodowe w sprawie cywilnej i zawiesić postępowanie tylko w takim przypadku, gdy materiał zebrany w ten sposób nie daje podstaw do uwzględnienia powództwa, a nie można wyłączyć, że w postępowaniu karnym zapadnie wyrok skazujący, który przesądzając o winie pozwanych, miałby wpływ na rozstrzygnięcie sprawy cywilnej. Warto dodać, że zgodnie z obecnie obowiązującym orzecznictwem zawieszenie postępowania w sprawie cywilnej ze względu na toczące się postępowanie karne bez przeprowadzenia w sprawie cywilnej postępowania dowodowego jest nieuzasadnione.

Zatem sąd cywilny w pierwszej kolejności powinien samodzielnie przeprowadzić postępowanie dowodowe – zapoznać się z treścią oświadczenia pracodawcy, aktami osobowymi pracownika – prześledzić, czy był karany porządkowo, przesłuchać strony, zgłoszonych świadków. Dopiero gdy te czynności nie przyniosą odpowiedzi na pytanie, czy pracownik zawinił, a wręcz gdy w toku postępowania cywilnego dowody wskazują, że nie naruszył on obowiązków pracowniczych, sąd pracy powinien zawiesić postępowanie.

A contrario, wynik postępowania karnego jest bez znaczenia w razie uznania przez sąd pracy, że pracownikowi można przypisać ciężkie naruszenie podstawowych obowiązków pracowniczych.

Przykład 3.

Pani Matylda ukradła z zakładu pracy kosmetyki i perfumy o wartości 3000 zł. Została zwolniona dyscyplinarnie, a równocześnie toczyło się przeciwko niej postępowanie karne. Odwołała się od oświadczenia pracodawcy do sądu pracy. W odpowiedzi na pozew pracodawca załączył nagranie, na którym widoczna jest pani Matylda po godzinach pracy, zabierająca kosmetyki i chowająca je do torebki. Pracownica myślała, że po pracy kamera nie działa. Nie wiedziała, że pracodawca dysponował nagraniem. W związku z tym sąd oddalił jej odwołanie, wskazując, że przyczyna wskazana w oświadczeniu była zgodna z prawdą i była to podstawa do zwolnienia dyscyplinarnego. Fakt toczącej się sprawy karnej nie miał już wpływu na postępowanie cywilne, bo w toku procesu cywilnego wykazano jej winę.

Warto jednak wskazać, że w orzecznictwie Sądu Najwyższego przeważa pogląd, że zawieszenie postępowania w oczekiwaniu na wyrok karny powinno mieć miejsce wyjątkowo, w sytuacji, w której sąd nie znajduje w świetle zgromadzonego w sprawie materiału podstaw do uwzględnienia powództwa, a jednocześnie nie można wykluczyć, że postępowanie karne zakończy się wydaniem wyroku skazującego, którym sąd cywilny będzie związany na zasadzie art. 11 kpc.

Zgodnie z wyrokiem Sądu Najwyższego z 29 listopada 2018 roku (IV CSK 377/17) „o wpływie na rozstrzygnięcie sprawy cywilnej można mówić wówczas, gdy zachodzi prawdopodobieństwo wydania wyroku skazującego, którego ustalenia co do faktu popełnienia przestępstwa będą wiążące w postępowaniu cywilnym, jak i wówczas, gdy ustalenia poczynione w postępowaniu karnym mogą wzbogacić materiał faktyczny i dowodowy, oddziałując na ocenę dowodów i kierunek rozstrzygnięcia sprawy cywilnej. Stwierdzenie, że ustalenie czynu w drodze karnej może wywrzeć wpływ na rozstrzygnięcie sprawy cywilnej, nie oznacza jednak konieczności zawieszenia postępowania, gdyż jest ono pozostawione ograniczonemu uznaniu sądu. Postępowanie karne nie musi z reguły prowadzić do zawieszenia postępowania w sprawie cywilnej”.

Dlatego warto wskazać, że zawieszanie postępowania z zakresu prawa pracy nie może być czynione rutynowo, pochopnie, ale sąd cywilny w pierwszej kolejności powinien samodzielnie ustalić fakty w sprawie. Dopiero gdy ich nie ma, a jest ryzyko wydania wyroku skazującego, co może mieć wpływ na sprawę cywilną, można postępowanie zawiesić. Nie powinno się jednak tego robić przedwcześnie.