Czy środki zgromadzone na koncie i subkoncie ogólnoeuropejskiego indywidualnego produktu emerytalnego stanowią majątek wspólny małżonków?
W 2023 roku uchwalona została Ustawa z dnia 7 lipca 2023 roku o ogólnoeuropejskim indywidualnym produkcie emerytalnym, aby likwidować bariery między rynkami krajowymi w zakresie gromadzenia oszczędności długoterminowych. Przepisy te wprowadzono z uwagi na Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/1238 z dnia 20 czerwca 2019 roku w sprawie ogólnoeuropejskiego indywidualnego produktu emerytalnego (OIPE). Jaki jest jego status w przypadku gdy w grę wchodzi majątek wspólny małżonków, a jak w sytuacji jego podziału? Wyjaśniamy w treści tej publikacji.
Ustroje majątkowe małżeńskie
Na podstawie przepisów Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego wyróżnić można następujące rodzaje małżeńskich ustrojów majątkowych:
- ustrój wspólności ustawowej,
- ustrój rozdzielności majątkowej zwykłej,
- ustrój rozdzielności majątkowej z wyrównaniem dorobków,
- ustrój umownej wspólności rozszerzonej,
- ustrój umownej wspólności ograniczonej,
- przymusowy ustrój rozdzielności majątkowej z mocy prawa,
- przymusowy ustrój rozdzielności majątkowej na mocy orzeczenia sądu.
Wspólność majątkowa małżeńska – co wchodzi w skład majątku wspólnego?
Majątek wspólny małżonków powstaje między nimi z mocy prawa z chwilą zawarcia małżeństwa. Wspólność majątkowa określana także jako wspólność ustawowa obejmuje przedmioty majątkowe nabyte w czasie jej trwania przez oboje małżonków lub przez jednego z nich.
- pobrane wynagrodzenie za pracę i dochody z innej działalności zarobkowej każdego z małżonków;
- dochody z majątku wspólnego, jak również z majątku osobistego każdego z małżonków;
- środki zgromadzone na rachunku otwartego lub pracowniczego funduszu emerytalnego każdego z małżonków;
- kwoty składek zewidencjonowanych na subkoncie w ZUS-ie;
- środki zgromadzone na koncie ogólnoeuropejskiego indywidualnego produktu emerytalnego oraz na subkoncie ogólnoeuropejskiego indywidualnego produktu emerytalnego.
Przykład 1.
Co wchodzi w skład majątku wspólnego pana Radosława i pani Jadwigi, jeśli oboje pracują na podstawie umowy o pracę i nie posiadają innego majątku? Na pierwszy rzut oka wydawać by się mogło, że majątek wspólny małżonków nie istnieje, jednak jest inaczej. Skoro pracują, to ich składki są odprowadzane na subkonto w ZUS-ie. W tym wypadku majątek wspólny będą stanowić środki zgromadzone przez każdego z małżonków na subkoncie w ZUS-ie.
Przykład 2.
Pani Mirosława rozwiodła się z mężem w styczniu 2024 roku. W ostatnim czasie dowiedziała się, że jej mąż w październiku 2023 roku założył konto ogólnoeuropejskiego indywidualnego produktu emerytalnego, z którego do tej pory korzysta. Czy w związku z tym kobieta ma do niego jakieś prawa? Środki zgromadzone na koncie ogólnoeuropejskiego indywidualnego produktu emerytalnego do czasu rozwodu stanowią majątek wspólny małżonków, więc będą one podlegały rozliczeniu w przypadku podziału majątku.
Środki zgromadzone w ramach ogólnoeuropejskiego indywidualnego produktu emerytalnego jako majątek wspólny
Ogólnoeuropejski indywidualny produkt emerytalny ma służyć zwiększeniu konkurencji między podmiotami oferującymi programy emerytalne, ale również przynieść korzyści oszczędzającym, dając im dostęp do lepszych i tańszych produktów, zwiększając stopę oszczędności oraz zmniejszając luki w poziomie dochodów pomiędzy okresem aktywności zawodowej a okresem emerytalnym. Środki zgromadzone w jego ramach stanowią majątek wspólny małżonków pozostających w ustroju wspólności ustawowej.
Konto ogólnoeuropejskiego indywidualnego produktu emerytalnego oznacza indywidualne konto emerytalne prowadzone w imieniu oszczędzającego lub beneficjenta, które jest wykorzystywane do rejestracji transakcji, umożliwiających oszczędzającemu okresowe wpłacanie kwot na poczet emerytury, a beneficjentowi otrzymywanie świadczeń z tego tytułu.
Subkonto ogólnoeuropejskiego indywidualnego produktu emerytalnego oznacza subkonto krajowe otwarte w ramach każdego indywidualnego konta ogólnoeuropejskiego indywidualnego produktu emerytalnego i odpowiadające wymogom i warunkom prawnym ustalonym na poziomie krajowym przez państwo członkowskie zamieszkania oszczędzającego w ramach ogólnoeuropejskiego indywidualnego produktu emerytalnego. W ramach każdego subkonta osoba może być oszczędzającym lub beneficjentem w zależności od tego, jakie wymogi prawne każdorazowo obowiązują w odniesieniu do fazy akumulacji i fazy dekumulacji.
Majątek wspólny małżonków - zarząd i jego posiadanie
Każdy z małżonków ma prawo współposiadania rzeczy wchodzących w skład majątku wspólnego oraz do korzystania z nich w takim zakresie, jaki daje się pogodzić ze współposiadaniem i korzystaniem z rzeczy przez drugiego małżonka.
Co do zasady, majątek wspólny małżonków może być samodzielnie zarządzany przez każdego z nich, z zastrzeżeniem, że przedmiotami majątkowymi służącymi małżonkowi do wykonywania zawodu lub prowadzenia działalności zarobkowej małżonek ten zarządza samodzielnie.
Majątek osobisty – co do niego można zaliczyć?
Przedmioty majątkowe nieobjęte wspólnością ustawową należą do majątku osobistego każdego z małżonków.
Do majątku osobistego każdego z małżonków należą:
przedmioty majątkowe nabyte przed powstaniem wspólności ustawowej;
przedmioty majątkowe nabyte przez dziedziczenie, zapis lub darowiznę, chyba że spadkodawca lub darczyńca inaczej postanowił;
prawa majątkowe wynikające ze wspólności łącznej podlegającej odrębnym przepisom;
przedmioty majątkowe służące wyłącznie do zaspokajania osobistych potrzeb jednego z małżonków;
prawa niezbywalne, które mogą przysługiwać tylko jednej osobie;
przedmioty uzyskane z tytułu odszkodowania za uszkodzenie ciała lub wywołanie rozstroju zdrowia albo z tytułu zadośćuczynienia za doznaną krzywdę; nie dotyczy to jednak renty należnej poszkodowanemu małżonkowi z powodu całkowitej lub częściowej utraty zdolności do pracy zarobkowej albo z powodu zwiększenia się jego potrzeb lub zmniejszenia widoków powodzenia na przyszłość;
wierzytelności z tytułu wynagrodzenia za pracę lub z tytułu innej działalności zarobkowej jednego z małżonków;
przedmioty majątkowe uzyskane z tytułu nagrody za osobiste osiągnięcia jednego z małżonków;
prawa autorskie i prawa pokrewne, prawa własności przemysłowej oraz inne prawa twórcy;
przedmioty majątkowe nabyte w zamian za składniki majątku osobistego, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej.
Podział majątku wspólnego małżonków – kiedy można go dokonać?
Kto stanowi, że w czasie trwania wspólności ustawowej żadne z małżonków nie może żądać podziału majątku wspólnego oraz nie może rozporządzać ani zobowiązywać się do rozporządzania udziałem, który w razie ustania wspólności przypadnie mu w majątku wspólnym lub w poszczególnych przedmiotach należących do tego majątku.
- w przypadku orzeczenia rozwodu,
- w przypadku orzeczenia separacji,
- w przypadku orzeczenia sądu o rozdzielności małżeńskiej mimo formalnego pozostawania przez małżonków w związku małżeńskim,
- z chwilą zawarcia przed notariuszem umowy majątkowej małżeńskiej ustanawiającej rozdzielność majątkową,
- w przypadku ubezwłasnowolnienia małżonka,
- w przypadku ogłoszenia upadłości małżonka,
- z chwilą śmierci jednego z małżonków.
Majątek wspólny małżonków - zasady dotyczące podziału
Małżonkowie mają równe udziały w majątku wspólnym. Z ważnych powodów mogą oni żądać, żeby ustalenie udziałów w majątku wspólnym nastąpiło z uwzględnieniem stopnia, w którym każde z nich przyczyniło się do powstania tego majątku.
Ustalenie nierównych udziałów nastąpi po spełnieniu łącznie następujących przesłanek:
- przyczynienia się małżonków do powstania majątku wspólnego w nierównym stopniu, oraz
- gdy istnieją ważne powody, które uzasadniałyby ustalenie nierównych udziałów.
Przy ocenie uzasadniającej ustalenie nierównych udziałów w majątku wspólnym należy mieć na uwadze całokształt postępowania małżonków w czasie trwania wspólności majątkowej w zakresie wykonywania ciążących na nich obowiązków względem rodziny, którą przez swój związek założyli. Chodzi tu o szczególnie naganne postępowanie małżonka, przeciwko któremu skierowane jest żądanie ustalenia nierównych udziałów, polegające na tym, że w sposób rażący lub uporczywy nie przyczyniał się do powstania majątku wspólnego stosownie do posiadanych sił i możliwości zarobkowych. Ciężar wykazania istnienia przesłanek warunkujących ustalenie nierównych udziałów w majątku wspólnym spoczywa na tym, kto zgłosił wniosek o ustalenie nierównych udziałów.
Umowny podział majątku jest najszybszą z form podzielenia przez małżonków wspólnego dorobku. Jest on jednak możliwy tylko wówczas, gdy małżonkowie są w stanie dojść do porozumienia co do podziału. Umowny podział majątku może nastąpić poprzez zawarcie umowy pomiędzy nimi. Dokonując podziału majątku, w którego skład wchodzi nieruchomość czy przedsiębiorstwo, konieczne jest dochowanie przewidzianych w przepisach prawa form czynności prawnych.
Wniosek o podział majątku wspólnego podlega opłacie stałej w kwocie 1000 zł, ale jeżeli wniosek zawiera zgodny projekt podziału tego majątku, pobiera się opłatę stałą w kwocie 300 zł.
Podział majątku wspólnego małżonków może nastąpić przez:
- podział w naturze, np. podział działki na 2 mniejsze;
- przyznanie rzeczy na wyłączną własność jednemu z małżonków wraz z obowiązkiem spłaty na rzecz drugiego małżonka, np. dom otrzymuje jedno z nich i musi potem spłacić udział drugiego;
- egzekucyjną sprzedaż rzeczy i podział sumy uzyskanej ze sprzedaży.
Czy środki zgromadzone na koncie i subkoncie ogólnoeuropejskiego indywidualnego produktu emerytalnego stanowią majątek wspólny małżonków, czy majątek osobisty jednego z nich? - podsumowanie
Odpowiadając na pytanie postawione w tytule artykułu, należy stwierdzić, że środki zgromadzone na koncie ogólnoeuropejskiego indywidualnego produktu emerytalnego oraz na subkoncie ogólnoeuropejskiego indywidualnego produktu emerytalnego stanowią majątek wspólny małżonków. Dlatego też z chwilą ustania ustroju wspólności majątkowej składniki te będą objęte podziałem majątku wspólnego. Strony mogą się porozumieć co do ich podziału, a w przypadku braku porozumienia rozstrzyga o tym sąd.
