Czy zrzeczenie się zatrudnienia wpływa na wysokość alimentów?

Na skróty

Kryteria związane z obowiązkiem alimentacyjnym w Polsce są nieostre. Oznacza to, że Sąd każdorazowo dokonuje oceny przesłanek obowiązku alimentacyjnego, biorąc pod uwagę konkretne okoliczności stanu faktycznego. Wiele osób, chcąc uniknąć płacenia wysokich alimentów, rezygnuje z dobrze płatnej pracy, licząc, że pozwoli to uzyskać w sądzie niższe alimenty. Czy rzeczywiście zrzeczenie się zatrudnienia wpływa na wysokość alimentów, wyjaśniamy w treści tego artykułu.

Kogo obciąża obowiązek alimentacyjny?

Obowiązek alimentacyjny wynika z przepisu art. 128 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego (kro), zgodnie z którym obowiązek dostarczania środków utrzymania, a w miarę potrzeby środków wychowania, obciąża krewnych w linii prostej oraz rodzeństwo.

Krewni w linii prostej to:

ojciec,
matka,
syn,
córka,
dziadek,
babka,
wnuk,
wnuczka,
pradziadek,
prababka,
prawnuk,
prawnuczka,
prapradziadek,
praprababka,
praprawnuk,
praprawnuczka.

Zobacz też

Zakres obowiązku alimentacyjnego na rzecz dzieci

Zgodnie z brzmieniem przepisu art. 133 § 1 kro rodzice obowiązani są do świadczeń alimentacyjnych względem dziecka, które nie jest jeszcze w stanie utrzymać się samodzielnie, chyba że dochody z majątku dziecka wystarczają na pokrycie kosztów jego utrzymania i wychowania.

Rozmiar świadczeń alimentacyjnych zależy od usprawiedliwionych potrzeb uprawnionego oraz od zarobkowych i majątkowych możliwości zobowiązanego, przy czym wykonanie obowiązku alimentacyjnego względem dziecka, które nie jest jeszcze w stanie utrzymać się samodzielnie, może polegać w całości lub w części na osobistych staraniach o utrzymanie lub o wychowanie uprawnionego.

W wypadku, gdy świadczenie alimentacyjne jednego ze zobowiązanych polega na osobistych staraniach o utrzymanie lub o wychowanie uprawnionego, to świadczenie alimentacyjne pozostałych zobowiązanych polega na pokrywaniu w całości lub w części kosztów jego utrzymania lub wychowania

Zakres potrzeb dziecka, które powinny być przez rodziców zaspokojone, wyznacza treść art. 96 kro, zgodnie z którym rodzice obowiązani są troszczyć się o fizyczny i duchowy rozwój dziecka i przygotować je należycie – odpowiednio do uzdolnień – do pracy dla dobra społeczeństwa. Dlatego też rodzice w zależności od swych możliwości są obowiązani zapewnić dziecku środki do zaspokojenia zarówno jego potrzeb fizycznych (opieki, mieszkania, wyżywienia, odzieży, higieny osobistej, leczenia), jak i duchowych (kulturalnych), także środki wychowania (w tym kształcenia) oraz dostarczenia wypoczynku.

Każde dziecko musi mieć zapewnione podstawowe warunki egzystencji w postaci wyżywienia, stosownej do wieku i pory roku odzieży, środków ochrony zdrowia, kształcenia oraz pieczy nad jego osobą i majątkiem. Wyjście poza wymienione potrzeby zależy już tylko od osobistych cech dziecka oraz od zamożności zobowiązanego.

Jak wskazuje się w orzecznictwie m.in. w wyroku Sądu Okręgowego w Poznaniu, Wydział II Cywilny – Odwoławczy z 4 stycznia 2021 roku (sygn. II Ca 1321/20): „Górną granicą świadczeń alimentacyjnych są zarobkowe i majątkowe możliwości zobowiązanego, chociażby nawet w tych ramach nie znajdowały pokrycia wszystkie usprawiedliwione potrzeby uprawnionego do alimentacji (orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 10 października 1970 roku, III CRN 350/69, opublikowane w OSNCP 1970, nr 2, poz. 15 i orzeczenie SN z dnia 20 stycznia 1972 roku, III CRN 470/71, Inf. Pr 1972, nr 1–2, poz. 15). Możliwości zarobkowych i majątkowych nie należy przy tym utożsamiać z wysokością faktycznych zarobków, ale według tego, jakie dochody może osiągnąć zobowiązany do alimentowania przy założeniu, że dokłada wszelkich starań i wykorzystuje wszystkie swoje siły umysłowe i fizyczne. Zgodnie z zasadą równej stopy życiowej od chwili urodzenia się dziecka rodzice są zobowiązani zapewnić mu utrzymanie na takiej samej stopie, na jakiej sami żyją. Mają zatem obowiązek dzielenia się z dziećmi nawet bardzo szczupłymi dochodami, a w sytuacjach skrajnych, sprostanie obowiązkowi alimentacyjnemu wymagać będzie poświęcenia części składników majątkowych. Ważne jest również, iż zaspokajanie w ramach obowiązku alimentacyjnego potrzeb swoich dzieci nie doznaje ograniczeń, w szczególności takich, które ze względu na stopień uciążliwości materialnej chroniłyby zobowiązanego od świadczeń. Przeciwnie, jest on zobowiązany znieść tę uciążliwość nawet kosztem obniżenia swojej stopy życiowej. Wysokość renty alimentacyjnej powinna zaś być określona na takim poziomie, aby nie doprowadzi jedynie do niedostatku zobowiązanego”.

Czy zrzeczenie się zatrudnienia wpływa na wysokość alimentów?

Jak już zostało wspomniane na wstępie, zdarzają się sytuacje, kiedy osoby zobowiązane do alimentacji podejmują działania mające na celu zrzeczenie się zatrudnienia lub zmiany go na mniej zyskowne. Jak to wpływa na rozstrzygnięcie sądu?

Zgodnie z art. 136 kro, „jeżeli w ciągu ostatnich trzech lat przed sądowym dochodzeniem świadczeń alimentacyjnych osoba, która była już do tych świadczeń zobowiązana, bez ważnego powodu zrzekła się prawa majątkowego lub w inny sposób dopuściła do jego utraty albo jeżeli zrzekła się zatrudnienia lub zmieniła je na mniej zyskowne, nie uwzględnia się wynikłej stąd zmiany przy ustalaniu zakresu świadczeń alimentacyjnych”.

Zrzeczenie się zatrudnienia oznacza nieuzasadnione porzucenie pracy, mimo że zobowiązany do alimentów może ją kontynuować i nie ma powodów, aby osoba taka pozostawała bez pracy.

Zmiana zatrudnienia na mniej zyskowne oznacza zmianę pracy na pracę z niższym wynagrodzeniem bez względu na zmianę miejsca czy też formę zatrudnienia. Dotyczy to zatrudnienia w ramach:

stosunku pracy,
umów cywilnoprawnych,
prowadzonej przez zobowiązanego działalności gospodarczej.

W przypadku wystąpienia ważnych powodów, które uzasadniają zrzeczenie się zatrudnienia lub jego zmiana na mniej zyskowne, przepis art. 136 kro nie znajdzie zastosowania. Przykładami takich sytuacji są:

pogorszenie stanu zdrowia zobowiązanego uniemożliwiające świadczenie dotychczasowej pracy,
konieczność osobistej opieki nad członkiem najbliższej rodziny,
zrzeczenie się zatrudnienia z powodu mobbingu,
przejście na emeryturę i brak możliwości podjęcia dodatkowego zatrudnienia.

Istnienie ważnego powodu do zmiany zatrudnienia na mniej zyskowne mające wpływ na zmniejszenie się dochodów zobowiązanego do alimentacji może stanowić podstawę do żądania obniżenia alimentów zgodnie z art. 138 kro.

Nie będzie to jednak możliwe, gdyby zasądzone na rzecz uprawnionego alimenty nie przekraczały możliwości zarobkowych i majątkowych zobowiązanego oraz mimo zmiany sytuacji zarobkowej zobowiązanego doszło do równoczesnego wzrostu potrzeb uprawnionego do alimentów.

Jak wskazano w wyroku Sądu Okręgowego w Sieradzu z 29 czerwca 2020 roku (sygn. I Ca 175/20), konieczności regulowania innych zobowiązań nie może odbywać się kosztem zaspokojenia podstawowych potrzeb uprawnionych do alimentacji. Obowiązek alimentacyjny względem małoletniego dziecka wyprzedza bowiem zobowiązania innego rodzaju. W orzeczeniu tym wskazano: „Warto również zwrócić uwagę na treść art. 136 kro, która oznacza, że zakres możliwości zarobkowych i majątkowych zobowiązanego ustala się z pominięciem wymienionych w przepisie zdarzeń, które je faktycznie ograniczają lub nawet usuwają. Sankcja art. 136 kro skierowana jest przeciwko osobom zobowiązanym do alimentacji, które z własnej woli, bez ważnych powodów, pomniejszają swoje możliwości zarobkowe (majątkowe) ze skutkiem utrudnienia lub uniemożliwienia realizacji obowiązku alimentacyjnego. Nie chodzi tu przy tym jedynie o złą wolę zobowiązanego, o świadome szkodzenie interesowi rodziny, lecz ogólnie o podstawę nieliczenia się z potrzebami członków rodziny uprawnionych do otrzymania środków utrzymania. W takim zaś kontekście należy oceniać zmianę przez pozwanego zatrudnienia na mniej zyskowne i niepozwalające na pełne zaspokojenie potrzeb […]. Na zakończenie należy z całą mocą pokreślić, że obowiązek alimentacyjny wobec dzieci małoletnich lub niezdolnych do samodzielnej egzystencji ma priorytetowe znaczenie. Rodzic winien dzielić się z dzieckiem najskromniejszym choćby dochodem, nawet kosztem określonych potrzeb własnych, w razie potrzeby ograniczając je do absolutnie niezbędnego minimum. Swoje działania w sferze wydatków winien zaś planować w taki sposób, aby nie zagrażały brakiem możliwości zaspokojenia elementarnych potrzeb uprawnionego”.

Poza tym wskazać należy, że w wyroku Sądu Okręgowego w Nowym Sączu z 24 października 2013 roku (sygn. III Ca 607/13) wskazano, że dochodząc obniżenia alimentów wskutek zmiany zatrudnienia, konieczne jest wykazanie, że nastąpiło to z przyczyn obiektywnych. Nie można uznać, że zobowiązany, który przed wniesieniem powództwa o obniżenie alimentów zlikwidował działalność gospodarczą, zarejestrował się jako bezrobotny i oficjalnie nie posiada żadnych dochodów oraz nie udowodnił, że zlikwidowanie działalności gospodarczej było konieczne z uwagi na brak zleceń, mógł liczyć na uwzględnienie jego powództwa przez sąd. Ponadto sąd wskazał: „Oczywistym jest, że w dobie kryzysu prowadzenie działalności gospodarczej nie jest łatwe, ale oczywistym także jest, że powód jako ojciec dwójki dzieci musi podjąć starania i wysiłki adekwatne do jego obowiązków rodzinnych. Jeśli rzeczywiście jako elektryk nie jest w stanie zarobić na utrzymanie swoje i dzieci, to winien podjąć się również innego zatrudnienia, chociażby jako niewykwalifikowany pomocnik budowlany. Jest przecież osobą młodą i zdolną do pracy. Może też postarać się o dodatkowe kwalifikacje (kursy zawodowe itp.)”.

Przykład 1.

Pan Jan pracował jako programista w jednej w dużych korporacji. Kiedy jego była żona wniosła powództwo o podwyższenie alimentów na syna, pan Jan zwolnił się z pracy i zatrudnił jako nauczyciel informatyki. Wcześniej pan Jan zarabiał 20 000 zł, obecnie zarabia 5000 zł. Czy sąd uwzględni tę zmianę, rozstrzygając sprawę o alimenty?

W tej sytuacji sąd ma uzasadnione podstawy, aby nie uwzględniać tej zmiany, a to wobec brzmienia art. 136 kro, chyba że pan Jan będzie w stanie wykazać, że zachodziły ważne i obiektywne powody takiej zmiany.

Podsumowanie

Podsumowując powyższe rozważania, wskazać należy, że nie zawsze zrzeczenie się zatrudnienia w oczekiwany sposób wpłynie na ustalenie obowiązku alimentacyjnego. Jedynie ważne powody mogą mieć znaczenie, aby zmiana ta została uwzględniona. Sąd każdorazowo dokonuje ich oceny przed wydaniem rozstrzygnięcia.

Polecamy:

Czym jest kapitał początkowy i w jaki sposób się go ustala?