Sąd polubowny - czy warto korzystać?

W relacjach międzyludzkich spory towarzyszą nam nie od dziś. Nie wszyscy potrafią osiągnąć satysfakcjonujący kompromis, dlatego często sprawy trafiają do sądów powszechnych. Jednak sposobem rozwiązania sporów są także alternatywne sposoby ich rozwiązywania, znane też jako ADR. Alternatywnymi sposobami rozwiązywania sporów są mediacja, negocjacje, koncyliacja i arbitraż (sądy polubowne). Czym jest sąd polubowny i jakie sprawy mogą być tam rozstrzygane - o tym w poniższym artykule.

Czym jest sąd polubowny?

Sąd polubowny jest definiowany jako niepaństwowy sąd, powoływany mocą zgodnej woli stron stosunku cywilnoprawnego, który ma rozstrzygnąć istniejący pomiędzy nimi spór wyrokiem o mocy prawnej równej z wyrokiem wydanym przez sąd państwowy.

Wady i zalety arbitrażu

Wśród zalet sądu polubownego wymienia się:

• szybkość,
• jednoinstancyjność,
• odformalizowanie,
• poufność,
• rozstrzygnięcie sporu umożliwiające kontynuowanie dalszej współpracy,
• możliwość ustalenia przez strony zasad postępowania,
• niskie koszty postępowania,
• możliwość wyboru arbitrów.

Jako wadę tego postępowania wskazuje się możliwość popełnienia przez arbitrów błędu w stosowaniu prawa mogącego nie dać się naprawić.

W polskich realiach arbitraż nadal jest wykorzystywany rzadko.

Zapis na sąd polubowny

Postępowanie arbitrażowe wymaga dla jego przeprowadzenia zapisu na sąd polubowny, czyli umowy poddającej spór pod rozstrzygnięcie sądu polubownego. Jest ona podstawą przyznania kompetencji do rozstrzygnięcia sporu stałemu sądowi polubownemu albo stanowi podstawę powołania sądu polubownego ad hoc, czyli dla konkretnej sprawy.

Zapis na sąd polubowny powinien być sporządzony na piśmie.

Zapis na sąd polubowny będzie ważny, gdy zapis zamieszczony został w wymienionych między stronami pismach lub oświadczeniach złożonych za pomocą środków porozumiewania się na odległość, które pozwalają utrwalić ich treść.

Ponadto powołanie się przez strony w umowie na dokument zawierający postanowienie o poddaniu sporu pod rozstrzygnięcie sądu polubownego spełnia wymagania dotyczące formy zapisu na sąd polubowny, jeżeli umowa ta jest sporządzona na piśmie, a powołanie się jest tego rodzaju, że czyni zapis częścią składową umowy. Rozwiązanie to nie dotyczy sporu z zakresu prawa pracy oraz sporów wynikających z umów, których stroną jest konsument.

Zapis na sąd polubowny może być zamieszczony w umowie (statucie) spółki handlowej. W takim przypadku zapis na sąd polubowny dotyczący sporów ze stosunku spółki wiąże spółkę, jej wspólników oraz organy spółki i ich członków.

Zapis na sąd polubowny traci moc, o ile strony nie postanowiły inaczej w sytuacji, gdy osoba wyznaczona w zapisie na sąd polubowny jako arbiter lub arbiter przewodniczący odmawia pełnienia tej funkcji bądź gdy pełnienie przez nią tej funkcji okaże się z innych przyczyn niemożliwe.

Ponadto, o ile strony nie ustaliły inaczej, zapis na sąd polubowny traci moc, w przypadku gdy sąd wskazany w tym zapisie nie przyjął sprawy do rozpoznania lub gdy rozpoznanie sprawy w ramach tego sądu okazało się z innych przyczyn niemożliwe.

Jakie sprawy mogą być rozstrzygane przez sąd polubowny?

Pod rozstrzygnięcie sądu polubownego mogą zostać poddane następujące sprawy, o ile przepisy szczególne nie stanowią inaczej:

• sprawy o prawa majątkowe, z wyjątkiem spraw o alimenty;
• sprawy o prawa niemajątkowe, jeżeli mogą one być przedmiotem ugody sądowej.

Skład sądu polubownego

Strony mogą w umowie określić liczbę sędziów sądu polubownego. W razie braku takiego ustalenia skład sądu polubownego liczy 3 arbitrów.

Bezskuteczne są postanowienia umowy uprawniające jedną ze stron do większych uprawnień przy powołaniu sądu polubownego.

Strony mogą ustalić między sobą sposób powołania arbitrów. Jeśli tego nie uczynią, zastosowanie mają ogólne zasady przewidziane do powoływania arbitrów określone w Kodeksie postępowania cywilnego.

W sytuacji, gdy skład sądu ma liczyć nieparzystą liczbę arbitrów, każda ze stron powołuje równą liczbę arbitrów, a następnie arbitrzy powołują arbitra przewodniczącego. Jeśli do powołania arbitrów nie dojdzie w terminie miesiąca od dnia otrzymania żądania drugiej strony, aby to uczyniła, lub jeżeli arbitrzy powołani przez strony nie powołają arbitra przewodniczącego w terminie miesiąca od dnia ich powołania, wówczas arbitra lub arbitrów, lub arbitra przewodniczącego powołuje sąd na wniosek którejkolwiek ze stron. W sprawie rozpoznawanej przez jednego arbitra strony powołują go wspólnie. Gdy w terminie miesiąca od dnia, w którym jedna ze stron zwróciła się o wspólne powołanie arbitra, strony tego nie uczyniły, arbitra powołuje sąd na wniosek którejkolwiek ze stron.

W sytuacji, gdy skład sądu ma liczyć parzystą liczbę arbitrów, każda ze stron powołuje równą liczbę arbitrów, a arbitrzy wybierają ze swego grona przewodniczącego. W przypadku gdy strona nie powoła arbitra lub arbitrów w terminie miesiąca od dnia otrzymania żądania drugiej strony, aby to uczyniła, lub jeżeli arbitrzy powołani przez strony nie wybrali arbitra przewodniczącego w terminie miesiąca od dnia ich powołania, arbitra lub arbitrów, lub arbitra przewodniczącego powołuje sąd na wniosek którejkolwiek ze stron.

W przypadku postępowania przed sądem polubownym strony mogą powołać także arbitra zastępczego na wypadek śmierci, ustąpienia, odwołania (wygaśnięcia powołania) arbitra przez nie wyznaczonego.

Zasady postępowania przed sądem polubownym

Sąd polubowny w przeciwieństwie do sądownictwa powszechnego cechuje to, że strony mają możliwość samodzielnie określić zasady i sposób postępowania przed tym sądem.

Nadto sąd polubowny może prowadzić postępowanie w taki sposób, jaki uzna za właściwy i nie jest związany przepisami o postępowaniu przed sądem w porównaniu do tradycyjnego sądownictwa.

Wezwanie na arbitraż

Co do zasady postępowanie przed sądem polubownym rozpoczyna doręczenie pozwanemu wezwania na arbitraż, które zawiera żądanie rozpoznania sprawy w postępowaniu przed sądem polubownym.

Wezwanie na arbitraż zawiera następujące elementy:

• określenie stron;
• określenie przedmiotu sporu;
• określenie zapisu na sąd polubowny, na podstawie którego postępowanie ma być prowadzone;
• informację o wyznaczeniu arbitra, jeżeli należy to do obowiązku strony, która dokonuje wezwania na arbitraż.

Postępowanie przed sądem polubownym

Strony w postępowaniu arbitrażowym traktowane są równo, mają prawo do wysłuchania i przedstawienia swoich twierdzeń oraz dowodów na ich poparcie.

Strony mogą ustalić termin, w jakim powód powinien wnieść pozew, a pozwany może złożyć odpowiedź na pozew. Jeśli nie ustalono inaczej, sąd polubowny wyznacza termin do wniesienia pozwu i odpowiedzi na pozew. Jeżeli powód nie wniesie pozwu, sąd polubowny umorzy postępowanie. W sytuacji, gdy pozwany nie wniesie odpowiedzi na pozew, postępowanie będzie prowadzone.

Ponadto, o ile strony nie ustaliły inaczej, pozew lub odpowiedź na pozew mogą być uzupełnione bądź zmienione w toku postępowania przed sądem polubownym, z zastrzeżeniem, że sąd polubowny w przypadku zbyt późnego dokonania takich zmian czy uzupełnień może nie wyrazić na to zgody.

O ile strony nie ustalą inaczej, to sąd polubowny decyduje o konieczności przeprowadzenia rozprawy. Jednak, kiedy strony nie uzgodniły, że postępowanie będzie prowadzone bez wyznaczania rozprawy, sąd polubowny jest obowiązany rozpoznać sprawę na rozprawie, gdy jedna ze stron tego zażąda.

Tak jak w postępowaniu przed sądem powszechnym wszelkie pisma składane przez stronę sądowi polubownemu powinny być doręczone drugiej stronie.

Sąd polubowny nie ma uprawnienia do stosowania środków przymusu.

Wyrok sądu polubownego

Sąd polubowny rozstrzyga spór, wydając wyrok, który musi zawierać następujące elementy: wskazywać zapis na sąd polubowny, na podstawie którego wydano wyrok, zawierać oznaczenie stron i arbitrów, a także określać datę i miejsce jego wydania oraz zawierać motywy rozstrzygnięcia.

Wyrok sądu polubownego sporządzany jest w formie pisemnej i podpisują go wszyscy arbitrzy.

Sąd polubowny wydany wyrok doręcza stronom.

Należy pamiętać, że wyrok sądu polubownego lub ugoda przed nim zawarta mają moc prawną na równi z wyrokiem sądu bądź ugodą zawartą przed sądem po ich uznaniu przez sąd albo po stwierdzeniu przez sąd ich wykonalności.

Uznanie wyroku sądu polubownego

Wniosek o uznanie wyroku sądu polubownego lub ugody przed nim zawartej rozpoznaje sąd powszechny.

Sądem do tego właściwym jest sąd apelacyjny, na którego obszarze znajduje się sąd, który byłby właściwy do rozpoznania sprawy, gdyby strony nie dokonały zapisu na sąd polubowny, a w braku tej podstawy Sąd Apelacyjny w Warszawie.

Do wniosku o uznanie wyroku sądu polubownego lub zawartej przed sądem polubownym ugody należy załączyć oryginał bądź poświadczony przez sąd polubowny odpis wyroku lub ugody przed nim zawartej, oryginał zapisu na sąd polubowny lub urzędowo poświadczony jego odpis. Jeśli dokumenty te nie są sporządzone w języku polskim, wnioskodawca ma obowiązek przedłożyć dodatkowo ich przekład uwierzytelniony na język polski.

Ponadto uznanie albo stwierdzenie wykonalności wyroku sądu polubownego wydanego za granicą lub ugody zawartej przed sądem polubownym za granicą możliwe jest wyłącznie po przeprowadzeniu rozprawy.

Koszty postępowania przed sądem polubownym

Koszty postępowania przed sądem polubownym każdorazowo określa sąd. Przykładowo sąd polubowny działający przy Komisji Nadzoru Finansowego wysokość wpisu uzależnia od wartości przedmiotu sporu w sprawach majątkowych, a w sprawach niemajątkowych wpis jest stały i wynosi 250 zł.

W sprawie o wartości przedmiotu sporu do 50 000 zł wpis w sprawie przed sądem polubownym działającym przy Komisji Nadzoru Finansowego wynosi 250 zł, podczas gdy w sprawie sądowej przed sądem powszechnym wyniósłby 2500 zł.

Podsumowując, warto korzystać z sądów polubownych, ponieważ postępowanie jest szybsze, tańsze i bardziej odformalizowane z uwagi na to, że wiele aspektów ustalają same strony.