Pomoc dzieci w domu, czyli czy dzieci muszą pomagać rodzicom w prowadzeniu gospodarstwa domowego?

Dziecko pozostaje pod władzą rodzicielską aż do osiągnięcia pełnoletności, a więc co do zasady do dnia swoich 18. urodzin. Czy przez cały ten okres dzieci powinny pomagać rodzicom w prowadzeniu gospodarstwa domowego? Czy jedynym obowiązkiem małoletnich jest jednak nauka w szkole? Przeczytaj artykuł i sprawdź, czego dotyczy pomoc dzieci w domu.

Władza rodzicielska nad dzieckiem

Wraz z chwilą narodzenia się dziecka z mocy samego prawa powstaje nad nim władza rodzicielska, która przysługuje jego rodzicom. W uzasadnionych przypadkach władza ta może zostać ograniczona, a niekiedy nawet zabrana matce lub ojcu. Zakres tej władzy sprowadza się nie tylko do oficjalnej reprezentacji małoletniego, ale także do decydowania o jego życiu do chwili osiągnięcia pełnoletniości. Rodzice lub prawni opiekunowie dziecka odpowiadają za jego działania i co do zasady samodzielnie zarządzają jego ewentualnym majątkiem (np. odziedziczonym przez dziecko lub otrzymanym w drodze darowizny).

Sprawowanie władzy rodzicielskiej wiąże się z tym, że dziecko powinno mieszkać w miejscu zamieszkania swoich rodziców. W przypadku gdy nie pozostają oni małżeństwem i żyją oddzielnie, istnieje możliwość sądowego ustalenia miejsca stałego pobytu małoletniego – np. w sprawie rozwodowej albo w ramach osobnego postępowania.

Władza rodzicielska nie oznacza jednak, że rodzice mają prawo stosować wobec dziecka jakikolwiek przymus fizyczny lub psychiczny, zwłaszcza gdy miałby on wiązać się w jakikolwiek sposób z cierpieniem małoletniego. Każde dziecko ma swoje prawa, które podlegają szczególnej ochronie.

Pomoc dzieci w domu

Naturalne jest, że dzieci powinny pomagać w domu przy wykonywaniu codziennych obowiązków. Oczywiście zakres prac zlecanych małoletniemu powinien być dostosowany do jego wieku oraz możliwości psychofizycznych. Należy również pamiętać o tym, że podstawowym obowiązkiem każdego dziecka jest nauka aż do ukończenia 18. roku życia. Wśród przykładowych czynności domowych, które można powierzyć dziecku, jest wynoszenie śmieci, sprzątanie własnego pokoju czy nawet pomoc w robieniu zakupów. Dosyć często w tym zakresie pojawia się także opieka nad młodszym rodzeństwem, chociażby poprzez pilnowanie go podczas nieobecności rodziców lub pomoc w odrabianiu lekcji. Im starsze dziecko, tym zakres jego obowiązków powinien być zwiększany.

Pomoc dzieci w domu wynika tak naprawdę z przyjętego od wielu lat zwyczaju. Oczywiście są domy, w których dzieci nie muszą wykonywać żadnych obowiązków. Istnieją także miejsca, w których małoletni są obarczani ogromną liczbą zadań – najczęściej związanych z prowadzeniem gospodarstwa rolnego. Czy istnieją jednak przepisy, które nakładają na dzieci obowiązek pomocy rodzicom? Okazuje się, że tak. Zgodnie bowiem z treścią art. 91 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego dziecko, które ma dochody z własnej pracy, powinno przyczyniać się do pokrywania kosztów utrzymania rodziny, jeżeli mieszka u rodziców. Dziecko, które pozostaje na utrzymaniu rodziców i mieszka u nich, jest obowiązane pomagać im we wspólnym gospodarstwie. Ustawodawca nie wskazuje w żaden sposób granicznego wieku małoletniego, który wpływałby na powyższy obowiązek. Oczywiście nikt nie powinien wymagać wsparcia w prowadzeniu gospodarstwa domowego od 2- czy 3-letniego malucha, jednak względem dzieci kilkuletnich czy nastolatków jest to już dopuszczalne – o ile będzie dostosowane do ich możliwości i wieku.

Przykład 1.

Pan Tomek i pani Ewa mają 6-letnią córkę Anię. Dziewczynka jest dojrzalsza od swoich rówieśników i nieraz pokazała, że może wykonywać zadania przeznaczone z reguły dla starszych dzieci. Czy rodzice Ani mogą powierzać jej prace domowe, które co do zasady wykonują nastolatkowie? W tym przypadku jest to dopuszczalne, o ile nie będzie naruszało dobra dziecka, tzn. nie obciąży dziewczynki ani fizycznie, ani psychicznie. Wyznaczanie trudniejszych zadań domowych może być okresowe i odbywać się przy wsparciu rodziców np. jako forma nauki nowych umiejętności. Rodzice Ani nie powinni jednak powierzać dziewczynce zadań, którym mogłaby nie sprostać lub które potencjalnie mogłyby wyrządzić jej krzywdę.

Przykład 2.

Kacper ma 15 lat i w zasadzie nigdy nie pomagał swoim rodzicom w domu. Pomimo że wielokrotnie prosili go o pomoc przy prowadzeniu gospodarstwa domowego, ten za każdym razem odpowiadał, że jest dzieckiem i musi się przede wszystkim uczyć. Czy rodzice chłopca mogą od niego wymagać wykonywania zwykłych czynności domowych, takich jak np. sprzątanie własnego pokoju, wynoszenie śmieci, robienie zakupów, mycie naczyń, pomoc przy przygotowywaniu obiadu? Tak, ponieważ Kacper jest na tyle duży, że będzie w stanie pogodzić naukę z codziennymi obowiązkami domowymi. Chłopiec nie powinien zasłaniać się szkołą, aby uniknąć prac domowych, które nie są dla niego tak naprawdę żadnym obciążeniem.

Pomoc dzieci w prowadzeniu gospodarstwa domowego powinna odbywać się z poszanowaniem godności małoletnich. W praktyce oznacza to, że rodzice nie powinni zmuszać dzieci do wykonywania prac domowych krzykiem lub przemocą. Pamiętajmy, że na pierwszym miejscu zawsze istnieje dobro dziecka, które powinno być szanowane.

Czy pomoc dzieci w domu powinna być odpłatna?

Ustawodawca nie wskazuje w żaden sposób, aby pomoc dzieci przy prowadzeniu gospodarstwa domowego miała jakikolwiek odpłatny charakter. Oczywiście rodzice mogą stosować różne formy zachęcania małoletnich do pomocy, jak np. kieszonkowe, wyjście do kina, zakup zabawki czy nawet oferowanie słodyczy. Forma gratyfikacji za dobrze wykonane zadanie zależy tylko i wyłącznie od matki lub ojca dziecka. Brak jakiejkolwiek zapłaty za pomoc również wchodzi w grę – dziecko nie zawsze powinno otrzymywać nagrody za wypełnianie codziennych obowiązków.

Pomoc dziecka u jednego rodzica

Czasami zdarza się, że dziecko mieszka na stałe tylko u jednego rodzica, okazjonalnie odwiedzając drugiego z nich. Czy w takiej sytuacji małoletni ma obowiązek pomagać w dwóch gospodarstwach domowych? Według przedstawicieli doktryny i orzecznictwa dziecko powinno pomagać przy pracach tylko w ramach jednego gospodarstwa, tj. tego, w którym mieszka oficjalnie na stałe. Rodzic, który nie zajmuje się dzieckiem na co dzień, nie ma prawa wymagać od niego, aby pomagało mu ono w gospodarstwie domowym.

Przykład 3.

Rodzice Kamila są rozwiedzeni, chłopiec na stałe mieszka z matką, choć z ojcem widuje się praktycznie co kilka dni. Kamil pomaga swojej mamie przy prowadzeniu ich wspólnego gospodarstwa domowego – sprząta całe mieszkanie, gotuje, robi zakupy. Jego ojciec mieszka sam i ze względu na liczne obowiązki zawodowe nie jest w stanie utrzymywać porządku w swoim domu. Czy ma on prawo wymagać od chłopca, aby ten pomagał mu przy utrzymywaniu jego mieszkania? Nie, ponieważ Kamil mieszka na stałe ze swoją mamą, a więc to tam jest zobowiązany do pomocy przy prowadzeniu gospodarstwa domowego. Chłopiec może oczywiście pomagać swojemu tacie, jednak taka forma wsparcia powinna być dobrowolna i nie może mieć stałego charakteru.

Co zrobić, gdy dziecko nie pomaga w domu?

Dosyć często zdarza się, że dzieci nie chcą pomagać rodzicom w prowadzeniu wspólnego gospodarstwa domowego. W rzeczywistości obowiązki małoletniego wynikające z przytoczonego wcześniej art. 91 kro nie są obłożone żadną sankcją przymusu. Dla rodziców oznacza to, że nie istnieje żaden środek prawny, dzięki któremu można byłoby zmusić dziecko do wykonywania nawet najlżejszych prac domowych. Obowiązek wynikający z powyższej regulacji ma tak naprawdę wyłącznie charakter moralny, obyczajowy – nie da się go wyegzekwować na siłę.

Jeżeli dziecko zupełnie nie pomaga swoim rodzicom w prowadzeniu gospodarstwa domowego, a byłoby w stanie to robić bez problemu, dobrym rozwiązaniem może być wizyta u psychologa. Specjalista jest w stanie określić, z czego wynika niechęć małoletniego do wykonywania prac domowych i jakie jest odpowiednie rozwiązanie takiego problemu. Innym sposobem może być zwyczajna rozmowa z małoletnim i zachęcenie go do wspólnego prowadzenia gospodarstwa domowego. Pamiętajmy jednak, że kategoryczna odmowa pomocy nie uzasadnia w żaden sposób znęcania się nad dzieckiem. Rodzicom w takich przypadkach nie wolno karać małoletniego lub w żaden inny sposób naruszać jego dobra.

Pomoc dzieci w domu - podsumowanie

Obowiązek pomocy dzieci przy prowadzeniu wspólnego gospodarstwa domowego wraz z rodzicami wynika wprost z przepisów Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego. Nie jest to jednak obowiązek, który wiąże się z jakąkolwiek sankcją prawną za jego niewypełnianie. Dzieci powinny pomagać swoim rodzicom przez cały okres wspólnego zamieszkiwania z nimi, przy czym taka pomoc powinna być dostosowana do ich możliwości psychofizycznych.