Scheda spadkowa - kiedy zalicza się do niej darowiznę?

Przepisy prawa spadkowego określają nie tylko ogólne zasady dziedziczenia, lecz także rozliczania darowizn lub zapisów windykacyjnych. W tym artykule wyjaśnimy, czym jest scheda spadkowa i kiedy będzie do niej zaliczana darowizna uczyniona przez spadkodawcę.

Dziedziczenie w Polsce

W polskim porządku prawnym występują dwie podstawy dziedziczenia:

1. dziedziczenie ustawowe,
2. dziedziczenie testamentowe.

Dziedziczenie testamentowe ma miejsce, kiedy spadkodawca przed śmiercią rozrządził majątkiem, sporządzając testament. Sporządzić i odwołać testament może tylko osoba mająca pełną zdolność do czynności prawnych.

Testament uznany będzie za nieważny, jeżeli został sporządzony:

1. w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli;
2. pod wpływem błędu uzasadniającego przypuszczenie, że gdyby spadkodawca nie działał pod wpływem błędu, nie sporządziłby testamentu tej treści;
3. pod wpływem groźby.
   
   

Nieważność testamentu z powyższych przyczyn może zostać stwierdzona, jeśli powołano się na nią przed upływem 3 lat od dnia, w którym osoba mająca w tym interes dowiedziała się o przyczynie nieważności, a w każdym razie po upływie 10 lat od otwarcia spadku.

Spadkodawca może w każdej chwili odwołać zarówno cały testament, jak i jego poszczególne postanowienia.

Polskie prawo spadkowe wyróżnia następujące rodzaje testamentów: zwykłe i szczególne.

Testamentami zwykłymi są:

• testament alograficzny – testament urzędowy,
• testament holograficzny – testament sporządzony własnoręcznie,
• testament notarialny.

Testamenty szczególne to:

• testament ustny,
• testament wojskowy,
• testament podróżny.

Scheda spadkowa – co to takiego?

Scheda spadkowa nie została zdefiniowana w żadnym akcie prawnym, choć odnoszą się do niej przepisy prawa spadkowego dotyczące zasad zaliczania darowizn lub zapisów windykacyjnych na jej poczet. Jest to nic innego jak majątek odziedziczony po spadkodawcy.

Rozliczenie schedy spadkowej ma miejsce dopiero w momencie dokonywania działu spadku. 

Scheda spadkowa - zaliczanie darowizn

W przypadku dziedziczenia ustawowego, kiedy dział spadku następuje między zstępnymi albo między zstępnymi i małżonkiem, spadkobiercy ci są wzajemnie zobowiązani do zaliczenia na schedę spadkową otrzymanych od spadko­dawcy darowizn oraz zapisów windyka­cyjnych, chyba że z oświadczenia spadko­dawcy lub z okoliczności wynika, że darowizna lub zapis windykacyjny zostały dokonane ze zwolnieniem od obowiązku zaliczenia, a poza tym nie podlegają zaliczeniu na schedę spadkową drobne darowizny zwyczajowo w danych sto­sunkach przyjęte. Spadkodawca może włożyć obowiązek zali­czenia darowizny lub zapisu windykacyjnego na schedę spadkową także na spadkobiercę ustawowego innego niż wyżej wymienieni. 

Dalszy zstępny spadkodawcy obowiązany jest do za­li­czenia na schedę spadkową darowizny oraz zapisu windykacyjnego dokonanych przez spadkodawcę na rzecz jego wstępnego.

W przeciwieństwie do zachowku w przypadku zaliczania na schedę spadkową nie ma terminu, do którego darowizna mu podlega. Zaliczeniu podlegać więc będą darowizny dokonane przez spadkodawcę w dowolnym czasie.

Przykład 1. 

Czy stanowisko pana Jana jest prawidłowe, jeśli uważa on, że darowizna, którą otrzymał 20 lat temu od swojej mamy, nie będzie podlegała zaliczeniu na schedę spadkową w toczącym się postępowaniu o dział spadku po niej? 

Stanowisko pana Jana jest błędne, darowizny będą bowiem zaliczane na poczet schedy spadkowej bez względu na to, jaki okres minął od ich dokonania do wyliczania schedy spadkowej. Darowizna nie będzie uwzględniania, jeśli po dokonaniu obliczeń z jej uwzględnieniem okaże się, że przekracza ona schedę spadkową obdarowanego, jednak to oznacza wyłączenie darowizny ze schedy spadkowej, a obdarowanego spadkobiercy z działu spadku.

Gdy okaże się, że wartość darowizny lub zapisu windykacyjnego podlegających zaliczeniu przewyższa wartość schedy spadkowej, spadkobierca nie jest obowiązany do zwrotu nadwyżki, ale nie uwzględnia się przy dziale spadku ani darowizny lub zapisu windykacyjnego, ani spadkobiercy zobowiązanego do ich zaliczenia.

Przykład 2. 

Czy jeśli pani Emilia, matka 6 dzieci sporządzi testament powołujący wszystkie dzieci do spadku, tak samo jakby miało to miejsce w przypadku dziedziczenia ustawowego, będzie możliwe w sprawie o dział spadku zaliczenie darowizn uczynionych na rzecz dzieci za jej życia na schedę spadkową? 

W tym przypadku sporządzenie testamentu wyłącza możliwość zaliczenia darowizn i zapisów windykacyjnych poczynionych przez panią Emilię za życia na rzecz dzieci na schedę spadkową. Gdyby jednak testamentu nie było albo zostałby uznany za nieważny, wówczas zaliczenia byłyby możliwe.

Przykład 3. 

Jak będzie wyglądało zaliczenie darowizn na schedę spadkową po śmierci pani Janiny, która jest wdową i ma 3 dzieci, z zastrzeżeniem, że jej syn Mariusz otrzymał w darowiźnie działkę o wartości 600 000 zł będącą jej majątkiem osobistym, pozostałe dzieci – córki, Monika i Agnieszka – nie otrzymały żadnych darowizn zaliczanych na schedę spadkową, a w skład spadku wchodzi obecnie mieszkanie o wartości 500 000 zł, w którym spadkodawczyni zamieszkiwała do śmierci?

Majątek spadkowy wynosi: 500 000 zł + wartość przedmiotu darowizny 600 000 zł = 1 100 000 zł.

Kwotę 1 100 000 zł dzielimy przez liczbę spadkobierców, czyli 1 100 000 zł / 3 = 366 666,66 zł – tyle wynosi scheda każdego ze spadkobierców. 

W takiej sytuacji wartość darowizny nie będzie uwzględniana przy dziale spadku. Podobnie pan Mariusz nie będzie uwzględniany jako spadkobierca w dziale spadku. Dlatego też mieszkanie po połowie przypadać będzie obu córkom pani Janiny, tj. Monice i Agnieszce. 

Przykład 4. 

Jak będzie wyglądało zaliczenie darowizn na schedę spadkową po śmierci pana Władysława, który w chwili śmierci był żonaty z panią Krystyną i miał z nią dwoje dzieci – córkę Iwonę i syna Tomasza, z zastrzeżeniem, że córka Iwona otrzymała darowiznę o wartości 100 000 zł, a w skład spadku wchodzi obecnie dom o wartości 800 000 zł?

Majątek spadkowy wynosi 800 000 zł + wartość przedmiotu darowizny 100 000 zł = 900 000 zł.

Kwotę 900 000 zł dzielimy przez liczbę spadkobierców, czyli 900 000 zł / 3 = 300 000 zł – tyle wynosi scheda każdego ze spadkobierców.

W takiej sytuacji później z pozostałej części spadku pani Iwona otrzyma 200 000 zł, a jej matka i brat majątek o równowartości po 300 000 zł każdy.

Scheda spadkowa - kiedy zalicza się do niej darowiznę? - podsumowanie

Podsumowując, ważne, aby dokonując rozrządzeń na wypadek śmierci, skonsultować się z prawnikiem, działanie na własną rękę może bowiem odnieść dla spadkobierców odwrotny skutek od zamierzonego przez spadkodawcę. Wyliczana scheda spadkowa bezterminowo uwzględnia darowizny w przypadku dziedziczenia ustawowego. Nie dotyczy to dziedziczenia testamentowego.