Jak sporządzić wniosek o zwolnienie od kosztów postępowania?

Celem artykułu jest wyjaśnienie osobom zainteresowanym wszczęciem i uczestniczeniem w postępowaniu cywilnym zagadnienia kosztów, które się z tym łączą. Wiedzą powszechną jest to, że w Polsce dostęp do sądu, do procesu cywilnego, nie jest darmowy. Aby w ogóle wszcząć postępowanie, należy uiścić opłatę. Jednak co jeszcze składa na się na koszty postępowania cywilnego? Kolejną poruszoną kwestią będzie zaś to, kiedy i w jaki sposób złożyć wniosek o zwolnienie od kosztów postępowania, jakie wymogi formalne trzeba spełnić i co jest istotne dla sądu przy rozpoznawaniu takiego wniosku.

Co to są koszty postępowania cywilnego?

Koszty postępowania cywilnego, inaczej koszty procesu, to koszty niezbędne do celowego dochodzenia praw i celowej obrony.

Suma kosztów przejazdów oraz równowartości utraconego zarobku nie może przekraczać wynagrodzenia jednego adwokata, który wykonuje zawód w siedzibie sądu procesowego (w miejscowości, w której ten sąd się znajduje).

Do kosztów sądowych zaliczają się zaś wszystkie opłaty.

Pierwszą opłatą, z którą styka się osoba chcąca wszcząć postępowanie, będzie opłata od pozwu lub wniosku. Jej wysokość jest zależna od rodzaju sprawy.

Przykład 1.

Są postępowania, w których nie płaci się żadnych kosztów w związku z ich wszczęciem. Są to m.in. sprawy:

• o alimenty lub ich podwyższenie (jeśli pozew składa osoba uprawniona do alimentów),
• z zakresu prawa pracy,
• z zakresu ubezpieczeń społecznych.

Szczegółowe informacje w zakresie tego, jaka jest wysokość opłaty od poszczególnych rodzajów spraw, znajdują się w ustawie o kosztach sądowych w sprawach cywilnych i to tam należy szukać informacji o tym, jaka będzie opłata od konkretnego pozwu lub wniosku.

Kiedy złożyć wniosek o zwolnienie od kosztów postępowania?

Co do zasady złożone pismo podlega opłacie. W momencie wniesienia pozwu powinien on zostać od razu opłacony, a do pisma trzeba dołączyć potwierdzenie opłaty.

Potwierdzenie opłaty może przybrać formę:

• potwierdzenia przelewu;
• wygenerowanego znaku opłaty sądowej, nabytego w budynku sądu lub internetowo.

Nie ma możliwości uiszczenia opłaty gotówką w biurze podawczym sądu. Co ważne, w okresie pandemii w wielu sądach kasy są nieczynne, ale ustawione są specjalne automaty, w których można kupić znaki opłaty (jednak płacąc wyłącznie kartą, a nie gotówką!). Dlatego, jeśli posiada się gotówkę, a nie ma możliwości zapłaty kartą, można wykonać przekaz, np. na poczcie, wskazując dane i numer rachunku sądu.

Jeśli jednak wnoszącego pozew nie stać na uiszczenie opłaty, może on złożyć wniosek o zwolnienie go od kosztów sądowych, w tym opłaty od pozwu/wniosku.

Wniosek o zwolnienie od kosztów postępowania można złożyć:

• w piśmie inicjującym postępowanie, tj. w pozwie lub we wniosku;
• w kolejnym piśmie procesowym, po otrzymaniu wezwania do uiszczenia opłaty od pozwu;
• ustnie, do protokołu.

Jeśli w pozwie nie zawrzemy wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych ani nie dołączymy dowodu uiszczenia opłaty, wówczas przewodniczący wezwie stronę do opłacenia pisma w terminie tygodniowym od daty odebrania zarządzenia.

W tym czasie jednak, zamiast opłacenia, można złożyć wniosek o zwolnienie od kosztów sądowych, w całości lub w części.

Przykład 2.

Pan Paweł złożył pozew o zapłatę kwoty 100 000 zł przeciwko swojemu kontrahentowi. Opłata od pozwu w takiej sprawie wynosi 5% wartości świadczenia, zatem 5000 zł. Pan Paweł przechodzi problemy finansowe, jego miesięczne dochody to kwota 2500 zł. Nie może sobie zatem pozwolić na jednorazową zapłatę dwukrotności miesięcznego zarobku przy stałych kosztach związanych z utrzymaniem siebie i rodziny. Jednak po odjęciu stałych kosztów do jego dyspozycji pozostaje kwota 500 zł i dlatego może skierować do sądu wniosek o zwolnienie go od kosztów sądowych – opłaty od pozwu, w części, powyżej kwoty 500 zł.

Jakie są przesłanki udzielenia zwolnienia od kosztów postępowania?

Możliwość uzyskania zwolnienia od kosztów sądowych reguluje ustawa o kosztach sądowych w sprawach cywilnych.

W art. 102 tej ustawy wskazano, że zwolnienia od kosztów sądowych może się domagać osoba fizyczna, jeżeli złoży oświadczenie, z którego wynika, że nie jest w stanie ich ponieść:

• bez uszczerbku utrzymania koniecznego dla siebie i rodziny,
• bo poniesienie ich narazi ją na uszczerbek utrzymania koniecznego dla siebie i rodziny.

Co do zasady więc, pomoc polegająca na zwolnieniu strony od kosztów sądowych powinna przysługiwać osobom najuboższym, które nie mogą sobie pozwolić na ich uiszczenie.

Uiszczenie kosztów wiązałoby się bowiem z tym, że stronie zabraknie środków na konieczne dla siebie i rodziny utrzymanie, zatem na takie dobra, jak utrzymanie mieszkania, zapłatę wszystkich rachunków, wyżywienie, środki higieny, środki czystości, ubrania.

Jeżeli osoba zarabia miesięcznie dokładnie tyle, ile wydaje, oczywiste jest, że jej podstawowe i konieczne potrzeby doznają uszczerbku wskutek zapłaty opłaty sądowej. Trzeba jednak mieć na uwadze, że chodzi o utrzymanie konieczne. Nie mogą to zatem być koszty nieusprawiedliwione, zbyteczne.

Przykład 3.

Pani Milena zarabia miesięcznie 7000 zł. Ma do uiszczenia opłatę od pozwu w kwocie 4000 zł. Dysponuje znacznymi oszczędnościami, a w swoich wydatkach wskazała 2000 zł na miesięczną dietę, 1000 zł na dietetyka, 3000 zł na ubrania, kosmetyki. Chciałaby zostać zwolniona od opłaty od pozwu w całości. Należy wskazać, że takiego zwolnienia nie otrzyma, a na pewno nie w całości, z uwagi na fakt, że ma ona możliwość zakupu tańszych ubrań, kosmetyków, wyżywienia.

Oświadczenie o stanie rodzinnym, majątku i dochodach – jak i kiedy trzeba je wypełnić?

Do wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych, niezależnie od tego, czy jest składane w piśmie inicjującym postępowanie w sprawie, czy też jest to pismo zawierające wyłącznie wniosek o zwolnienie od kosztów sądowych, powinno być dołączone oświadczenie o stanie rodzinnym, majątku, dochodach i źródłach utrzymania osoby ubiegającej się o zwolnienie.

We wniosku wskazuje się, do jakiego sądu jest kierowane oraz przez kogo – trzeba wskazać imię, nazwisko, nr PESEL, a także stan rodzinny – kto zamieszkuje wspólnie ze składającym wniosek oraz czy ma jakieś źródło utrzymania. Podaje się zatem zarobki nie tylko własne, ale także osób, które wspólnie mieszkają.

Przykład 4.

Pani Janina, składając wniosek o zwolnienie jej od kosztów sądowych, musi wskazać w oświadczeniu o stanie rodzinnym, majątku i dochodach także dochody swojego męża oraz dorosłego syna, który wspólnie z nimi zamieszkuje.

We wniosku szczegółowo opisuje się posiadany majątek:

• nieruchomości,
• ruchomości o wartości powyżej 5000 zł,
• oszczędności,
• papiery wartościowe,
• wierzytelności.

Wniosek zawiera też informacje o tym, jakie są zobowiązania i stałe wydatki. To w tej rubryce należy wskazać:

• wysokość czynszu za mieszkanie, koszty eksploatacyjne;
• wysokość spłacanych rat kredytów, pożyczek;
• koszty wyżywienia;
• koszty odzieży, obuwia;
• koszty leków;
• koszty ubezpieczenia zdrowotnego, ubezpieczenia na życie, ubezpieczenia domu, mieszkania;
• koszty środków czystości, higieny, kosmetyków.

Jeżeli nie złożymy oświadczenia, składając pozew lub wniosek, wówczas zostaniemy wezwani do usunięcia tego braku w terminie tygodnia.

Jeśli jednak pismo składane jest przez pełnomocnika – adwokata lub radcę prawnego, otrzymamy wyłącznie zarządzenie o zwrocie pozwu lub wniosku, bez wezwania do uzupełnienia.

Co ważne, samo zarządzenie o zwrocie nie uniemożliwia uzupełnienia, w terminie tygodniowym, tego braku, jednak ważna jest świadomość tego, z jakiej przyczyny nastąpił brak. Jeżeli więc udajemy się po poradę prawną i zlecamy sporządzenie pozwu z wnioskiem o zwolnienie od kosztów, najbezpieczniej jest dołączyć wypełnione oświadczenie o stanie rodzinnym.

Jeżeli wniosek jest składany samodzielnie, bez pomocy profesjonalnego pełnomocnika, na pewno w przypadku niezłożenia oświadczenia przewodniczący prześle zarządzenie z wnioskiem o jego przesłanie.

Treść oświadczenia można znaleźć w internecie oraz, zazwyczaj, w sądach przy biurach podawczych, skąd swobodnie można je zabrać i uzupełnić.