Jak wygląda podział majątku przy rozwodzie z orzeczeniem o winie?

W ostatnim czasie pojawiło się precedensowe orzeczenie związane z wpływem ustalenia winy na nierówne udziały w majątku. O tym, jakie skutki może to nieść i  jak wygląda podział majątku przy rozwodzie z orzeczeniem o winie, można się dowiedzieć z niniejszego artykułu.

Ustanie wspólności majątkowej jako warunek do podziału majątku

Podział majątku wspólnego pomiędzy małżonkami może następować w dowolnym czasie. Podział majątku wspólnego jest dopuszczalny w przypadku ustania wspólności majątkowej małżonków. 

Gdy wspólność majątkowa ustaje wskutek orzeczenia rozwodu czy separacji, datą ustania tej wspólności jest dzień uprawomocnienia się wyroku rozwodowego lub odpowiednio orzeczenia o separacji.

W przypadku umownego ustanowienia rozdzielności przed notariuszem datą powstania rozdzielności majątkowej jest data zawarcia umowy w tym przedmiocie przed notariuszem.

W przypadku ustanowienia rozdzielności majątkowej wyrokiem sądu datą ustania wspólności jest data wskazana w tym orzeczeniu.

W przypadku ubezwłasnowolnienia jednego z małżonków – datą ustania wspólności majątkowej jest jego data.

W przypadku śmierci małżonka datą rozdzielności będzie data jego zgonu.

Data ogłoszenia upadłości małżonka jest datą powstania rozdzielności w przypadku upadłości.

Majątek wspólny – co się na niego składa?

Majątek wspólny to przede wszystkim przedmioty majątkowe nabyte w czasie trwania wspólności majątkowej przez oboje małżonków lub przez jedno z nich, w tym przede wszystkim:

• pobrane wynagrodzenie za pracę i dochody z innej działalności zarobkowej każdego z  małżonków;
• dochody z majątku wspólnego, jak również z majątku osobistego każdego z małżonków;
• środki zgromadzone na rachunku otwartego lub pracowniczego funduszu emerytalnego każdego z małżonków;
• kwoty składek zewidencjonowanych na subkoncie w ZUS-ie.

Kiedy możliwe jest ustalenie nierównych udziałów w majątku wspólnym?

Przepisy Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, a konkretnie art. 43 § 1 kro wskazują, że oboje małżonkowie mają równe udziały w majątku wspólnym. Jednakże w § 2 tego przepisu przewidziano odstępstwo od tej zasady.

Jak wskazano w postanowieniu Sądu Okręgowego w Olsztynie IX Wydział Cywilny Odwoławczy z 22 czerwca 2022 roku (sygn. akt IX Ca 272/20): „Przyczynienie się małżonków do powstania wspólnego majątku stanowią nie tylko ich działania prowadzące bezpośrednio do powiększenia substancji tego majątku, ale kształtuje je całokształt starań o założoną przez zawarcie małżeństwa rodzinę i zaspokajanie jej potrzeb. O stopniu tego przyczynienia nie decyduje więc wyłącznie wysokość zarobków lub innych dochodów osiąganych przez małżonków, wykorzystanych na zaspokojenie potrzeb rodziny. Dla jego określenia ma znaczenie, czy posiadanymi zasobami małżonkowie gospodarują racjonalnie, a w szczególności, czy lekkomyślnie ich nie trwonią”.

Należy pamiętać, że zgodnie m.in. z postanowieniem Sądu Najwyższego z 7 czerwca 2000 roku (sygn. III CKN 455/00) obciążająca małżonka wina za rozkład pożycia małżeńskiego stwierdzona w wyroku rozwodowym nie przesądza o istnieniu ważnych powodów w rozumieniu art. 43 § 2 kro. W najnowszym orzecznictwie, a dokładniej w postanowieniu Sądu Najwyższego z 16 listopada 2023 roku (sygn. II CSKP 1401/22) przedstawiono odmienny od powyższego pogląd, uznając, że nie ma podstaw do wykluczenia uznania winy za rozkład pożycia za ważny powód w rozumieniu art. 43 § 2 kro. Sąd Najwyższy uzasadnił to tym, że „w razie pominięcia w ocenie »ważnych powodów« czynnika winy rozkładu pożycia w istocie dochodziłoby do tego, że małżonek niewinny, oprócz dolegliwych następstw osobistych i społecznych rozwodu, byłby także narażony na realne, dotkliwe konsekwencje podziału majątku zgodnie z zasadą równości udziałów. Przeczyłoby to dostrzeżonej na tle wykładni art. 43 § 2 k.r.o. potrzebie uwzględnienia etycznego wymiaru »ważnych powodów«, obligującego do rozważenia, czy za odstąpieniem od tej zasady przemawiają także czynniki słusznościowe”.

Wina za rozkład pożycia w rozwodzie

Należy przypomnieć, że jeżeli między małżonkami nastąpił zupełny i trwały rozkład pożycia, każde z nich może żądać, żeby sąd rozwiązał małżeństwo przez rozwód. Zupełny i trwały rozkład pożycia małżonków jest konieczną, tzw. pozytywną (dodatnią) przesłanką orzeczenia rozwodu. Zupełny rozkład pożycia polega na ustaniu wspólnego życia małżonków na 3 głównych płaszczyznach, tj. więzi duchowej (uczuciowej), fizycznej (intymnej) oraz gospodarczej Rozkład pożycia jest trwały, gdy w świetle zasad doświadczenia życiowego oraz okoliczności konkretnej sprawy można przyjąć, że powrót małżonków do wspólnego życia nie nastąpi. Ustawodawca nie uzależnił dopuszczalności rozwodu od czasu trwania rozkładu pożycia. Z reguły ocena trwałości rozkładu pożycia małżonków dokonywana jest na podstawie czasokresu trwania rozkładu.

Jak wskazano w wyroku Sądu Apelacyjnego w Krakowie I Wydział Cywilny z 15 czerwca 2021 roku (sygn. I ACa 1006/19): „Przewinienia obojga małżonków nie znoszą się wzajemnie, jak również przewinienia cięższego rodzaju nie kompensują lżejszych przewinień drugiej strony. Wskazać też trzeba, że naruszenie obowiązków małżeńskich przez jednego z małżonków nie uprawnia drugiego małżonka do naruszania takich obowiązków (por. Sąd Najwyższy w powoływanym już wyroku z 8 stycznia 1999 roku, I CKN 875/98, niepubl.)”.

Przykład 1. 

Czy pani Renata, która rozwiodła się z mężem – a w wyroku rozwodowym stwierdzona jest wyłączna wina pana Pawła za rozkład ich pożycia małżeńskiego – może dochodzić nierównych udziałów w sprawie o podział ich majątku wspólnego, powołując się na ten fakt? Pani Renata może na podstawie wyroku rozwodowego i stwierdzonej wyłącznej winy za rozkład pożycia małżeńskiego domagać się ustalenia nierównych udziałów w majątku wspólnym, uznając to za ważny powód uzasadniający takie rozstrzygnięcie. Konieczne jest także wykazanie przyczyniania się małżonków do powstania majątku wspólnego w nierównym stopniu. Ostatecznie decyzję w przedmiocie nierównych udziałów małżonków w majątku wspólnym podejmie sąd rozpoznający sprawę o ich podział majątku.

Jak ustalić nierówne udziały w majątku wspólnym?

Ustalenie nierównych udziałów w majątku wspólnym może być dochodzone w ramach postępowania o podział majątku wspólnego lub w odrębnym powództwie. Żądanie takie nie może jednak być dochodzone po dokonaniu podziału majątku wspólnego.

Przykład 2. 

Czy pani Genowefa, która rozwiodła się z mężem (zgodnie wnosili o rozwiązanie ich małżeństwa przez rozwód bez orzekania o winie), może dochodzić nierównych udziałów w sprawie o podział ich majątku wspólnego, powołując się na winę męża za rozkład pożycia, ponieważ mąż miał ją zdradzać przez wiele lat i trwonić wspólny majątek na kochanki? Pani Genowefa nie ma wyroku stwierdzającego wyłączną winę, dlatego w tym wypadku chcąc dochodzić nierównych udziałów, powinna przedłożyć materiał dowodowy wskazujący na to, że istnieją ważne powody do ustalenia nierównych udziałów, a sąd oceni go pod kątem przesłanek uzasadniających nierówne udziały małżonków w majątku wspólnym. Przy czym należy pamiętać, że nawet jeśli pani Genowefa wykaże ważne powody uzasadniające nierówne udziały, powinna dowieść też nierównego przyczynienia się małżonków do powstania majątku wspólnego.

Wniosek o ustalenie nierównych udziałów w majątku wspólnym może złożyć zarówno małżonek będący wnioskodawcą postępowania o podział majątku, jak i będący jego uczestnikiem. Złożenie wniosku o ustalenie nierównych udziałów w majątku wspólnym nie wiąże się z żadnymi dodatkowymi opłatami. W przypadku podziału majątku opłata sądowa będzie wynosić 1000 zł lub gdy wniosek zawiera zgodny projekt podziału majątku – 300 zł bez względu na to, czy udział będzie równy, czy też nie.

Po śmierci małżonka udział w majątku wspólnym stanowi część.

W takim wypadku do dokonania działu spadku będzie niezbędne uprzednie albo jednoczesne z działem spadku, połączone w tym samym postępowaniu, przeprowadzenie podziału majątku wspólnego, chyba że zapadł już prawomocny wyrok rozstrzygający o żądaniu ustalenia nierównych udziałów małżonków w majątku wspólnym oraz o żądaniach zwrotu wydatków, nakładów i innych świadczeń z majątku wspólnego na majątek odrębny lub odwrotnie.

Podział majątku przy rozwodzie z orzeczeniem o winie – podsumowanie

Podsumowując, zdrada małżonka, która skutkowała wydaniem orzeczenia o jego wyłącznej winie za rozkład pożycia małżeńskiego, może mieć znaczenie dla ustalenia nierównych udziałów w majątku wspólnym i może być traktowana jako ważny powód ku temu, jednak zawsze wymagane jest również wystąpienie drugiej z przesłanek, jaką jest nierówne przyczynienie się małżonków do powstania majątku wspólnego. Sama wyłączna wina za rozkład pożycia małżeńskiego nie będzie podstawą do ustalenia nierównych udziałów w majątku wspólnym.