Jak dziedziczy dziecko pochodzące z konkubinatu?
Konkubinat to nieformalne wspólne pożycie dwóch osób, które charakteryzuje istnienie duchowej, fizycznej i ekonomicznej więzi między partnerami, podobne do małżeństwa. Nieformalność konkubinatu oznacza, że nie stosuje się do niego rozwiązań wynikających z przepisów Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego dotyczących małżeństwa. Aktualnie staje się on zjawiskiem stosunkowo powszechnym. Skoro w jego ramach istnieje pomiędzy partnerami więź fizyczna, mogą pojawić się z tego związku dzieci. Jak dziedziczy dziecko pochodzące z konkubinatu? Wyjaśniamy w tym artykule.
Pochodzenie dziecka a dziedziczenie
W przypadku dzieci pochodzących z konkubinatu zastosowanie znajdują regulacje zawarte w Kodeksie rodzinnym i opiekuńczym. Zgodnie z regułami dotyczącymi pokrewieństwa krewnymi w linii prostej są osoby, z których jedna pochodzi od drugiej. Krewnymi w linii bocznej są osoby, które pochodzą od wspólnego przodka, a nie są krewnymi w linii prostej. Stopień pokrewieństwa należy ustalić według liczby urodzeń, wskutek których powstało pokrewieństwo.
Rodzaje dziedziczenia
Jeśli chodzi o dziedziczenie, wyróżnia się dwie jego formy:
- dziedziczenie ustawowe,
- dziedziczenie testamentowe.
Dziedziczenie ustawowe dziecka pochodzącego z konkubinatu
Zgodnie z regułami dziedziczenia ustawowego do dziedziczenia w pierwszej kolejności powołane są z ustawy do spadku dzieci spadkodawcy oraz jego małżonek, którzy dziedziczą w częściach równych, z zastrzeżeniem, że część przypadająca małżonkowi nie może być mniejsza niż ¼ całości spadku.
Gdyby dziecko spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada jego dzieciom w częściach równych i odpowiednio dalszym zstępnym.
Przykład 1.
Pan Jan przed śmiercią zawarł związek małżeński z panią Anną, z którą miał jedno dziecko. Miał również dziecko z konkubinatu z panią Janiną. Jaki udział przypada jego spadkobiercom?
Każdy ze spadkobierców pana Jana będzie miał udział w spadku wynoszący ⅓. Dotyczy to zarówno żony spadkodawcy, jak i dzieci zrodzonych z małżeństwa oraz związków nieformalnych.
Przykład 2.
Jaki udział przypada spadkobiercom pana Jana, który przed śmiercią zawarł związek małżeński z panią Anną, a który posiadał 4 dzieci z nieformalnych związków?
Udział spadkowy małżonki wyniesie 4/16, 3/16 to udział spadkowy przypadający każdemu z dzieci.
Żądanie wyłączenia małżonka spadkodawcy od dziedziczenia przez dziecko pochodzące z konkubinatu
Jednocześnie pamiętać należy, że małżonek spadkodawcy jest wyłączony od dziedziczenia, jeżeli spadkodawca wystąpił o orzeczenie rozwodu lub separacji z jego winy, a żądanie to było uzasadnione. W takim przypadku wyłączenie małżonka od dziedziczenia następuje na mocy orzeczenia sądu.
Wyłączenia od dziedziczenia małżonka spadkodawcy w sytuacji, gdy spadkodawca wystąpił o orzeczenie rozwodu lub separacji z jego winy, a żądanie to było uzasadnione, może żądać każdy z pozostałych spadkobierców ustawowych powołanych do dziedziczenia w zbiegu z małżonkiem.
Wyłączenie od dziedziczenia małżonka spadkodawcy w sytuacji, gdy spadkodawca wystąpił o orzeczenie rozwodu lub separacji z jego winy, a żądanie to było uzasadnione, wymaga wytoczenia powództwa, które musi nastąpić w terminie 6 miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o otwarciu spadku, nie dłużej jednak niż jeden rok od otwarcia spadku.
Legitymację procesową do wytoczenia powództwa dotyczącego wyłączenia od dziedziczenia posiada każdy ze spadkobierców ustawowych powołanych do dziedziczenia w zbiegu z małżonkiem spadkodawcy.
Przykład 3.
Czy pan Tomasz będący synem zrodzonym z konkubinatu jego ojca Damiana Nowaka i Krystyny Kowalskiej, którego ojciec przed śmiercią pozostawał w związku małżeńskim z Katarzyną Nowak, może żądać wyłączenia pani Katarzyny od dziedziczenia, gdy sprawa o separację małżeństwa jego ojca i macochy była w toku w chwili śmierci pana Damiana, jednak domagał się on orzeczenia separacji bez orzekania o winie za rozkład pożycia?
W takiej sytuacji pan Tomasz nie może skutecznie domagać się wyłączenia macochy od dziedziczenia.
Zakres dziedziczenia
W przypadku dziedziczenia ustawowego może ono nastąpić co do całości lub części spadku.
Dziedziczenie ustawowe co do całości spadku następuje w sytuacjach, kiedy spadkodawca nie powołał spadkobiercy albo gdy żadna z osób, które powołał, nie chce lub nie może być spadkobiercą.
Poza wyjątkami dziedziczenie ustawowe co do części spadku następuje w sytuacjach, kiedy spadkodawca nie powołał do tej części spadkobiercy albo gdy którakolwiek z kilku osób, które powołał do całości spadku, nie chce lub nie może być spadkobiercą.
Jak dziedziczy dziecko pochodzące z konkubinatu?
Wskazać należy, że skoro do dziecka pochodzącego z konkubinatu stosuje się te same reguły dotyczące dziedziczenia co do innych spadkobierców, zastosowanie znaleźć mogą przepisy regulujące uznanie spadkobiercy za niegodnego dziedziczenia. Spadkobierca niegodny zostaje wyłączony od dziedziczenia tak, jakby nie dożył otwarcia spadku.
Sąd może uznać spadkobiercę za niegodnego dziedziczenia w następujących przypadkach:
gdy spadkobierca dopuścił się umyślnie ciężkiego przestępstwa przeciwko spadkodawcy;
gdy spadkobierca podstępem lub groźbą nakłonił spadkodawcę do sporządzenia lub odwołania testamentu albo w taki sam sposób przeszkodził mu w dokonaniu jednej z tych czynności;
gdy spadkobierca umyślnie ukrył lub zniszczył testament spadkodawcy, podrobił lub przerobił jego testament albo świadomie skorzystał z testamentu przez inną osobę podrobionego lub przerobionego.
Z żądaniem uznania spadkobiercy za niegodnego dziedziczenia może żądać każdy, kto ma w tym interes, w ciągu roku od dnia, w którym dowiedział się o przyczynie niegodności, nie później jednak niż przed upływem 3 lat od otwarcia spadku.
Dziedziczenie testamentowe
Dzieci pochodzące z konkubinatu, tak jak inne osoby, mogą zostać powołane do dziedziczenia w testamencie, jednak spadkodawca może w każdej chwili odwołać zarówno cały testament, jak i jego poszczególne postanowienia. Sporządzić i odwołać testament może tylko osoba mająca pełną zdolność do czynności prawnych.
- spadkodawca sporządził go w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli;
- spadkodawca sporządził testament pod wpływem błędu uzasadniającego przypuszczenie, że gdyby spadkodawca nie działał pod wpływem błędu, nie sporządziłby testamentu tej treści;
- spadkodawca sporządził testament pod wpływem groźby.
Jednak na nieważność testamentu nie można się powołać po upływie 3 lat od dnia, w którym osoba mająca w tym interes dowiedziała się o przyczynie nieważności, a w każdym razie po upływie 10 lat od otwarcia spadku.
Wyróżnia się dwa rodzaje testamentów: zwykłe i szczególne.
Testamentami zwykłymi są:
- testament allograficzny – testament urzędowy,
- testament holograficzny – testament sporządzony własnoręcznie,
- testament notarialny.
Testamenty szczególne to:
- testament ustny,
- testament wojskowy,
- testament podróżny.
Zachowek dla dzieci pochodzących z konkubinatu
Dzieci zrodzone z konkubinatu mają także w określonych przypadkach prawo do zachowku. Przysługuje on zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy.
Przykład 4.
Jaki zachowek przysługuje małoletnim Michałowi i Dawidowi pochodzącym ze związku nieformalnego ich ojca, w sytuacji gdy ich ojciec do spadku powołał w testamencie swoich rodziców (czyli dziadków uprawnionych)? Wartość majątku wynosiła 200 000 zł. Gdyby dzieci dziedziczyły z ustawy, każde z nich miałoby udział w spadku wynoszący ½, czyli jego wartość wyniosłaby 100 000 zł dla każdego syna. W przypadku zachowku będzie to kwota 66 666,66 zł. Gdyby ojciec zmarł po osiągnięciu pełnoletności przez synów, zachowek wynosiłby 50 000 zł.
Dziedziczenie po dalszych krewnych przez dziecko zrodzone z konkubinatu
Dziecko z konkubinatu w przypadku dziedziczenia ustawowego dziedziczy nie tylko po swoich rodzicach, lecz także innych krewnych zgodnie z zasadami dziedziczenia. Przykładowo może być powołane do spadku po swoich dziadkach, ale i bardzo dalekich krewnych.
Umowa o zrzeczeniu się dziedziczenia
Dziecko pochodzące z konkubinatu jako spadkobierca ustawowy może zawrzeć umowę z przyszłym spadkodawcą o zrzeczeniu się dziedziczenia po nim, przy czym zrzeczenie się dziedziczenia może być ograniczone do zrzeczenia się tylko prawa do zachowku w całości lub w części.
Podsumowanie
Podsumowując, dzieci pochodzące z nieformalnych związków mają takie same prawa w zakresie dziedziczenia jak dzieci zrodzone z małżeństwa. Oznacza to, że mogą być powołane do spadku, uznane za niegodnych dziedziczenia, zrzec się dziedziczenia, jak też ubiegać się o zachowek.
