Czy zmiana nazwiska po rozwodzie jest obowiązkowa?

Rozwiązanie małżeństwa przez sąd niesie ze sobą wiele poważnych skutków, nie tylko tych w sferze życia prywatnego małżonków, lecz przede wszystkim pod wieloma kwestiami prawnymi. Jednym z kluczowych zagadnień jest zmiana nazwiska małżonka, który zmienił je w wyniku ślubu. Czy po rozwodzie drugi małżonek może żądać usunięcia przybranego nazwiska przez byłą żonę lub byłego męża? Czy zmiana nazwiska po rozwodzie jest obowiązkowa?

Rozwiązanie małżeństwa

Rozwód jest możliwy do uzyskania wyłącznie wskutek orzeczenia właściwego sądu okręgowego po przeprowadzeniu stosownego postępowania. Sama chęć rozwiązania małżeństwa nie jest jednak decydująca, ponieważ rozwód może pojawić się tylko wtedy, gdy dojdzie do całkowitego i trwałego ustania pożycia małżeńskiego we wszystkich 3 sferach – gospodarczej, emocjonalnej oraz fizycznej. Taka sytuacja pojawia się, gdy małżonkowie nie utrzymują ze sobą żadnych kontaktów seksualnych, nic do siebie nie czują i każde z nich prowadzi własne gospodarstwo domowe (zarządza własnymi finansami nawet w sytuacji, gdy wiąże ich ustawowa wspólność majątkowa).

Rozwód wymaga każdorazowo przeprowadzenia chociażby jednej rozprawy sądowej, na której ustalane jest, czy rozerwanie wszystkich więzi małżeńskich ma rzeczywiście trwały charakter. Jeśli tak nie będzie, sąd może skierować strony na postępowanie pojednawcze (np. do psychologa lub mediatora) albo całkowicie odmówić rozwiązania małżeństwa. W takiej sytuacji zmiana nazwiska będzie niemożliwa.

Skutki rozwodu

Podstawowym skutkiem każdego rozwodu jest umożliwienie byłym małżonkom zawarcie nowego związku cywilnego. Rozwiązanie małżeństwa przez sąd nie ma jednak wpływu na ślub religijny, ponieważ w tym przypadku związek trwa nadal, chyba że zostanie unieważniony przez odpowiednie organy religijne.

Rozwód to także automatyczne ustanie ustawowej wspólności majątkowej – majątek małżonków przekształca się wówczas we wspólność ułamkową, w której co do zasady każdy z małżonków ma taki sam udział. Oczywiście później każdy z nich będzie mógł żądać ustalenia innych udziałów i dokonania stosownego podziału majątku wspólnego.

Jednym z mniej poznanych skutków prawnych rozwodu jest możliwość zmiany nazwiska przez tego z byłych małżonków, który wskutek zawarcia ślubu zmienił swoje dotychczasowe nazwisko. Taka sytuacja dotyczy najczęściej kobiet, które przejmują nazwiska swoich mężów i rezygnują w ten sposób z nazwiska panieńskiego.

Zmiana nazwiska po rozwodzie

Zgodnie z treścią art. 59 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego w ciągu 3 miesięcy od chwili uprawomocnienia się orzeczenia rozwodu małżonek rozwiedziony, który wskutek zawarcia małżeństwa zmienił swoje dotychczasowe nazwisko, może przez oświadczenie złożone przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego lub konsulem powrócić do nazwiska, które nosił przed zawarciem małżeństwa.

Wyrok sądowy uprawomocnia się po upływie 14 dni od jego wydania, jeśli żadna ze stron nie wniesie w tym czasie wniosku o wydanie uzasadnienia i nie zaskarży takiego orzeczenia do sądu II instancji (tj. nie wniesie od niego apelacji). Od tej daty należy liczyć 3-miesięczny termin na zmianę nazwiska. Po jego upływie taka możliwość przepada i nowe nazwisko będzie można uzyskać w zasadzie tylko wtedy, gdy dana osoba ponownie zawrze związek małżeński.

Aby skorzystać z możliwości powrotu do uprzednio zajmowanego nazwiska, konieczne jest złożenie oświadczenia o powrocie do nazwiska noszonego przed zawarciem małżeństwa. Wniosek można złożyć w dowolnie wybranym urzędzie stanu cywilnego w całej Polsce, niekoniecznie tam, gdzie mieszka wnioskodawca. Sprawa podlega jednolitej opłacie skarbowej, która wynosi dokładnie 11 zł. Do wniosku należy dołączyć odpis prawomocnego postanowienia rozwiązującego dane małżeństwo. Sprawa jest załatwiana od ręki w przypadku zgłoszenia jej do USC, w którym przechowywane są akta stanu cywilnego wnioskodawcy. Jeśli wniosek będzie skierowany do innego USC, załatwienie sprawy zajmie około 10 dni roboczych (urząd musi ściągnąć właściwe akta do swojej siedziby).

Pozbawienie nazwiska po rozwodzie

Wiele osób nie chce lub nie wie, że może skorzystać z prawa powrotu do uprzednio zajmowanego nazwiska. Jeśli druga strona nie ma ku temu nic przeciwko, w zasadzie nie pojawi się żaden problem. Dużo gorzej jest, gdy były mąż lub żona nie chcą wyrazić zgody na to, aby druga osoba nosiła ich nazwisko po rozwodzie.

Przyczyn powyższego stanu rzeczy może być wiele, jedne są mniej, inne zaś bardziej racjonalne. Nie ma to jednak większego znaczenia, ponieważ obecnie obowiązujące przepisy nie pozwalają na to, by jeden z byłych małżonków żądał zmiany nazwiska od swojego poprzedniego partnera.

Problem zmuszania do zmiany nazwiska po rozwodzie istnieje od wielu lat, zajął się nim Sąd Najwyższy już w latach 70. ubiegłego wieku. W wyroku z 2 lutego 1978 roku (sygn. akt IV CZ 11/78) SN orzekł, że były mąż nie może domagać się odebrania byłej żonie prawa do nazwiska nabytego przez małżeństwo, jako że Kodeks rodzinny i opiekuńczy takiej możliwości nie przewiduje.

Były małżonek nie ma zatem żadnych narzędzi prawnych do tego, aby zmusić drugą stronę do zmiany nazwiska po rozwodzie. Takie prawo przysługuje wyłącznie temu małżonkowi, którego nazwisko uległo zmianie wskutek zawarcia ślubu. Prawo nie jest jednak obowiązkiem, stąd taki małżonek wcale nie musi z niego skorzystać, nawet gdy zrobi to wbrew woli swojego poprzedniego partnera.

Sądy nie mają możliwości zmiany nazwiska w związku z orzeczonym rozwodem ani w ramach postępowania o rozwiązanie małżeństwa, ani w jakimkolwiek innym. Nie jest możliwe dokonanie tego także w postępowaniu administracyjnym. Co więcej, małżonek, który bezskutecznie żąda od drugiego powrotu do jego pierwotnego nazwiska, nie ma w tym zakresie żadnych dodatkowych roszczeń, tzn. nie przysługuje mu z tego tytułu ani prawo do odszkodowania, ani prawo do zadośćuczynienia. Będzie musiał niestety znosić to, że były partner posługuje się jego nazwiskiem.

Oczywiście zmiana nazwiska nie będzie konieczna, jeśli ślub nie spowodował jego modyfikacji. Innymi słowy, jeśli po zawarciu związku małżeńskiego mąż albo żona podjęli decyzję, że każde z nich pozostaje przy swoim nazwisku, to późniejszy rozwód nie wniesie w tej kwestii niczego nowego do sprawy – nie będzie po prostu czego zmieniać.

Zmiana nazwiska a dokumenty

Jeśli rozwiedziony małżonek zdecyduje się na powrót do swojego nazwiska, musi liczyć się z koniecznością wymiany wszystkich swoich dokumentów. Dotyczy to przede wszystkim dowodu osobistego, paszportu i prawa jazdy. Obowiązek ten musi być zrealizowany w ściśle określonym terminie – w ciągu 14 dni od dnia doręczenia osobie obowiązanej do posiadania dowodu osobistego ostatecznej decyzji administracyjnej lub prawomocnego orzeczenia sądu stwierdzających zmianę danych albo od dnia sporządzenia aktu małżeństwa stwierdzającego zmianę nazwiska, a w przypadku małżeństwa zawartego przed konsulem lub organem zagranicznym – od dnia doręczenia odpisu aktu małżeństwa. W przypadku obywateli polskich przebywających za granicą termin ten wynosi 3 miesiące.

Podsumowanie - zmiana nazwiska po rozwodzie

Były małżonek nie ma żadnej możliwości prawnej, aby zmusić drugą osobę do zmiany nazwiska po rozwodzie. Jest to uprawnienie, które przysługuje wyłącznie temu małżonkowi, który wskutek ślubu zmienił swoje dotychczasowe nazwisko (choćby częściowo poprzez dodanie nazwiska męża lub żony do swojego obecnego nazwiska). Były małżonek nie może zakazać używania swojego nazwiska drugiej stronie, nie przysługują mu w tym zakresie żadne roszczenia odszkodowawcze ani roszczenie o zadośćuczynienie. Prawo do powrotu do swojego nazwiska sprzed ślubu jest terminowe – można z niego skorzystać wyłącznie w ciągu 3 miesięcy od chwili uprawomocnienia się wyroku rozwodowego.