Podział majątku po rozwodzie

Na pierwszy rzut oka wydawałoby się, że w momencie, kiedy udało się uzyskać wyczekiwane orzeczenie o rozwodzie małżeństwa potwierdzające jego definitywny koniec, problemy z byłym małżonkiem już nam nie grożą. Przeciwnie – orzeczenie rozwodu to w większości przypadków dopiero początek walki z byłym partnerem. O ile w przypadku rozwodu często w grę wchodzą emocje wynikające z faktu, że związek się nie udał, o tyle przy podziale majątku w grę wchodzą pieniądze, a wówczas nie ma sentymentów. Jak wygląda podział majątku po rozwodzie?

Kiedy możliwy jest podział majątku i czego dotyczy?

Majątek wspólny to przede wszystkim przedmioty majątkowe nabyte w czasie trwania wspólności majątkowej przez oboje małżonków lub przez jednego z nich, w tym przede wszystkim:

• pobrane wynagrodzenie za pracę i dochody z innej działalności zarobkowej każdego z  małżonków;
• dochody z majątku wspólnego, jak również z majątku osobistego każdego z małżonków;
• środki zgromadzone na rachunku otwartego lub pracowniczego funduszu emerytalnego każdego z małżonków;
• kwoty składek zewidencjonowanych na subkoncie w ZUS.

Sposoby podziału majątku

Istnieją dwa sposoby podziału majątku po rozwodzie:

1. umowny podział majątku,
2. sądowy podział majątku.

Umowny podział majątku jest najszybszą z form podzielenia przez byłych małżonków wspólnego dorobku. Jest jednak możliwy tylko wówczas, gdy małżonkowie są w stanie dojść do porozumienia co do podziału. Umowny podział majątku może nastąpić poprzez zawarcie umowy pomiędzy byłymi małżonkami.

Przykład 1.

Pani Anna i pan Jan zdecydowali się dokonać podziału majątku, w którego skład wchodzi nieruchomość i przedsiębiorstwo. W takim przypadku konieczne będzie zachowanie formy aktu notarialnego. Dokonując umownego podziału majątku po rozwodzie, można podzielić go w całości bądź w części.

W postępowaniu o podział majątku wspólnego po ustaniu wspólności majątkowej między małżonkami sąd rozstrzyga także:

• o żądaniu ustalenia nierównych udziałów małżonków w majątku wspólnym;
• o zwrocie wydatków, nakładów i innych świadczeń z majątku wspólnego na rzecz majątku osobistego lub z majątku osobistego na majątek wspólny.

Wysokość udziałów w majątku wspólnym

Zgodnie z art. 43 kro oboje małżonkowie mają równe udziały w majątku wspólnym. Jednakże z ważnych powodów każdy z małżonków może żądać, żeby ustalenie udziałów w majątku wspólnym nastąpiło z uwzględnieniem stopnia, w którym każdy z nich przyczynił się do powstania tego majątku. Przy ocenie, w jakim stopniu każdy z małżonków przyczynił się do powstania majątku wspólnego, uwzględnia się także nakład osobistej pracy przy wychowaniu dzieci i we wspólnym gospodarstwie domowym.

W razie sporu co do ustalenia nierównych udziałów w majątku wspólnym sąd może w tym przedmiocie orzec postanowieniem wstępnym.

Jak wskazuje się w orzecznictwie: „U podstaw art. 43 § 2 kro leży bowiem założenie, że tylko w małżeństwie prawidłowo funkcjonującym usprawiedliwione są równe udziały w majątku wspólnym, mimo że małżonkowie przyczyniali się do jego powstania w różnym stopniu. Opiera się ono na więziach osobistych i gospodarczych między małżonkami oraz na obowiązku wzajemnej pomocy. To założenie odpada jednak gdy małżonek rażąco lub uporczywie naruszał swe obowiązki wobec rodziny bądź doprowadził do zawinionego rozkładu pożycia. Kwestia winy nie jest więc bez znaczenia przy ocenie »ważnych powodów« i przyjmuje się, że art. 43 § 2 kro nie powinien działać na niekorzyść małżonka, któremu nie można przypisać winy”.

Ustalenie składu i wartości majątku wspólnego

W toku postępowania o podział majątku sąd ustala skład i wartość majątku.

Przykład 2.

Pani Anna i pan Jan są w toku postępowania o podział majątku przed sądem. Datą ustania wspólności jest 2 listopada 2021 roku. Zaraz po ślubie małżonkowie nabyli dwie nieruchomości. 1 listopada 2021 roku pan Jan zakupił także samochód. W tym wypadku w skład majątku podlegający podziałowi wejdą więc dwie nieruchomości i samochód zakupiony przez pana Jana przed ustaniem wspólności majątkowej.

Przykład 3.

Pani Anna i pan Jan są w toku postępowania o podział majątku przed sądem. Datą ustania wspólności jest 2 listopada 2017 roku. W tej dacie wartość jedynej nieruchomości podlegającej podziałowi wynosiła 200 000 zł. W postępowaniu o podział majątku, które ma miejsce w 2021 roku, biegły wycenił wartość nieruchomości na kwotę 500 000 zł. Oznacza to, że małżonek, który otrzyma na wyłączną własność nieruchomość w przypadku ustalenia równych udziałów, będzie musiał spłacić udział drugiego małżonka kwotą 250 000 zł, a nie 100 000 zł.

W jaki sposób sąd podzieli majątek?

Podział majątku wspólnego może nastąpić przez:

1. podział w naturze, np. podział działki na dwie mniejsze;
2. przyznanie rzeczy na wyłączną własność jednemu z małżonków wraz z obowiązkiem spłaty na rzecz drugiego małżonka, np. dom otrzymuje jeden z nich i musi potem spłacić udział drugiego;
3. egzekucyjną sprzedaż rzeczy i podział sumy uzyskanej ze sprzedaży.

Rozliczenie nakładów w sprawie o podział majątku wspólnego

Ponadto w toku postępowania o podział majątku wspólnego przepisy kro wyróżniają dwie sytuacje związane z rozliczeniem nakładów pomiędzy małżonkami:

1. zwrot wydatków i nakładów poczynionych z majątku wspólnego na majątek osobisty jednego z małżonków,
2. zwrot wydatków i nakładów, które jeden z małżonków poczynił ze swojego majątku osobistego na majątek wspólny.

Od tych zasad przewiduje się dwa wyjątki. Pierwszy z nich dotyczy sytuacji, kiedy nie można żądać zwrotu wydatków i nakładów zużytych w celu zaspokojenia potrzeb rodziny, chyba że zwiększyły wartość majątku w chwili ustania wspólności. Jeśli zaś chodzi o zwrot wydatków i nakładów poczynionych z majątku wspólnego na majątek osobisty jednego z małżonków, jest to możliwe z wyjątkiem zwrotu wydatków i nakładów koniecznych na przedmioty majątkowe przynoszące dochód.

W sytuacji, gdy jeden z małżonków poczynił jakiekolwiek nakłady z majątku osobistego na majątek wspólny, to regułą jest, że podlegają one rozliczeniu w postępowaniu o podział majątku.

Przykład 4.

Pani Janina po zawarciu związku małżeńskiego z panem Janem kupiła dom, który nadawał się do generalnego remontu. Został on nabyty przez małżonków wspólnie do ich majątku wspólnego. Koszt remontu okazał się znaczny, gdyż szacunkowo określono go na 200 000 zł. Małżonkowie nie dysponowali taką kwotą, jednak pani Janina otrzymała od swoich rodziców darowiznę w wysokości 250 000 zł, z której kwotę 200 000 zł przeznaczyła na remont domu. Po kilku latach małżonkowie się rozwiedli. W takim wypadku w sprawie o podział majątku wspólnego pani Janina będzie mogła dochodzić zwrotu nakładów z majątku osobistego (darowizny od rodziców) na majątek wspólny.

Zwrot nakładów i wydatków z majątku osobistego na majątek wspólny musi zostać udowodniony.

Przy czym zgodnie z Uchwałą Sądu Najwyższego z 21 lutego 2008 roku (sygn. III CZP 148/07): „W sprawie o podział majątku wspólnego po ustaniu wspólności majątkowej między małżonkami sąd ustala wartość nakładów poczynionych z majątku wspólnego na majątek osobisty jednego z małżonków bez względu na inicjatywę dowodową uczestników postępowania”.

Jako nakład na majątek odrębny z majątku osobistego należy uznać nakład osobistej pracy jednego z małżonków, w której wyniku nastąpił wzrost wartości przedmiotu należącego do majątku odrębnego drugiego z małżonków. W takim wypadku korzyść majątkowa, o którą następuje wzrost wartości majątku odrębnego dzięki usługom świadczonym osobiście przez jednego z małżonków, określona sumą zaoszczędzonych wydatków z majątku odrębnego, stanowi nakład poczyniony z majątku wspólnego na majątek odrębny.

Może się pojawić jeszcze jeden problem przy rozliczaniu nakładów pomiędzy małżonkami, a  mianowicie, co zrobić w sytuacji, gdy małżonek dokonał nakładu ze swojego majątku osobistego na majątek osobisty współmałżonka. Przepisy Kodeksu rodzinnego i  opiekuńczego nie regulują takiej sytuacji. Dlatego też rozliczenie takich nakładów odbywa się na podstawie przepisów zawartych w Kodeksie cywilnym. W tym celu należy złożyć pozew o  zapłatę przeciwko drugiemu małżonkowi. Co do zasady to postępowanie będzie toczyło się niezależnie od postępowania o podział majątku.

Jednak i w powyższym wypadku występuje wyjątek – na podstawie praktyki orzeczniczej wynikającej z utrwalonej linii orzeczniczej Sądu Najwyższego, który wskazał na dopuszczalność rozliczenia nakładów i wydatków z majątku osobistego na majątek osobisty w postępowaniu dotyczącym podziału majątku wspólnego, w sytuacji zaistnienia potrzeby kompleksowego rozliczenia nakładów pochodzących zarówno z majątku wspólnego, jak i z majątków osobistych w jednym postępowaniu w wyjątkowych sytuacjach. Ma to miejsce głównie w sytuacji, gdy dokonywanie rozliczeń w dwóch odrębnych postępowaniach byłoby niecelowe.