Postępowanie zabezpieczające w sprawach cywilnych

Postępowanie zabezpieczające jest rodzajem postępowania incydentalnego przewidzianego w przepisach Kodeksu postępowania cywilnego, mającym na celu udzielenie ochrony na czas toczącego się postępowania stronie, która złożyła wniosek o zabezpieczenie jej roszczenia.

Kiedy można uzyskać zabezpieczenie roszczenia?

W każdej sprawie cywilnej podlegającej rozpoznaniu przez sąd lub sąd polubowny można żądać udzielenia zabezpieczenia.

Jednakże po uzyskaniu przez uprawnionego tytułu wykonawczego dopuszczalne jest udzielenie zabezpieczenia tylko wtedy, jeżeli ma ono na celu zabezpieczenie roszczenia o świadczenie, którego termin spełnienia jeszcze nie nastąpił.

Kto i na jakich zasadach może ubiegać się o udzielenie zabezpieczenia?

Udzielenia zabezpieczenia może domagać się każda strona lub uczestnik postępowania, jeżeli uprawdopodobni roszczenie oraz posiada interes prawny w udzieleniu zabezpieczenia.

Zgodnie z przepisami kpc „interes prawny w udzieleniu zabezpieczenia istnieje wtedy, gdy brak zabezpieczenia uniemożliwi lub poważnie utrudni wykonanie zapadłego w sprawie orzeczenia, lub w inny sposób uniemożliwi, lub poważnie utrudni osiągnięcie celu postępowania w sprawie”.

Postępowanie zabezpieczające stanowi przyspieszone, odformalizowane postępowanie, w którego ramach wymagane jest nie udowodnienie, lecz uprawdopodobnienie istnienia roszczenia podlegającego zabezpieczeniu.

Czym jest uprawdopodobnienie roszczenia?

Uprawdopodobnienie odnosi się do okoliczności faktycznych, ale również do podstawy prawnej roszczenia, która powinna być prawdopodobna również w tym znaczeniu, że dochodzone roszczenie znajduje podstawę normatywną.

W toku postępowania zabezpieczającego nie jest wymagane przedstawienie niepodważalnych dowodów, a definitywne wykazanie przez uprawnionego roszczenia jest przedmiotem postępowania rozpoznawczego.

Roszczenie na etapie postępowania zabezpieczającego jest uprawdopodobnione, jeżeli istnieje na pierwszy rzut oka. Uprawdopodobnienie roszczenia oznacza, że przysługuje ono uprawnionemu na podstawie przytoczonych przez niego twierdzeń faktycznych popartych dowodami lub środkami niebędącymi dowodami w rozumieniu przepisów kpc.

Cel postępowania zabezpieczającego

Celem postępowania zabezpieczającego jest w szczególności zapewnienie wykonania orzeczenia sądowego w postępowaniu egzekucyjnym. Celem zabezpieczenia może być również ułatwienie dochodzenia roszczeń poprzez usprawnienie przyszłego postępowania egzekucyjnego, umożliwienie lub ułatwienie osiągnięcia innego celu postępowania w przypadku orzeczeń niepodlegających wykonaniu w postępowaniu egzekucyjnym, tymczasowe zaspokojenie roszczeń uprawnionego, np. w sprawach o alimenty.

Wydane postanowienie o udzieleniu zabezpieczenia nie musi nadawać się do wykonania w postępowaniu egzekucyjnym, lecz może charakteryzować się jedynie skutecznością. Przykładem takiego postanowienia jest postanowienie o udzieleniu zabezpieczenia poprzez zawieszenie postępowania egzekucyjnego.

Rodzaje zabezpieczeń

Wyróżnia się trzy rodzaje zabezpieczeń: konserwacyjne, nowacyjne i antycypacyjne. Zabezpieczenie konserwacyjne polega na utrwaleniu istniejącego stanu faktycznego i prawnego po to, aby umożliwić w przyszłości wykonanie orzeczenia. Przykładem tego rodzaju zabezpieczenia jest ustanowienie zakazu zbywania lub obciążania nieruchomości.

Zabezpieczenie nowacyjne zmienia istniejący stan faktyczny i prawny, kształtując na nowo stosunki między stronami na czas toczącego się postępowania. Przykładem tego rodzaju zabezpieczenia jest zobligowanie obowiązanego do płacenia na rzecz uprawnionego alimentów w określonej wysokości.

Zabezpieczenie antycypacyjne prowadzi do zaspokojenia uprawnionego jeszcze przed wydaniem orzeczenia co do istoty sprawy. Przykładem tego rodzaju zabezpieczenia jest przekazywanie uprawionemu, za zgodą obowiązanego, dochodu z zarządu przymusowego wykonywanego nad przedsiębiorstwem lub gospodarstwem rolnym obowiązanego.

Wniosek o zabezpieczenie i granice zabezpieczenia

Udzielone przez sąd zabezpieczenie roszczenia nie może zmierzać do zaspokojenia roszczenia, chyba że ustawa stanowi inaczej.

Z reguły zabezpieczenie udzielane jest na wniosek. Zabezpieczenie może zostać udzielone przez sąd z urzędu w wypadkach, w których postępowanie może być wszczęte z urzędu.

W przypadku złożenia wniosku o udzielenie zabezpieczenia przed wszczęciem postępowania sąd, udzielając zabezpieczenia, wyznacza termin, w którym pismo wszczynające postępowanie powinno być wniesione pod rygorem upadku zabezpieczenia. Zabezpieczenie upada również, jeżeli uprawniony nie wystąpił we wszczętym postępowaniu w sprawie o całość roszczenia lub wystąpił o roszczenia inne niż to, które zostało zabezpieczone. Termin do wniesienia pisma wszczynającego postępowanie nie może przekraczać dwóch tygodni.

W razie prawomocnego zwrotu albo odrzucenia pozwu lub wniosku, oddalenia powództwa lub wniosku albo umorzenia postępowania, zabezpieczenie upada.

Do udzielenia zabezpieczenia właściwy jest sąd, do którego właściwości należy rozpoznanie sprawy w pierwszej instancji. Jeżeli nie można ustalić takiego sądu, właściwy jest sąd, w którego okręgu ma być wykonane postanowienie o udzieleniu zabezpieczenia, a z braku tej podstawy lub w przypadku, w którym postanowienie o udzieleniu zabezpieczenia miałoby być wykonane w okręgach różnych sądów – sąd rejonowy dla m.st. Warszawy.

Wniosek o udzielenie zabezpieczenia zgłoszony w toku postępowania rozpoznaje sąd tej instancji, w której toczy się postępowanie, z wyjątkiem przypadku, gdy sądem tym jest Sąd Najwyższy, wówczas o zabezpieczeniu orzeka sąd pierwszej instancji.

Wniosek o udzielenie zabezpieczenia powinien odpowiadać wymaganiom przewidzianym dla pisma procesowego, a nadto zawierać:

1. wskazanie sposobu zabezpieczenia, a w sprawach o roszczenie pieniężne także wskazanie sumy zabezpieczenia;
2. uprawdopodobnienie okoliczności uzasadniających wniosek.

Jeżeli wniosek o udzielenie zabezpieczenia złożono przed wszczęciem postępowania, należy nadto zwięźle przedstawić przedmiot sprawy.

Sąd rozpoznaje wniosek o udzielenie zabezpieczenia w jego granicach, biorąc za podstawę orzeczenia materiał zebrany w sprawie. Przekroczenie granic rozpoznania wniosku stanowi podstawę do wzruszenia postanowienia o udzieleniu zabezpieczenia.

Przykład 1.

Pani Anna złożyła wraz z pozwem wniosek o udzielenie alimentów na rzecz małoletniej córki Zofii w wysokości 1000 zł miesięcznie. Sąd udzielił zabezpieczenia roszczenia alimentacyjnego na kwotę 1500 zł. Pozwany pan Jan – ojciec małoletniej Zofii złożył zażalenie na postanowienie o zabezpieczeniu, powołując się na przekroczenie granic rozpoznania wniosku. Sąd rozpoznający zażalenie przyznał skarżącemu rację i uznał, że należy zabezpieczyć roszczenie małoletniej o alimenty na kwotę 800 zł miesięcznie.

Postanowienie o odmowie udzielenia zabezpieczenia, jak również postanowienie o udzieleniu zabezpieczenia, które podlega wykonaniu przez organ egzekucyjny oraz dalsze postanowienia dotyczące tego zabezpieczenia sąd doręcza tylko uprawnionemu.

Doręczenia obowiązanemu postanowienia o udzieleniu zabezpieczenia, które podlega wykonaniu przez organ egzekucyjny, dokonuje właśnie ten organ – równocześnie z przystąpieniem do wykonania tego postanowienia.

Sposób zabezpieczenia

Dokonując wyboru sposobu zabezpieczenia, sąd uwzględnia interesy stron lub uczestników postępowania w takiej mierze, aby uprawnionemu zapewnić należytą ochronę prawną, a obowiązanego nie obciążać ponad potrzebę.

Przepisy kpc wskazują następujące sposoby zabezpieczenia roszczeń pieniężnych:

• zajęcie ruchomości, wynagrodzenia za pracę, wierzytelności z rachunku bankowego albo innej wierzytelności lub innego prawa majątkowego;
• ustanowienie zakazu zbywania lub obciążania nieruchomości, która nie ma urządzonej księgi wieczystej lub której księga wieczysta zaginęła bądź uległa zniszczeniu;
• ustanowienie zakazu zbywania spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu;
• obciążenie nieruchomości obowiązanego hipoteką przymusową;
• obciążenie statku albo statku w budowie hipoteką morską;
• ustanowienie zarządu przymusowego nad przedsiębiorstwem lub gospodarstwem rolnym obowiązanego albo zakładem wchodzącym w skład przedsiębiorstwa bądź jego częścią, bądź częścią gospodarstwa rolnego obowiązanego.

Przepisy kpc wskazują, że w przypadku roszczeń niepieniężnych sąd udziela zabezpieczenia w taki sposób, jaki stosownie do okoliczności uzna za odpowiedni, nie wyłączając sposobów przewidzianych dla zabezpieczenia roszczeń pieniężnych. W szczególności w takim wypadku może:

1. unormować prawa i obowiązki stron lub uczestników postępowania na czas trwania postępowania,
2. ustanowić zakaz zbywania przedmiotów lub praw objętych postępowaniem,
3. zawiesić postępowanie egzekucyjne lub inne postępowanie zmierzające do wykonania orzeczenia,
4. uregulować sposób roztoczenia pieczy nad małoletnimi dziećmi i kontaktów z dzieckiem,
5. nakazać wpisanie stosownego ostrzeżenia w księdze wieczystej lub we właściwym rejestrze.

Udzielając zabezpieczenia przez uregulowanie stosunków na czas trwania postępowania, sposobów kontaktów z dzieckiem, sposobu roztoczenia pieczy nad małoletnim dzieckiem w ten sposób, że dziecko będzie mieszkać z każdym z rodziców w powtarzających się okresach, sąd może na wniosek uprawnionego zagrozić obowiązanemu nakazaniem zapłaty określonej sumy pieniężnej na rzecz uprawnionego na wypadek naruszenia obowiązków określonych w tym postanowieniu.

Opłaty od wniosku o udzielenie zabezpieczenia

Wniosek o udzielenie, zabezpieczenia roszczenia podlega stałej opłacie w kwocie 100 zł, przy czym nie pobiera się opłat od wniosku o udzielenie zabezpieczenia zgłoszonego w piśmie rozpoczynającym postępowanie.

Składanie wniosku o udzielenie zabezpieczenia należy rekomendować każdemu, kto chce zabezpieczyć swoje prawa w toku postępowania sądowego.