Zezwolenie na dokonanie czynności przekraczających zakres zwykłych czynności w imieniu ubezwłasnowolnionego całkowicie

Artykuł ma na celu przybliżenie instytucji ubezwłasnowolnienia całkowitego – kto może zostać ubezwłasnowolniony całkowicie, kiedy, jak jest traktowany wówczas przez prawo, kto podejmuje w jego imieniu decyzje? Na te i inne pytania odpowiedź, z podaniem konkretnych przykładów, zostanie udzielona w dalszej części opracowania. Ponadto wskażę, czy osoba zajmująca się ubezwłasnowolnionym może w jego imieniu podejmować wszystkie decyzje, czy też są takie, które wymagają specjalnych zezwoleń – kiedy udzielne jest zezwolenie na dokonanie czynności przekraczających zakres zwykłych czynności i w jakim trybie? Wszystkie te kwestie zostaną wyjaśnione w tym artykule.

Podstawa prawna

Kwestie ubezwłasnowolnienia całkowitego zostały poruszone w ustawach:

• Kodeks cywilny;
• Kodeks postępowania cywilnego;
• Kodeks rodzinny i opiekuńczy (pośrednio).

Kogo i kiedy można ubezwłasnowolnić całkowicie?

Zgodnie z art. 13 Kodeksu cywilnego osobę, która ukończyła 13 lat, można ubezwłasnowolnić całkowicie, jeżeli nie jest ona w stanie kierować swoim postępowaniem wskutek:

• choroby psychicznej;
• niedorozwoju umysłowego;
• innego rodzaju zaburzeń psychicznych, w szczególności pijaństwa lub narkomanii.

Przytoczone przyczyny mają charakter przykładowy w zakresie innego rodzaju zaburzeń psychicznych. Jako podstawę można wyróżnić, między innymi, demencję starczą.

Należy zaznaczyć, że samo wystąpienie choroby psychicznej lub innej wskazanej w przepisie przyczyny nie jest przesłanką wystarczającą do orzeczenia ubezwłasnowolnienia całkowitego. Musi jej towarzyszyć powiązana z tymi przyczynami niemożność kierowania postępowaniem.

Przykład 1.

Waldemar Kowalski uległ wypadkowi przy pracy – spadł z wysokości, w wyniku czego poważnie uszkodził swój kręgosłup, nogi, ręce. Jego stan zdrowia diametralnie się zmienił, a dodatkowo, w wyniku uderzenia w głowę, doznał uszczerbku na zdrowiu psychicznym. Nie był zorientowany w czasie, przestrzeni, nie pamiętał ludzi wokół, miał trudności z zapamiętywaniem. Lekarze orzekli o zaburzeniach psychicznych, które uniemożliwiały mu kierowanie jego postępowaniem. Z tego względu jego żona, Magdalena Kowalska, zdecydowała o ubezwłasnowolnieniu męża.

Dla ubezwłasnowolnionego całkowicie ustanawia się opiekę, chyba że pozostaje on jeszcze pod władzą rodzicielską.

Osoba ubezwłasnowolniona całkowicie w świetle prawa

Zgodnie z prawem osoba ubezwłasnowolniona całkowicie nie ma zdolności do czynności prawnych. Jest ona postawiona na równi z osobami poniżej 13. roku życia. Są to zatem nastolatkowie, młodzi dorośli oraz dorośli, którzy w świetle prawa są zrównani z dziećmi z uwagi na swój stan zdrowia, zaburzenia psychiczne związane z nałogami. Takie osoby nie mogą we własnym imieniu dokonywać czynności prawnych, składać jednostronnych świadczeń woli.

Poważną konsekwencją ubezwłasnowolnienia jest brak możności zawarcia przez taką osobę małżeństwa (art. 11 § 1 kro) czy też powstania z mocy samego prawa pomiędzy nią a jej małżonkiem przymusowej rozdzielności majątkowej (art. 53 § 1 kro).

Osoby takie mogą zawierać jedynie umowy w drobnych, bieżących sprawach życia codziennego, takich jak zakupy spożywcze, odzieży, środków higieny.

Opiekun ubezwłasnowolnionego

Opiekunem ubezwłasnowolnionego może być:

• małżonek;

• krewny w linii prostej (córka, syn, matka, ojciec, wnuczek, babcia, dziadek), rodzeństwo;

• przedstawiciel ustawowy (rodzic lub opiekun prawny w przypadku niepełnoletnich sierot).

Krewni nie mogą zgłaszać wniosku o ubezwłasnowolnienie w sytuacji, gdy osoba taka ma przedstawiciela ustawowego.

Opiekun sprawuje pieczę nad osobą oraz majątkiem ubezwłasnowolnionego. Dba zatem o jego dobro, stan zdrowia, zaspokaja potrzeby, ale także sprawuje nadzór nad jego majątkiem – dokonuje niezbędnych napraw w jego mieniu, a w miarę możliwości rozwija go i pomnaża.

Czynności przekraczające zakres zwykłych czynności

Aby odpowiedzieć na pytanie, czy osoba ubezwłasnowolniona całkowicie może coś kupić, warto odnosić się do dzieci: na przykład samochód – to oczywiste, że dziecko nie będzie mogło dokonać takiego zakupu i trzeba to odnieść również do ubezwłasnowolnionego całkowicie.

Przykład 2.

Ubezwłasnowolniony całkowicie Waldemar Kowalski przed wypadkiem i zaburzeniami psychicznymi miał działki rolne, które uprawiał. Po wypadku jego żona nie zdecydowała się na kontynuowanie pracy na gospodarstwie, gdyż miała swoją pracę, dobrze płatną, ponadto czas wolny poświęcała mężowi. Zdecydowała o sprzedaży działek. Jest to czynność przekraczająca zakres zwykłych czynności i potrzeba na nią zezwolenia.

Zezwolenie na dokonanie czynności przekraczających zakres zwykłych czynności

Kwestia zezwoleń na dokonanie czynności przekraczających zakres zwykłych czynności znajduje się w art. 593 Kodeksu postępowania cywilnego. Zgodnie z nim zezwolenia we wszelkich ważniejszych sprawach, które dotyczą osoby lub majątku osoby pozostającej pod opieką, udziela sąd opiekuńczy na wniosek opiekuna.

To opiekun powinien zwrócić się do sądu z wnioskiem o zezwolenie na dokonanie czynności w imieniu i na rzecz osoby ubezwłasnowolnionej całkowicie.

Sąd, w przypadku powzięcia informacji o tym, że jakaś czynność powinna zostać dokonana w imieniu ubezwłasnowolnionego, gdy opiekun nie składa wniosku, może zwrócić się z tym do prokuratora, który ma możliwość zainicjowania takiego postępowania. Sąd nie może bowiem wszcząć takiej sprawy z urzędu.

Jeśli czynność, która wymaga zezwolenia, dotyczy ubezwłasnowolnionego i jego opiekuna, sąd ustanowi dla ubezwłasnowolnionego kuratora, jeśli z treści wniosku lub ustaleń sądu wynika, że może istnieć konflikt interesów między nim a opiekunem prawnym.

Przykład 3.

Jan Nowak jest opiekunem swojego brata, Karola Nowaka, ubezwłasnowolnionego całkowicie. Karol Nowak, gdy był zdrowy, miał cenną kolekcję obrazów, które brat – opiekun, chciałby otrzymać. Złożył wniosek do sądu o zezwolenie na zawarcie umowy darowizny między braćmi, na podstawie której Karol Nowak nieodpłatnie przeniósłby na niego własność obrazów. W takiej sytuacji sąd będzie musiał ustanowić kuratora dla ubezwłasnowolnionego, a także przeprowadzić dowód z opinii biegłego z zakresu szacowania wartości dzieł sztuki, celem zweryfikowania, czy taka darowizna będzie zgodna z dobrem ubezwłasnowolnionego i korzystna dla jego majątku.

Postanowienie staje się skuteczne z chwilą uprawomocnienia się i nie może być zmienione ani uchylone, jeżeli na podstawie zezwolenia powstały skutki prawne względem osób trzecich. Jeżeli ktoś kupiłby działki rolne przywołanego w przykładach 1. i 2. Waldemara Kowalskiego, to po dokonaniu umowy sprzedaży decyzja sądu nie mogłaby zostać cofnięta lub zmieniona.

Elementy wniosku o zezwolenie na dokonanie czynności przekraczających zakres zwykłych czynności

Wniosek o zezwolenie na dokonanie czynności przekraczającej zakres zwykłych czynności składa się do sądu opiekuńczego – sądu rodzinnego, który sprawuje nadzór nad tą opieką. Wniosek kieruje opiekun ubezwłasnowolnionego, wskazując swoje dane oraz dane podopiecznego.

We wniosku w sposób precyzyjny należy określić czynność, która ma być dokonana przez opiekuna w imieniu i na rzecz ubezwłasnowolnionego.

Przykład 4.

Wnoszę o wydanie zezwolenia na dokonanie czynności przekraczającej zakres zwykłego zarządu majątkiem ubezwłasnowolnionego Waldemara Kowalskiego, tj. zawarcie umowy sprzedaży działek rolnych, oznaczonych nr: 10/2, 11/5, 90/8, położonych przy ul. Różanej w miejscowości Łęczna, woj. lubelskie, na rzecz Joanny i Jana Nowickich, za cenę 100 000 zł, płatną w dniu podpisania umowy sprzedaży.

Do wniosku trzeba dołączyć niezbędne dokumenty, na przykład wypisy z rejestru gruntów, wydruki ksiąg wieczystych, oświadczenia potencjalnych nabywców.

Jeżeli czynność prawna miałaby zostać zawarta między ubezwłasnowolnionym a opiekunem, należy złożyć wniosek o ustanowienie kuratora dla osoby ubezwłasnowolnionej.

Wniosek podlega opłacie w wysokości 100 zł.