Czy dziedziczenie emerytury zagranicznej jest możliwe?
Dziedziczenie środków pieniężnych nie jest niczym nowym i może nastąpić zarówno na podstawie przepisów ustawy, jak i pozostawionego testamentu. Czy w zakres nabywanego majątku może wejść także dziedziczenie emerytury? Co w przypadku, gdy emerytura lub renta zmarłego była pobierana z zagranicy?
Dziedziczenie emerytury w Polsce
Jeśli chodzi o możliwości nabycia polskiej emerytury przez spadkobierców, to obecne przepisy pozwalają na to, choć z pewnymi ważnymi ograniczeniami. W rzeczywistości mówimy wówczas o prawie do nabycia renty rodzinnej. Katalog osób uprawnionych do otrzymywania takiego świadczenia jest ograniczony i nie obejmuje wszystkich spadkobierców, nawet jeśli będą oni powołani na mocy testamentu. Zgodnie z treścią art. 67 Ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych do renty rodzinnej uprawnieni są następujący członkowie rodziny, pod warunkiem że spełnią odpowiednie warunki ustawowe:
- dzieci własne, dzieci drugiego małżonka oraz dzieci przysposobione;
- przyjęte na wychowanie i utrzymanie przed osiągnięciem pełnoletności wnuki, rodzeństwo i inne dzieci, z wyłączeniem dzieci przyjętych na wychowanie i utrzymanie w ramach rodziny zastępczej lub rodzinnego domu dziecka;
- małżonek (wdowa i wdowiec);
- rodzice, przy czym dotyczy to także ojczyma i macochy oraz osób przysposabiających.
Renta rodzinna przysługuje uprawnionym członkom rodziny osoby, która w chwili śmierci miała ustalone prawo do emerytury lub renty z tytułu niezdolności do pracy lub spełniała warunki wymagane do uzyskania jednego z tych świadczeń. Przy ocenie prawa do renty przyjmuje się, że osoba zmarła była całkowicie niezdolna do pracy. Renta rodzinna przysługuje także uprawnionym członkom rodziny osoby, która w chwili śmierci pobierała zasiłek przedemerytalny, świadczenie przedemerytalne lub nauczycielskie świadczenie kompensacyjne. W takim przypadku przyjmuje się, że osoba zmarła spełniała warunki do uzyskania renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy.
Prawo do renty rodzinnej po rodzicach przysługuje tym dzieciom zmarłego żywiciela, które ze względu na wiek lub pobieranie nauki nie mają możliwości wykonywania pracy zarobkowej lub innej działalności stanowiącej tytuł podlegania ubezpieczeniom społecznym. W konsekwencji, prawo do renty rodzinnej bez względu na wiek przysługuje takiemu dziecku całkowicie niezdolnemu do pracy, jak również niezdolnemu do samodzielnej egzystencji, które nie miało możliwości uzyskania prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy, a więc takiemu, które stało się niezdolne do pracy w czasie, gdy nie mogło podlegać ubezpieczeniu społecznemu z powodu wieku lub uczęszczania do szkoły. Jeżeli o rentę rodzinną ubiega się osoba dorosła, niezbędne jest ustalenie, czy stała się niezdolna do pracy do 16 roku życia lub do ukończenia nauki w szkole, jeżeli przekroczyły 16 lat życia, nie dłużej jednak niż do osiągnięcia 25 lat życia.
Dziedziczenie emerytury zagranicznej
O ile kwestia dziedziczenia emerytury w Polsce nie jest szczególnie skomplikowana, o tyle w przypadku świadczeń zagranicznych może stanowić pewien kłopot. Zagraniczna emerytura jest bowiem wypłacana na podstawie przepisów obcego kraju. W praktyce oznacza to konieczność spełnienia wymogów ustawodawstwa każdego państwa, z którego zmarły otrzymywał emeryturę. Jeśli spadkodawca pobierał świadczenie z różnych krajów, to jego spadkobiercy mogą starać się o rentę rodzinną z każdego z nich. Wymaga to jednak dobrej znajomości zagranicznych przepisów.
Dziedziczenie emerytury zagranicznej może wiązać się z jeszcze jednym przypadkiem – gdy zmarły posiadał mieszane okresy składkowe, tj. gdy pracował częściowo w Polsce i częściowo w innym państwie. W takiej sytuacji kwestią ustalania renty rodzinnej może zająć się nasz krajowy ZUS. Dodajmy od razu, że przyznanie takiego świadczenia w innym kraju UE lub EFTA nie ma wpływu na możliwość uzyskania renty rodzinnej w Polsce.
W przypadku, gdy zmarły miał w Polsce ustalone prawo do emerytury lub renty z tytułu niezdolności do pracy, sprawa jest w zasadzie prosta – odpowiedni krąg spadkobierców może starać się o przyznanie im renty rodzinnej po spadkodawcy. Jest to niezależne od formalności załatwianych z zagranicznymi zakładami ubezpieczeń społecznych. Jeżeli jednak zmarły nie posiadał minimalnego stażu ubezpieczenia w Polsce, który uprawniałby go do uzyskania prawa do emerytury lub renty, i jednocześnie pracował w innym kraju, to polski ZUS może doliczyć okresy ubezpieczenia tej osoby z innego państwa UE lub EFTA. Zagraniczne okresy są wówczas doliczane do polskich okresów ubezpieczenia przy ustalaniu prawa do świadczenia, które przyznawane są na podstawie długości stażu ubezpieczeniowego.
Przykład 1.
Pan Maciej pracował w Polsce 6 lat i 25 lat we Francji. Mężczyzna zmarł w wieku 61 lat i pozostawił żonę Karolinę, która ma obecnie 57 lat. Kobieta chciałaby uzyskać prawo do renty rodzinnej po zmarłym mężu – czy jest to możliwe?
Tak, choć w tym przypadku ZUS będzie musiał zsumować polskie i francuskie okresy ubezpieczenia pana Macieja, ponieważ polski okres jego ubezpieczenia jest za krótki, aby można było przyznać prawo do renty. Niezależnie od tego pani Karolina może ubiegać się o rentę rodzinną na podstawie przepisów prawa francuskiego, o ile spełni warunki tamtejszego ustawodawstwa.
Przykład 2.
Pani Matylda pracowała przez 23 lata w USA i 2 lata w Polsce. W wieku 56 lat zmarła i pozostawiła męża Konrada i 16-letniego syna Wojciecha. Mężczyzna chce ubiegać się o rentę rodzinną po żonie – dla siebie i swojego syna, obawia się jednak, że praca w kraju nienależącym do UE lub EFTA uniemożliwi zsumowanie okresów składkowych pracy pani Matyldy w Polsce i USA. Czy w tym przypadku możliwe jest ubieganie się o przyznanie renty rodzinnej?
Tak, ponieważ ZUS doda do siebie polskie oraz amerykańskie okresy składkowe pani Matyldy i w ten sposób obliczy wysokość należnej renty rodzinnej dla pana Konrada i Wojciecha. Niezależnie od tego mężczyźni mogą ubiegać się o takie świadczenie także w USA, choć wcześniej muszą sprawdzić, czy spełniają ku temu warunki określone w przepisach właściwego stanu USA.
Wysokość renty rodzinnej
Możliwość dziedziczenia świadczenia emerytalnego lub rentowego zmarłego nie oznacza, że uprawnieni mają prawo do 100% wartości renty rodzinnej. W przypadku innych krajów taka sytuacja jest możliwa, choć zawsze wymaga to sprawdzenia przepisów danego państwa. Jeśli chodzi o polskie przepisy, to stanowią one, że omawiana renta wynosi:
- 85% tego świadczenia, które przysługiwałoby zmarłemu – dla jednej osoby uprawnionej;
- 90% tego świadczenia, które przysługiwałoby zmarłemu – dla dwóch osób uprawnionych;
- 95% tego świadczenia, które przysługiwałoby zmarłemu – dla co najmniej trzech osób uprawnionych.
Jeśli zmarły w chwili śmierci spełniał warunki do emerytury lub renty z tytułu niezdolności do pracy, po uwzględnieniu zagranicznych okresów ubezpieczenia ZUS oblicza rentę rodzinną w wysokości proporcjonalnej. W praktyce polega to na ustaleniu stosunku polskich okresów ubezpieczenia do sumy polskich i zagranicznych okresów ubezpieczenia. Renta rodzinna jest wówczas wypłacana tylko za polskie okresy ubezpieczenia zmarłego.
Przykład 3.
Pan Maurycy zmarł w wieku 59 lat i pracował przed śmiercią 4 lata w Polsce i 22 lata w Czechach. Jego żona Honorata i małoletni syn Kamil ubiegają się o rentę rodzinną. W jaki sposób ZUS dokona ustalenia wysokości renty rodzinnej?
Okres polskiego ubezpieczenia zostanie podzielony przez sumę ubezpieczenia polskiego i czeskiego, co w praktyce da nam ułamek 4/26. Matka z synem otrzymają rentę rodzinną w wysokości 90% renty z tytułu niezdolności do pracy, która przysługiwałaby panu Maurycemu. Każdy z uprawnionych otrzyma 1/2 wysokości tak obliczonej renty.
Podsumowanie
Emerytura spadkodawcy podlega dziedziczeniu, choć przekształca się wówczas w rentę rodzinną. Dotyczy to nie tylko świadczeń pobieranych w Polsce, lecz także za granicą. Uprawnieni do renty rodzinnej mogą starać się o nią zarówno na gruncie rodzimych przepisów, jak i regulacji innego kraju, co oznacza, że możliwe jest pobieranie nawet kilku świadczeń po zmarłym.
