Zakończenie małżeństwa a środki na subkoncie w ZUS
Rozwód i unieważnienie małżeństwa rodzą różne skutki prawne, ponieważ są to tak naprawdę dwie odrębne instytucje. Czy zakończenie małżeństwa ma jakikolwiek wpływ na środki zgromadzone na subkoncie w ZUS? Kto ma prawo do dysponowania nimi, gdy związek zostanie oficjalnie zakończony?
Różnica pomiędzy rozwodem a unieważnieniem małżeństwa
Rozwód to nic innego jak formalne zakończenie związku małżeńskiego. W przepisach Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego nie odnajdziemy takiego pojęcia, ponieważ ustawodawca posługuje się terminem rozwiązanie małżeństwa. Tym w rzeczywistości jest rozwód – zakończeniem związku bez względu na okres jego trwania. Rozwód w Polsce może być przeprowadzony wyłącznie na drodze odpowiedniego postępowania sądowego, a jego uzyskanie nie powoduje unieważnienia małżeństwa. Innymi słowy, wskutek rozwodu dochodzi do rozdzielenia męża i żony, jednak w ich aktach stanu cywilnego odnotowywane jest, że pozostawali ze sobą w formalnym związku.
Inaczej wygląda sprawa w przypadku unieważnienia małżeństwa. Jeśli dojdzie do sądowego stwierdzenia, że dany związek był nieważny, oznacza to, że nigdy tak naprawdę nie istniał. Unieważnienie jest przy tym możliwe tylko wtedy, gdy uda się wykazać, że małżeństwo zostało zawarte w sposób wadliwy – np. przez osobę, która w chwili ślubu pozostawała w innym małżeństwie, w przypadku braków świadków małżeństwa lub udzielenia ślubu przez nieuprawnioną do tego osobę. Unieważnienie małżeństwa rozdziela podobnie jak rozwód mężczyznę i kobietę, jednak z tą różnicą, że w świetle prawa takie osoby nigdy nie tworzyły małżeństwa. W aktach stanu cywilnego nieodnotowywane jest, że są one rozwiedzione.
Wspólną cechą rozwodu i unieważnienia małżeństwa jest to, że prowadzą one do ustania majątku wspólnego. Oczywiście pod warunkiem, że taki majątek w ogóle powstał, ponieważ małżonkowie zawsze mogą zadecydować o ustanowieniu rozdzielności majątkowej – całkowitej lub częściowej.
Środki na subkoncie w ZUS
Subkonto w ZUS to część konta osoby ubezpieczonej w Zakładzie Ubezpieczeń Społecznych. Jest ono prowadzone dla wszystkich członków OFE oraz dla tych, którzy po 31 stycznia 2014 roku nie zdecydowali się na podpisanie umowy z OFE. Środki zgromadzone na subkoncie podlegają podziałowi i dziedziczeniu, co odróżnia je od pieniędzy zgromadzonych na podstawowym koncie emerytalnym w ZUS.
Jeśli chcemy sprawdzić, czy posiadamy subkonto w ZUS, możemy to zrobić za pośrednictwem platformy PUE ZUS. W tym przypadku konieczne będzie jednak posiadanie aktywnego profilu zaufanego albo certyfikowanego podpisu elektronicznego. Po zalogowaniu się na swoje konto w PUE ZUS przechodzimy do zakładki „Ubezpieczony”, która znajduje się w prawym górnym rogu. Następnie wybieramy zakładkę „Informacje o stanie konta”.
Subkonto w ZUS a zakończenie małżeństwa
Rozwiązanie małżeństwa lub jego unieważnienie znacząco wpływają na środki zgromadzone na subkoncie w ZUS. Zgodnie z obowiązującymi przepisami pieniądze na nim ulegają odpowiedniemu podziałowi. Zawarcie związku małżeńskiego powoduje bowiem co do zasady powstanie majątku wspólnego. W przypadku zakończenia małżeństwa majątek ten należy podzielić, co nie zawsze jest tożsame z tym, że każdy z byłych małżonków otrzyma jego połowę.
Jeśli dojdzie do rozwodu lub unieważnienia małżeństwa, środki zgromadzone na subkoncie w ZUS jednego z małżonków przypadną drugiemu małżonkowi zgodnie z ustaleniami poczynionymi przy podziale majątku wspólnego. Pamiętajmy jednak, że ZUS nie przekazuje tych środków w formie gotówki, lecz jako transfer na subkonto drugiego byłego małżonka. Innymi słowy, drugi były małżonek otrzyma odpowiednie zasilenie swojego subkonta w ZUS, a nie gotówkę lub przelew na wskazany rachunek bankowy. Podziałowi podlegają aż 3 elementy składające się na subkonto, tj.:
- kwoty składek,
- kwoty odsetek za zwłokę,
- opłaty prolongacyjne.
Podział obejmuje wyłącznie środki zgromadzone w trakcie trwania ustawowej wspólności majątkowej, a więc co do zasady w trakcie trwania związku. Oczywiście, jeśli małżonkowie przed zakończeniem związku zawarli intercyzę i zlikwidowali majątek wspólny, to podział środków na subkoncie będzie dotyczył okresu tylko do dnia ustanowienia rozdzielności majątkowej przed notariuszem.
Przykład 1.
Iwona i Marek byli małżeństwem, w którym obowiązywał ustrój wspólności majątkowej. Nigdy nie zdecydowali się na zawarcie intercyzy, choć co jakiś czas chcieli to zrobić. Wyrokiem rozwodowym sąd okręgowy zakończył ich związek. Z jakiego okresu środki zgromadzone na subkoncie w ZUS ulegną podziałowi pomiędzy małżonków?
Podział obejmie środki zgromadzone na subkoncie od dnia zawarcia małżeństwa przez Iwonę i Marka aż do dnia uprawomocnienia się wyroku rozwodowego.
Przykład 2.
Piotr i Ewelina byli małżeństwem, które rozwiodło się po 14 latach związku. Jeszcze przed ślubem zdecydowali się na podpisanie intercyzy i całkowicie zrezygnowali z posiadania majątku wspólnego. Każdy z nich miał swój odrębny majątek i samodzielnie nim zarządzał. Czy w tym przypadku dojdzie do podziału środków na subkoncie w ZUS pomiędzy byłymi małżonkami?
Nie, ponieważ nigdy nie doszło do powstania majątku wspólnego pomiędzy Piotrem i Eweliną. To z kolei oznacza, że nie można dokonać podziału środków na subkontach tych osób.
Przykład 3.
Monika i Ignacy byli małżeństwem przez 10 lat. Przez pierwsze 4 lata w ich związku obowiązywał ustrój wspólności majątkowej, następnie został wprowadzony ustrój rozdzielności, który trwał aż do ich rozwodu. Czy w tym przypadku dojdzie do podziału środków na subkoncie w ZUS pomiędzy byłymi małżonkami?
Tak, choć podział ten obejmie wyłącznie okres pierwszych 4 lat związku, tj. od chwili zawarcia małżeństwa do dnia podpisania umowy ustanawiającej rozdzielność majątkową.
Przykład 4.
Kacper i Emilia wzięli ślub, a w ich związku obowiązywał ustrój wspólności majątkowej. Po 1,5 roku okazało się, że Kacper pozostawał w związku małżeńskim z Alicją – do tej pory nie uzyskał rozwodu. Małżeństwo Kacpra i Emilii zostało unieważnione. Czy w tym przypadku nastąpi pomiędzy nimi podział środków na subkontach w ZUS?
Tak, podział ten obejmie cały okres trwania nieważnego małżeństwa, tj. od dnia zawarcia ślubu do dnia uprawomocnienia się orzeczenia stwierdzającego jego nieważność.
Forma podziału majątku wspólnego a podział środków na subkoncie w ZUS
Podział majątku wspólnego może być dokonany zarówno w ramach specjalnego postępowania sądowego, jak i przed notariuszem. W tym drugim przypadku niezbędna jest jednak dobra wola obojga byłych małżonków, ponieważ notariusz dzieli majątek zgodnie z ich wcześniejszymi ustaleniami. W przypadku sądowego podziału majątku wspólnego z reguły majątek nie jest dzielony po równo. Każde z małżonków chce zyskać jak największą część i jeśli przekona do tego sąd, to może ją otrzymać. Prowadzi to do ustalenia nierównych udziałów w dzielonym majątku, które mogą być wyrażone ułamkiem lub procentowo, np. 1/4 do 3/4 albo 30% do 70%.
Specyfika postępowania nieprocesowego w sprawach o podział majątku wspólnego wyraża się m.in. w tym, że sąd orzekający w danej sprawie – co w równej mierze dotyczy sądu odwoławczego – jest obowiązany do podejmowania działań w pewnym zakresie z urzędu. Tego typu postępowanie rządzi się bowiem zasadą oficjalności. Dotyczy to przede wszystkim ustalenia składu i wartości majątku wspólnego podlegającego podziałowi, co wyraźnie wynika z treści art. 684 kpc odpowiednio stosowanego do spraw o podział majątku wspólnego (art. 567 § 3 kpc). Powyższe nie oznacza, że sąd ma obowiązek zastępować w tej mierze inicjatywę dowodową, do której podjęcia zobowiązane są strony w zakresie ustalenia, gdzie znajduje się dany majątek, jednakże w sytuacji, gdy jedna ze stron wnosi o rozliczenie określonych środków, jakie wchodzą do majątku wspólnego, zaś strona przeciwna nie tylko tego faktu nie kwestionuje, lecz potwierdza, iż takie środki zgromadziła w czasie trwania wspólności ustawowej, obowiązkiem sądu jest dokonać ustalenia wartości tego majątku oraz dokonać jego podziału. Skoro zaś w toku postępowania w pierwszej instancji, czynności w tym zakresie nie zostały podjęte, nie ma żadnych przeszkód, aby postępowanie dowodowe w tej mierze przeprowadzić w postępowaniu odwoławczym. Wynika to z obowiązującej w polskim systemie prawnym zasady tzw. apelacji pełnej, zgodnie z którą sąd drugiej instancji orzeka na podstawie materiału zebranego w postępowaniu w pierwszej instancji oraz w postępowaniu apelacyjnym (art. 382 kpc).
Forma podzielenia majątku wspólnego (notarialna lub sądowa) co do zasady nie ma wpływu na podział środków zgromadzonych na subkoncie w ZUS. Taki wpływ ma jednak ustalenie odmiennych udziałów w dzielonym majątku, tzn. różniących się od podziału 50/50. W wyjątkowych przypadkach sąd może odrębnie uregulować zasady podziału środków na subkoncie, biorąc pod uwagę zasady współżycia społecznego – np. fakt, że na tego rodzaju środki pracował wyłącznie jeden małżonek.
Przykład 5.
Patrycja i Kamil dokonali po rozwodzie sądowego podziału majątku wspólnego. Finalnie kobieta otrzymała 35% środków z majątku wspólnego, mężczyzna zaś pozostałe 65%. Sąd nie odniósł się w żaden sposób do podziału środków na subkontach byłych małżonków. W jaki sposób zostaną one podzielone? W tym przypadku powinny zostać podzielone zgodnie z procentami podziałowymi wskazanymi w wyroku dzielącym majątek wspólny. 65% środków z subkonta zasili subkonto Kamila, 35% środków konto Patrycji.
Przykład 6.
Elwira i Karol byli małżeństwem, w którym pracował tylko mąż. Kobieta zajmowała się domem i wychowywaniem dzieci, w związku z czym nie osiągała nigdy żadnych dochodów. Po 25 latach małżonkowie rozwiedli się i podzielili swój majątek wspólny. Sąd orzekł, że 80% majątku należy się Karolowi, pozostałe 20% Elwirze. Jednocześnie w wydanym orzeczeniu zaznaczono, że środki na subkoncie ZUS nie ulegną podziałowi ze względu na zasady współżycia społecznego, ponieważ wypracował je tylko Karol. Elwira w żaden sposób nie przyczyniła się do powstania tych środków. Czy taki podział środków na subkoncie w ZUS jest dopuszczalny?
Tak, ponieważ następuje na podstawie wiążącego orzeczenia sądowego. Sąd ma możliwość odrębnego podzielenia środków na subkoncie, a nawet odstąpienia od ich podziału. ZUS jest związany takim rozstrzygnięciem i nie będzie mógł podzielić środków na subkoncie byłych małżonków.
Podsumowanie
Zakończenie małżeństwa prowadzi do ustania majątku wspólnego, a co za tym idzie także do podziału środków zgromadzonych na subkoncie w ZUS. Środki te dzielą się pomiędzy byłych małżonków zgodnie z zasadami dokonanego przez nich podziału majątku wspólnego – czy to na drodze notarialnej, czy też sądowej. Sądy mają możliwość ustalenia odrębnych zasad podziału środków na subkoncie w ZUS, niezależnie od tego jak podzielił się majątek wspólny. Istnieje także możliwość wyłączenia spod podziału wszystkich takich środków z powodu zasad współżycia społecznego.
