Czy odbywanie kary w zakładzie karnym przez rodzica uniemożliwia podwyższenie alimentów na dziecko?

Posiadanie potomstwa wiąże się z koniecznością ponoszenia kosztów jego utrzymania z reguły aż do momentu, gdy dziecko będzie w stanie samodzielnie się utrzymać. Nie wszyscy rodzice wzorowo wywiązują się z ciążącego na nich obowiązku alimentacyjnego. Zdarzają się sytuacje, kiedy popadają oni w konflikt z prawem i wykonują karę pozbawienia wolności w zakładzie karnym. Czy fakt osadzenia w zakładzie karnym ma wpływ na alimenty? Czy można liczyć na podwyższenie alimentów na dziecko czy jednak nie?

Podstawowe informacje dotyczące alimentów

Zgodnie z Kodeksem rodzinnym i opiekuńczym (kro) obowiązek dostarczania środków utrzymania, a w miarę potrzeby także środków wychowania, obciąża krewnych w linii prostej oraz rodzeństwo.

Obowiązek alimentacyjny obciąża zstępnych przed wstępnymi, a wstępnych przed rodzeństwem. Jeżeli jest kilku zstępnych lub wstępnych, obowiązek alimentacyjny obciąża bliższych stopniem przed dalszymi.

Zgodnie z brzmieniem przepisu art. 133 § 1 kro rodzice obowiązani są do świadczeń alimentacyjnych względem dziecka, które nie jest jeszcze w stanie utrzymać się samodzielnie, chyba że dochody z majątku dziecka wystarczają na pokrycie kosztów jego utrzymania i wychowania.

Pojęcie „usprawiedliwionych potrzeb” nie jest zdefiniowane, ponieważ nie ma jednego stałego kryterium odniesienia, a to ze względu na fakt, że ich rodzaj i rozmiar są uzależnione od cech osoby uprawnionej oraz od splotu okoliczności natury społecznej i gospodarczej, w których osoba uprawniona się znajduje. Zakres potrzeb dziecka, które powinny być przez rodziców zaspokajane, wyznacza treść art. 96 kro, według którego rodzice obowiązani są troszczyć się o fizyczny i duchowy rozwój dziecka i przygotować je należycie – odpowiednio do jego uzdolnień – do pracy dla dobra społeczeństwa. Stosownie do tej dyrektywy rodzice w zależności od swych możliwości są zobligowani zapewnić dziecku środki do zaspokojenia zarówno jego potrzeb fizycznych, w tym: wyżywienia, mieszkania, odzieży, higieny osobistej, leczenia w razie choroby, jak i duchowych, a także środki wychowania – w tym kształcenia ogólnego, zawodowego, według zdolności, dostarczania rozrywek i wypoczynku. Przy ocenie, które z potrzeb uprawnionego powinny być uznane za potrzeby usprawiedliwione, należy z jednej strony brać pod uwagę możliwości zobowiązanego, z drugiej zaś zakres i rodzaj potrzeb. Zawsze każde dziecko musi mieć zagwarantowane podstawowe warunki egzystencji w postaci wyżywienia zapewniającego jego prawidłowy rozwój fizyczny, stosowną do wieku odzież, środki na ochronę zdrowia, kształcenie podstawowe i zawodowe oraz na ochronę jego osoby i majątku.

Zdolności zarobkowe osób odbywających karę pozbawienia wolności

Co do zasad określania możliwości zarobkowych osoby obciążonej obowiązkiem alimentacyjnym, która odbywa karę pozbawienia wolności, wypowiedział się Sąd Najwyższy w uchwale z 26 maja 1995 roku o sygn. III CZP 178/94, uznając, że możliwości zarobkowe zobowiązanego do alimentacji, który odbywa karę pozbawienia wolności i nie jest zatrudniony, ustala się według zasad określonych w art. 135 kro z zastrzeżeniem, że z uwagi na okoliczności sprawy sąd może jednak nie uwzględnić zmiany niekorzystnej dla możliwości zarobkowych zobowiązanego, jaką spowodowało umieszczenie go w zakładzie karnym.

Podwyższenie alimentów na dziecko – zmiana stosunków

W przypadku zmiany stosunków można żądać zmiany orzeczenia lub umowy dotyczącej obowiązku alimentacyjnego.

W sytuacji zmiany okoliczności mającej znaczenie dla obowiązku alimentacyjnego sąd bada, czy nastąpiła taka zmiana stosunków, która uzasadnia skorygowanie świadczenia alimentacyjnego, mając na uwadze również treść art. 135 §1 kro, stanowiącego, iż usprawiedliwione potrzeby uprawnionego powinny być zaspokojone w takim zakresie, w jakim pozwalają na to możliwości zarobkowe i majątkowe zobowiązanego.

Zrzeczenie się zatrudnienia a alimenty

Zgodnie z treścią art. 136 kro, jeżeli w ciągu ostatnich 3 lat przed sądowym dochodzeniem świadczeń alimentacyjnych osoba, która była już do tych świadczeń zobowiązana, bez ważnego powodu zrzekła się prawa majątkowego lub w inny sposób dopuściła do jego utraty albo jeżeli zrzekła się zatrudnienia lub zmieniła je na mniej zyskowne, nie uwzględnia się wynikłej stąd zmiany przy ustalaniu wysokości świadczeń alimentacyjnych.

Jakie okoliczności bierze pod uwagę sąd, ustalając alimenty od osoby odbywającej karę pozbawienia wolności?

Osoba, która była już zobowiązana do świadczeń alimentacyjnych lub powinna liczyć się z rychłym powstaniem takiego obowiązku, a dopuściła do utraty zatrudnienia czy możliwości jego uzyskania przez to, że w wyniku popełnienia umyślnego przestępstwa została pozbawiona wolności, powinna liczyć się z tym, że okoliczność jej osadzenia w zakładzie karnym nie będzie uwzględniana przy ustalaniu zakresu możliwości zarobkowych na podstawie art. 136 kro i traktowania na równi ze zobowiązanym, który dobrowolnie, bez ważnych powodów, uszczupla swoje zdolności zarobkowe, lekceważąc obowiązek alimentacyjny.

Pobyt zobowiązanego do alimentacji w zakładzie karnym za umyślne przestępstwo nie powinien mieć wpływu na ocenę zakresu możliwości zarobkowych pozwanego, gdyż gdyby nie fakt pozbawienia wolności, możliwości majątkowe i zarobkowe pozwanego pozwoliłyby mu łożyć na utrzymanie uprawnionego. Ich brak spowodowany odbywaniem kary jest okolicznością zawinioną przez zobowiązanego i sąd może jej nie uwzględnić w określonych uwarunkowaniach sprawy, zważywszy na kwalifikację prawną czynu, wysokość orzeczonej wobec zobowiązanego kary, które wskazują na to, czy popełniony czyn miał charakter umyślny i w rażący sposób naruszył porządek prawny.

Przykład 1.

Czy alimenty zasądzone na rzecz małoletniego 7-letniego Michała od ojca Grzegorza osadzonego w zakładzie karnym od 6 lat za przestępstwo usiłowania zabójstwa mogą zostać podwyższone z kwoty 200 zł do kwoty 800 zł po 5 latach od ustalenia poprzednio obowiązku alimentacyjnego, gdy zobowiązany do alimentacji nie pracuje, ale nabył spadek po rodzicach w wysokości 500 000 zł?

Sytuacja zarobkowa pozwanego od czasu ostatniego orzekania o wysokości obowiązku alimentacyjnego zasadniczo nie uległa zmianie i tak jak i wcześniej przebywa w zakładzie karnym, gdzie nie wykonuje odpłatnej pracy zarobkowej oraz nie posiada dochodów, jednak możliwości majątkowe pana Grzegorza uzasadniają podwyższenie alimentów należnych synowi do kwoty po 600 zł miesięcznie. Z uwagi na fakt, że zobowiązany nabył spadek o znacznej wartości, podwyższenie alimentów jest uzasadnione, a ich kwota jest adekwatna do usprawiedliwionych potrzeb małoletniego dziecka oraz możliwości zarobkowych i majątkowych zobowiązanego. Zasądzone alimenty w takiej wysokości pokryją przede wszystkim wydatki związane z usprawiedliwionymi potrzebami dziecka, które przez kilka lat uległy zwiększeniu.

Przykład 2.

Czy alimenty zasądzone na rzecz 3-letniej Zuzanny od ojca Jakuba osadzonego w zakładzie karnym za przestępstwo oszustwa mogą zostać podwyższone z kwoty 300 zł do kwoty 1000 zł po 3 latach od ustalenia poprzednio obowiązku alimentacyjnego, gdy osadzony pracuje i osiąga zarobki wysokości 1000 zł miesięcznie?

Sytuacja zarobkowa pozwanego od czasu ostatniego orzekania o wysokości obowiązku alimentacyjnego zasadniczo nie uległa zmianie i tak jak i wcześniej przebywa w zakładzie karnym, gdzie wykonuje odpłatną pracę zarobkową, sytuacja dziecka przez 3 lata również nie uległa istotnej zmianie, dlatego sąd uznał za uzasadnione oddalenie powództwa w tym przypadku.

Egzekwowanie alimentów od osoby przebywającej w zakładzie karnym

Przewidziano również wyjątki, kiedy wypłata świadczeń alimentacyjnych w tym szczególnym trybie nie może być dokonywana. Dzieje się tak wówczas, gdy wnioski złożyło kilku wierzycieli, a należności za pracę dłużnika lub jego pieniądze znajdujące się w depozycie zakładu karnego nie wystarczają na zaspokojenie ich wszystkich lub jeżeli są zajęte przez organ egzekucyjny. W takiej sytuacji dyrektor zakładu karnego przekazuje wnioski do właściwego komornika.

Kiedy od zobowiązanego do alimentów nie można uzyskać zasądzonych kwot, w określonych wypadkach istnieje możliwość zdobycia ich z funduszu alimentacyjnego. Pieniądze, które wypłaca fundusz alimentacyjny na rzecz osoby uprawnionej do alimentów, będą musiały zostać zwrócone przez dłużnika. Przy czym świadczenia z funduszu alimentacyjnego przysługują, jeżeli dochód rodziny w przeliczeniu na osobę w rodzinie nie przekracza kwoty 900 zł miesięcznie.

Podsumowanie

Sam fakt przebywania w zakładzie karnym osoby, na której ciąży obowiązek alimentacyjny, nie uzasadnia oddalenia powództwa o podwyższenie alimentów, bowiem sąd musi zbadać, czy zaistniała zmiana stosunków uzasadniająca takie podwyższenie. Tak samo w przypadku ustalenia alimentów fakt osadzenia w zakładzie karnym nie uzasadnia oddalenia powództwa o alimenty. W przypadku spraw z udziałem osadzonych w zakładach karnych sąd orzekający o alimentach zobligowany jest ustalić charakter czynu, za który skazany odbywa karę pozbawienia wolności, ponieważ ma to znaczenie dla ustalenia jego możliwości zarobkowych.