Ustalenie nierównych udziałów w toku postępowania o podział majątku wspólnego

Podział majątku po rozwodzie nie zawsze przebiega w pokojowej atmosferze. Często małżonkowie nie mogą porozumieć się nie tylko co do przedmiotów podlegających podziałowi, lecz również odnośnie sposobu podziału i konkretnych sum przypadających każdemu z nich. W wyjątkowych sytuacjach możliwe jest podzielenie wspólnego majątku w sposób inny niż po połowie. Jak wygląda ustalenie nierównych udziałów?

Nie zawsze po połowie - ustalenie nierównych udziałów

Większość małżeństw nie decyduje się na zmodyfikowanie zasad majątkowych obowiązujących w ich związku z mocy przepisów Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego (dalej: kro). Oznacza to, że wszystkie rzeczy, które małżonkowie nabyli w trakcie trwania małżeństwa, wchodzą w skład tzw. wspólności majątkowej małżeńskiej. W trakcie trwania wspólności małżonkowie nie mogą podzielić majątku i każde z nich ma prawo do współposiadania wszystkich jego składników. Orzeczenie rozwodu powoduje, że wspólność majątkowa ustaje i małżonkowie mogą przystąpić do podziału majątku wspólnego.

Każdemu z małżonków – co do zasady – przysługuje prawo do połowy majątku, który małżonkowie zgromadzili wspólnie w trakcie trwania małżeństwa. Oznacza to, że składniki majątku powinny zostać rozdzielone po równo pomiędzy małżonków po ustaniu wspólności. Jak wskazuje Sąd Najwyższy:

„Przepis art. 43 kro ustanawia zasadę, że po ustaniu wspólności ustawowej oboje małżonkowie mają równe udziały w majątku, który był nią objęty. Taka zasada odpowiada normalnemu układowi stosunków wzajemnych w małżeństwie”, a majątek wspólny „jest z reguły owocem wspólnym starań obojga małżonków, niezależnie od tego, w jakiej postaci starania te przejawiają się” (postanowienie Sądu Najwyższego z 28 kwietnia 1972 roku, III CRN 626/71).

Wyjątkowo i wyłącznie z ważnych przyczyn każdy z małżonków może żądać ustalenia innych, nierównych udziałów (np. ¾ i ¼ albo ⅔ i ⅓ ). Ustalenie nierównych udziałów następuje w toku postępowania o podział majątku, które może toczyć się po orzeczeniu rozwodu albo separacji lub po ustanowieniu rozdzielności majątkowej.

Kiedy można domagać się nierównego podziału majątku?

Kodeks rodzinny i opiekuńczy nie precyzuje, czym są „ważne powody” pozwalające na ustalenie udziałów innych niż po połowie na rzecz każdego z małżonków. W orzecznictwie sądów przyjmuje się, że muszą to być szczególne przesłanki, które przemawiają za nierównym podziałem zgromadzonego przez strony majątku – takie, które spowodowały, że małżonkowie nie przyczynili się w równym stopniu do jego powstania.

Jak wskazuje się w orzecznictwie Sądu Najwyższego, „artykuł 43 § 2 kro może mieć zastosowanie nie w każdym wypadku faktycznej nierówności przyczynienia się każdego z małżonków do powstania majątku wspólnego, lecz tylko w tych wypadkach, gdy małżonek, przeciwko któremu skierowane jest żądanie ustalenia nierównego udziału, w sposób rażący lub uporczywy nie przyczynia się do powstania dorobku stosownie do posiadanych sił i możliwości zarobkowych” (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 26 listopada 1973 roku, III CRN 227/73). W praktyce przesłankami pozwalającymi na ustalenie nierównych udziałów są alkoholizm, narkomania, uprawianie hazardu oraz lekkomyślne trwonienie majątku.

Przykład 1.

Małżeństwo Karoliny i Włodzimierza niemal od początku nie układało się prawidłowo. Zarówno Włodzimierz, jak i Karolina pracowali. Celem Karoliny było odłożenie pieniędzy i wybudowanie domu na działce podarowanej im przez rodziców. Włodzimierz nadużywał alkoholu i pod jego wpływem dokonywał nieroztropnych zakupów. Wyciąg z rachunku bankowego stron pokazywał, że Włodzimierz wypłacał duże sumy i nie potrafił wyjaśnić, na co przeznaczył te środki. Wszystkie oszczędności, które małżonkowie zgromadzili od początku trwania związku, wyczerpały się. Karolina w końcu podjęła decyzję o rozwodzie. W toku podziału majątku wspólnego Karolina może domagać się ustalenia nierównych udziałów w majątku wspólnym. 

Przesłanką do ustalenia nierównych udziałów w majątku wspólnym nie jest osiąganie niższych dochodów przez jednego z małżonków (na przykład sytuacja, w której jeden z małżonków ma bardzo wysokie dochody, zaś drugi zarabia minimalne wynagrodzenie), nawet jeżeli różnica w zarobkach jest drastyczna. Sąd, co do zasady, nie będzie również kierował się wyrażanymi przez małżonków względem siebie emocjami czy wydarzeniami dotyczącymi przesłanek orzeczenia rozwodu (przykładowo, zdrada małżeńska, która legła u podstaw orzeczenia rozwodu, nie powinna mieć wpływu na sposób podziału majątku).

Przykład 2.

Jan i Anna byli małżeństwem przez ponad 15 lat. W toku trwania małżeństwa oboje pracowali – Jan był zatrudniony w warsztacie samochodowym, zaś Anna prowadziła mały gabinet kosmetyczny. Za wyjątkiem urlopu macierzyńskiego, Anna pracowała cały czas. Małżonkowie rozwiedli się poprzez rozwód bez orzekania o winie. Jan nie pogodził się z rozpadem małżeństwa i uważa, że skoro to Anna zdecydowała o rozwodzie, jemu należy się większość ich wspólnego majątku. W takim stanie faktycznym ustalenie nierównych udziałów w majątku wspólnym jest niezasadne. W toku sprawy o podział majątku wspólnego sąd podzieli majątek Jana i Anny po połowie.

Jak przeprowadzić podział majątku z nierównymi udziałami?

Jeżeli małżonek jest przekonany, że w jego przypadku zachodzą podstawy do żądania ustalenia nierównej wartości udziałów w majątku wspólnym, musi zgłosić takie żądanie w sprawie o podział majątku wspólnego.

• zeznania świadków;
• dokumentacja medyczna;
• wyciągi z rachunków bankowych;
• wydruki wiadomości e-mail.

Po rozpoznaniu sprawy sąd wyda postanowienie, które jest zaskarżalną apelacją składaną do sądu okręgowego. Sąd może wydać również postanowienie wstępne, dotyczące tylko kwestii nierównych udziałów, a następnie procedować dalej odnośnie dokładnego podziału składników majątkowych.