Testament audiowizualny – czy można w tej formie przekazać ostatnią wolę?

Rozwój nowych technologii wpływa na wiele dziedzin życia każdego z nas. Wraz z tym pojawia się potrzeba sprostania realiom. W związku z tym niebawem możemy spodziewać się rewolucji w testamentach. Chodzi tu o testament audiowizualny. Prace nad takim rozwiązaniem już trwają.

Rodzaje testamentów w 2025 roku

Aktualnie przepisy Kodeksu cywilnego z zakresu prawa spadkowego wyróżniają następujące rodzaje testamentów:

• testament własnoręczny,

• testament notarialny,

• testament allograficzny,

• testament ustny,

• testament podróżny,

• testament wojskowy.

Testament własnoręczny (holograficzny) musi zostać napisany odręcznie przez spadkodawcę, opatrzony podpisem spadkodawcy i datą sporządzenia. Brak spełnienia któregokolwiek z ww. wymogów skutkuje jego nieważnością. Wyjątek stanowi jedynie sytuacja, gdy brak wprawdzie daty sporządzenia testamentu, ale nie wywołuje to wątpliwości co do zdolności spadkodawcy do sporządzenia testamentu, co do treści testamentu lub co do wzajemnego stosunku kilku testamentów.

W przypadku testamentu notarialnego nad zachowaniem wymogów formalnych czuwa notariusz, jednak może zdarzyć się sytuacja, kiedy to testament notarialny okaże się nieważny, ze względu na to, że testator nie złożył oświadczenia woli, a tylko wcześniej przygotowany przez notariusza i spadkobiercę dokument – po jego odczytaniu – podpisał.

Testamenty ustne

W przypadku testamentu allograficznego testator może sporządzić testament w ten sposób, że w obecności dwóch świadków oświadczy swoją ostatnią wolę ustnie wobec wójta (burmistrza, prezydenta miasta), starosty, marszałka województwa, sekretarza powiatu albo gminy lub kierownika urzędu stanu cywilnego. Oświadczenie złożone w obecności ww. osób spisuje się w protokole z podaniem daty jego sporządzenia, a sam protokół odczytuje się spadkodawcy w obecności świadków. Spadkodawca, świadkowie i urzędnik podpisują tak sporządzony protokół. Brak możliwości podpisania przez spadkodawcę protokołu winien być odnotowany z podaniem przyczyny braku podpisu. Osoby głuche lub nieme nie mogą sporządzić testamentu allograficznego ustnego. Naruszenie wymogów formalnych przewidzianych dla testamentu ustnego skutkuje jego nieważnością.

Testament szczególny ustny to oświadczenie woli spadkodawcy złożone w obecności co najmniej trzech świadków, w razie istnienia obawy rychłej śmierci lub jeżeli wskutek szczególnych okoliczności zachowanie zwykłej formy testamentu jest niemożliwe bądź bardzo utrudnione. Testament ten jest potwierdzony w ten sposób, że oświadczenie spadkodawcy przed upływem roku od jego złożenia jest spisywane przez świadka lub osobę trzecią, z podaniem miejsca i daty oświadczenia oraz miejsca i daty sporządzenia pisma, a pismo to podpiszą spadkodawca i dwaj świadkowie albo wszyscy świadkowie. Treść testamentu ustnego może zostać potwierdzona również w ten sposób, że ciągu 6 miesięcy od dnia otwarcia spadku świadkowie (wszyscy – wyjątkowo wystarczy dwóch) złożą zgodne zeznania przed sądem. Niespełnienie powyższych wymogów skutkuje nieważnością tego rodzaju testamentu.

Testament podróżny

Testament podróżny może zostać sporządzony podczas podróży na polskim statku morskim lub powietrznym. Jego istota polega na tym, że spadkodawca składa swoje oświadczenie przed dowódcą statku lub jego zastępcą w obecności dwóch świadków. Złożone oświadczenie podlega spisaniu z podaniem daty. Pismo to jest odczytane w obecności świadków, po czym jest podpisywane przez spadkodawcę, świadków oraz dowódcę statku lub jego zastępcę. Jeżeli spadkodawca nie może podpisać pisma, należy w nim podać przyczynę braku podpisu spadkodawcy. Brak spełnienia tych wymogów skutkuje nieważnością testamentu podróżnego.

Testament wojskowy

Testament wojskowy reguluje Rozporządzenie Ministra Obrony Narodowej z dnia 30 stycznia 1965 roku w sprawie testamentów wojskowych. Może być sporządzony tylko w czasie mobilizacji lub wojny albo przebywania w niewoli przez określone osoby, tj.: żołnierzy Sił Zbrojnych pełniący czynną służbę wojskową, pracowników cywilnych zatrudnionych w Siłach Zbrojnych oraz osoby cywilne towarzyszące Siłom Zbrojnym, a mianowicie: członków personelu stowarzyszenia „Polski Czerwony Krzyż” i innych stowarzyszeń udzielających pomocy wojskowej służbie zdrowia, osoby wykonujące czynności duszpasterskie w Siłach Zbrojnych, członków służb pomocniczych i inne osoby wykonujące świadczenia osobiste na rzecz Sił Zbrojnych. Testament wojskowy może być sporządzony również przez inne osoby cywilne niż wymienione, jeżeli znajdują się na obszarze będącym pod wyłącznym zarządem organów wojskowych albo na jednostce pływającej Marynarki Wojennej lub na statku powietrznym należącym do Sił Zbrojnych.

Proponowane zmiany w testamentach ustnych i wprowadzenie testamentu audiowizualnego

Obecnie na etapie opiniowania jest projekt ustawy o zmianie ustawy – Kodeks cywilny oraz ustawy – Kodeks postępowania cywilnego wprowadzający zmiany w testamentach, w tym likwidujący testament podróżny oraz dopuszczający możliwość sporządzenia testamentu audiowizualnego.

Po zmianach testament ustny będzie można sporządzić, gdyby wskutek szczególnych i nagłych okoliczności uzasadniających obawę rychłej śmierci spadkodawcy zachowanie zwykłej formy testamentu było niemożliwe lub nadmiernie utrudnione. W tych okolicznościach spadkodawca będzie miał możliwość wyrazić ostatnią wolę ustnie przy jednoczesnej obecności co najmniej 3 świadków.

Po zmianach nadal treść testamentu ustnego miałaby być stwierdzana niezwłocznie, nie później jednak niż w ciągu miesiąca od jego sporządzenia, w ten sposób, że jeden ze świadków spisze oświadczenie spadkodawcy wraz z podaniem miejsca i daty jego złożenia, miejsca i daty sporządzenia pisma oraz wskazaniem okoliczności uzasadniających tę formę testamentu, a pismo podpiszą spadkodawca i dwaj świadkowie albo wszyscy świadkowie.

Gdyby treść testamentu ustnego nie została stwierdzona w ten sposób przed otwarciem spadku, przewidziana ma być możliwość uczynienia tego w ciągu 3 miesięcy od otwarcia spadku wyłącznie przez zgodne zeznania świadków złożone przed sądem. Do zachowania 3-miesięcznego terminu ma być wystarczające złożenie, przed jego upływem, wniosku o przesłuchanie świadków, wraz z ich danymi umożliwiającymi ich wezwanie. W tym przypadku, jeżeli przesłuchanie jednego lub większej liczby świadków nie będzie możliwe lub napotkać ma trudne do przezwyciężenia przeszkody, sąd może poprzestać na zgodnych zeznaniach dwóch świadków.

Wprowadzając projekt dotyczący testamentu ustnego, kierowano się tym, aby dostosować reguły prawne do aktualnego rozwoju. Dziś prawie każdy człowiek dysponuje urządzeniem nagrywającym obraz i dźwięk, np. telefonem, co jeszcze kilkanaście lat temu było niewyobrażalne. Oczywiście projektodawcy mają świadomość, jakie zagrożenie może nieść sporządzenie tej formy testamentu w związku z rozwojem technologii. Dlatego też ta forma testamentu nie będzie mogła być stosowana powszechnie, a tylko dopuszczalna w wypadku wystąpienia przesłanek szczególnych i nagłych okoliczności uzasadniających obawę rychłej śmierci spadkodawcy.

Przykład 1. 

Pani Karina stwierdziła, że chce nagrać swój testament na swoim smartfonie. Zaprosiła swoje koleżanki, Polę, Jessicę i Sonię, i w ich obecności oświadczyła, że wszystko zostawia swojemu konkubentowi Jarosławowi, co zostało utrwalone poprzez nagranie na telefonie. Czy ten testament będzie skuteczny?

W aktualnie obowiązującym stanie prawnym taki testament nie ma żadnej mocy prawnej. Po drugie z przykładu nie wynika, że zachodziły przesłanki pozwalające zakwalifikować ten testament jako ustny. Nawet gdyby proponowane w projekcie rozwiązania weszły w życie, kiedy ta sytuacja miała miejsce, nie byłoby również podstaw do skutecznego sporządzenia takiego testamentu, bo nie zachodziły szczególne i nagłe okoliczności uzasadniające obawę rychłej śmierci spadkodawczyni.

Zmiany do wykluczenia osób z kręgu świadków testamentu ustnego

Ponadto wraz ze zmianami rozszerzony ma być krąg podmiotów, które nie mogą być świadkami, i doprecyzowane zasady z tym związane. Obecnie świadkiem przy sporządzaniu testamentu nie może być osoba, dla której w testamencie została przewidziana jakakolwiek korzyść. Nie mogą być również świadkami: małżonek tej osoby, jej krewni lub powinowaci pierwszego i drugiego stopnia oraz osoby pozostające z nią w stosunku przysposobienia.

Ma zostać także doprecyzowane wprost w przepisie, że powody wyłączenia trwają także mimo ustania małżeństwa, orzeczenia separacji lub rozwiązania przysposobienia. Aktualnie, jeżeli świadkiem testamentu była jedna z osób, która nie może być świadkiem, nieważne jest tylko postanowienie, które przysparza korzyści tej osobie, jej małżonkowi, krewnym lub powinowatym pierwszego bądź drugiego stopnia albo osobie pozostającej z nią w stosunku przysposobienia. Jednak gdy z treści testamentu lub z okoliczności wynika, że bez nieważnego postanowienia spadkodawca nie sporządził testamentu danej treści, nieważny jest cały testament.

Zgodnie z propozycją zmian miałoby zostać wprowadzone rozwiązanie, zgodnie z którym, gdy świadkiem testamentu była jedna z osób, która wyłączona jest z tej możliwości z mocy prawa, to nieważne jest tylko postanowienie, które przysparza korzyści tej osobie, jej małżonkowi, krewnym lub powinowatym do czwartego stopnia, osobie pozostającej z nią w stosunku przysposobienia albo osobie pozostającej z nią we wspólnym pożyciu, a także tej osobie prawnej lub jednostce organizacyjnej niebędącej osobą prawną, której ustawa przyznaje zdolność prawną, a jeśli z treści testamentu lub z okoliczności wynika, że bez nieważnego postanowienia spadkodawca nie sporządziłby testamentu danej treści, nieważny jest cały testament.

Testament audiowizualny – podsumowanie

Podsumowując, na ten moment, tj. styczeń 2025 roku, nie ma jeszcze możliwości sporządzenia skutecznie testamentu audiowizualnego. Niebawem może ulec to zmianie. Czy zostaną wprowadzone i jaki kształt ostatecznie będą miały regulacje dotyczące testamentu audiowizualnego, będziemy informować na łamach serwisu, kiedy zakończony zostanie proces legislacyjny.