Rozwód a urlop okolicznościowy - kiedy można skorzystać z dodatkowego urlopu?

Osoba będąca stroną sprawy rozwodowej poświęca zwykle sporo energii i czasu, aby doprowadzić do pomyślnego dla niej wyroku. Jeżeli postępowanie rozwodowe dotyczy pracownika, powstaje dodatkowo konieczność pogodzenia wykonywania obowiązków zawodowych z tym, że najczęściej rozprawy rozwodowe odbywają się w porach dnia przypadających na godziny pracy. Przeczytaj artykuł i dowiedz się jak rozwód a urlop okolicznościowy są miedzy sobą zależne?

Prawne znaczenie rozwodu 

Instytucja rozwodu jako zdarzenia prawnego prowadzącego do ustania małżeństwa została uregulowana w przepisach Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego (art. 56 i nast.). Okolicznością uzasadniającą żądanie przez każdego z małżonków sądowego rozwiązania małżeństwa przez rozwód jest zupełny i trwały rozkład pożycia między małżonkami.

Jednakże mimo zupełnego i trwałego rozkładu pożycia rozwód nie jest dopuszczalny, jeżeli wskutek niego miałoby ucierpieć dobro wspólnych małoletnich dzieci małżonków albo jeżeli z innych względów orzeczenie rozwodu byłoby sprzeczne z zasadami współżycia społecznego. Rozwód nie jest również dopuszczalny, jeżeli żąda go małżonek wyłącznie winny rozkładu pożycia, chyba że drugi małżonek wyrazi zgodę na rozwód albo że odmowa jego zgody na rozwód jest w danych okolicznościach sprzeczna z zasadami współżycia społecznego.

Orzekając rozwód, sąd orzeka także, czy i który z małżonków ponosi winę rozkładu pożycia. Jednak na zgodne żądanie małżonków tego nie robi. W tym wypadku następują skutki takie, jak gdyby żaden z małżonków nie ponosił winy.

W wyroku orzekającym rozwód sąd rozstrzyga o władzy rodzicielskiej nad wspólnym małoletnim dzieckiem obojga małżonków i kontaktach rodziców z dzieckiem oraz orzeka, w jakiej wysokości każdy z małżonków jest obowiązany do ponoszenia kosztów utrzymania i wychowania dziecka. Na zgodny wniosek stron sąd nie orzeka o utrzymywaniu kontaktów z dzieckiem.

Wyrok rozwodowy może również regulować określone zagadnienia majątkowe (sposób korzystania ze wspólnego mieszkania rozwiedzionych małżonków, podział majątku wspólnego, alimenty).

Rozwód a urlop - czy przysługuje dodatkowe wolne?

Postępowanie sądowe w sprawie o rozwód angażuje oboje małżonków i często może nie być wolne od negatywnych emocji. Koniecznym elementem tej procedury jest rozprawa sądowa, w której biorą udział obie rozwodzące się strony. W związku z tym, że uczestnictwo w rozprawie rozwodowej wymaga zazwyczaj zwolnienia się małżonka będącego pracownikiem przynajmniej z części dnia pracy, pojawia się pytanie o możliwe tryby takiego zwolnienia.

W związku z powyższym najpierw należy się odwołać do przepisów Rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 15 maja 1996 roku w sprawie sposobu usprawiedliwiania nieobecności w pracy oraz udzielania pracownikom zwolnień od pracy. Wśród przesłanek zwolnień od pracy, do których udzielenia pracodawca jest zobowiązany na mocy unormowań tego aktu prawnego, nie wymieniono rozwodu. Co prawda w § 6 rozporządzenia zapisano, że pracodawca jest obowiązany zwolnić pracownika od pracy na czas niezbędny do stawienia się na wezwanie m.in. sądu, jednak jeżeli pracownik jest stroną postępowania w sprawie o rozwód, to uczestniczy w nim na zasadzie dobrowolności – zatem sąd nie kieruje do niego, jak na przykład do świadków, obligujących wezwań.

Częstymi powodami zwolnień od pracy, z których korzystają pracownicy, są zdarzenia dotyczące osób im bliskich. Mamy wówczas do czynienia z tzw. urlopami okolicznościowymi, o których wspomina § 12 rozporządzenia. Przepis ten stanowi, że pracodawca jest obowiązany zwolnić od pracy pracownika na czas obejmujący:

• 2 dni – w razie ślubu pracownika lub urodzenia się jego dziecka albo zgonu i pogrzebu małżonka pracownika lub jego dziecka, ojca, matki, ojczyma lub macochy;
• 1 dzień – w razie ślubu dziecka pracownika albo zgonu i pogrzebu jego siostry, brata, teściowej, teścia, babki, dziadka, a także innej osoby pozostającej na utrzymaniu pracownika lub pod jego bezpośrednią opieką.

O ile zatem w razie ślubu pracownika ma on prawo do 2 dni zwolnienia od pracy, o tyle takie prawo nie przysługuje mu w związku rozwodem. Ta różnica koresponduje z promowaniem w polskim prawie trwałości małżeństwa, co wyrażono w art. 18 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej stanowiącym, że małżeństwo jako związek kobiety i mężczyzny, rodzina, macierzyństwo i rodzicielstwo znajdują się pod ochroną i opieką Rzeczypospolitej Polskiej.

Skoro w zamieszczonym w omawianym rozporządzeniu katalogu przesłanek zwolnienia od pracy (udzielenia urlopu okolicznościowego) nie wymieniono rozwodu, warto jeszcze przytoczyć treść § 1 tego aktu prawnego. Zgodnie z nim przyczynami usprawiedliwiającymi nieobecność pracownika w pracy są zdarzenia i okoliczności określone przepisami prawa pracy, które uniemożliwiają stawienie się pracownika do pracy i jej świadczenie, a także inne przypadki niemożności wykonywania pracy wskazane przez pracownika i uznane przez pracodawcę za usprawiedliwiające nieobecność w pracy. Przepis ten przyznaje pracodawcy swobodę uznania za przyczyny usprawiedliwiające nieobecność w pracy, a więc również za przyczyny zwolnienia od pracy, okoliczności niewymienione wprost w regulacjach prawnych. Oznacza to, że dany pracodawca może wprowadzić w swoim zakładzie pracy zasadę udzielania zwolnienia od pracy pracownikowi się rozwodzącemu. Jest to jednak możliwość raczej teoretyczna, gdyż w praktyce przypadki wprowadzenia takiej zasady się nie zdarzają.

Wyjście prywatne lub urlop

Skoro w świetle przepisów prawa rozwód nie jest wprost przesłanką do udzielenia zwolnienia od pracy, pracownikowi pozostaje korzystanie z ogólnych możliwości w tym zakresie. W pierwszym rzędzie wymienić można tzw. wyjście prywatne. Zgodnie z art. 151 § 21 Kodeksu pracy (kp) pracodawca może udzielić pracownikowi, na jego pisemny wniosek, zwolnienia od pracy w celu załatwienia spraw osobistych – z obowiązkiem odpracowania czasu zwolnienia, które nie może naruszać prawa pracownika do odpoczynku, o którym mowa w art. 132 i 133 kp. Czas tego odpracowania nie stanowi pracy w godzinach nadliczbowych. 

Przykład 1.

Sąd ustalił termin rozprawy rozwodowej w danym dniu na godzinę 12.00. Obowiązujący pracownika rozkład czasu pracy przewidywał w tym dniu godziny pracy od 7.00 do 15.00. W związku z tym pracownik wystąpił do pracodawcy z pisemnym wnioskiem o udzielenie mu zwolnienia od pracy od 11.30 (żeby mieć czas na dotarcie do sądu) do około 14.00 w celu załatwienia spraw osobistych. Pracodawca wyraził zgodę. Rozprawa rozpoczęła się o 12.00, a zakończyła o 12.45. O 13.15 pracownik powrócił do pracy. Czas zwolnienia od pracy wynoszący 1 godzinę i 45 minut pracownik odpracował następnego dnia między 15.00 a 16.45.

Możliwość uczestniczenia w rozprawie rozwodowej można sobie zapewnić również poprzez skorzystanie z urlopu wypoczynkowego. Szczególnym sposobem zagwarantowania sobie takiego urlopu – na okoliczność, gdyby pracodawca nie był skłonny go udzielić – jest skorzystanie z trybu „urlopu na żądanie”. W myśl art. 1672 kp pracodawca jest obowiązany udzielić na żądanie pracownika i w terminie przez niego wskazanym nie więcej niż 4 dni urlopu w każdym roku kalendarzowym. Pracownik zgłasza żądanie udzielenia urlopu najpóźniej w dniu rozpoczęcia urlopu. Odmowa udzielenia urlopu na żądanie jest dopuszczalna tylko w nadzwyczajnych okolicznościach.

Okoliczność uczestniczenia w sprawie rozwodowej w charakterze strony nie wiąże się dla pracownika z uzyskaniem szczególnych uprawnień do korzystania ze zwolnienia od pracy. Pozostają zatem ogólne możliwości w postaci tzw. wyjścia prywatnego lub urlopu wypoczynkowego.