Zrzeczenie się roszczeń za działania odwetowe - czy sygnalista może tego dokonać?
Ustawa z dnia 14 czerwca 2024 roku o ochronie sygnalistów obowiązuje kolejny miesiąc, jednak nadal mogą pojawiać się wątpliwości związane z jej stosowaniem. Niniejszy artykuł wyjaśni kwestie związane z roszczeniami przysługującymi sygnaliście, a w szczególności, czy odpowiada czy jest możliwe skuteczne zrzeczenie się roszczeń za działania odwetowe.
Roszczenia z tytułu działań odwetowych?
Sygnaliści doświadczający działań odwetowych mogą domagać się:
odszkodowania w wysokości nie niższej niż przeciętne miesięczne wynagrodzenie w gospodarce narodowej w poprzednim roku, ogłaszane do celów emerytalnych w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej „Monitor Polski” przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego;
zadośćuczynienie.
Przykład 1.
Pan Łukasz doświadczał działań odwetowych. Obecnie domaga się odszkodowania wynoszącego 5000 zł. Czy może on realnie otrzymać takie odszkodowanie? Odszkodowanie dla pana Łukasza nie może być niższe niż przeciętne miesięczne wynagrodzenie w gospodarce narodowej w poprzednim roku, ogłaszane do celów emerytalnych w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej „Monitor Polski” przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego. W 2024 roku będzie ono wynosić 7155,48 zł.
Sygnalista – kto może nim zostać?
Dla przypomnienia sygnalistą może zostać: pracownik, osoba świadcząca pracę na innej podstawie niż stosunek pracy, w tym na podstawie umowy cywilnoprawnej, pracownik tymczasowy, przedsiębiorca, akcjonariusz, wspólnik, członek organu osoby prawnej lub jednostki organizacyjnej nieposiadającej osobowości prawnej, osoba świadcząca pracę pod nadzorem i kierownictwem wykonawcy, podwykonawcy lub dostawcy, stażysta, wolontariusz, prokurent, praktykant, funkcjonariusz Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Straży Marszałkowskiej, Służby Ochrony Państwa, Państwowej Straży Pożarnej, Służby Celno-Skarbowej i Służby Więziennej, żołnierz pełniący czynną służbę wojskową.
Wymienione podmioty mogą zostać sygnalistą również w przypadku zgłoszenia lub ujawnienia publicznego informacji o naruszeniu prawa uzyskanej w kontekście związanym z pracą przed nawiązaniem stosunku pracy lub innego stosunku prawnego stanowiącego podstawę świadczenia pracy lub usług bądź pełnienia funkcji w podmiocie prawnym lub na rzecz tego podmiotu, lub pełnienia służby w podmiocie prawnym albo już po ich ustaniu.
Zakres naruszeń, jakie mogą zgłaszać sygnaliści
Sygnalista może zgłaszać następujące naruszenia prawa stanowiące działanie lub zaniechanie niezgodne z prawem lub mające na celu obejście prawa, a dotyczące:
korupcji;
zamówień publicznych;
usług, produktów i rynków finansowych;
przeciwdziałania praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu;
bezpieczeństwa produktów i ich zgodności z wymogami;
bezpieczeństwa transportu;
ochrony środowiska;
ochrony radiologicznej i bezpieczeństwa jądrowego;
bezpieczeństwa żywności i pasz;
zdrowia i dobrostanu zwierząt;
zdrowia publicznego;
ochrony konsumentów;
ochrony prywatności i danych osobowych;
bezpieczeństwa sieci i systemów teleinformatycznych;
interesów finansowych Skarbu Państwa Rzeczypospolitej Polskiej, jednostki samorządu terytorialnego oraz Unii Europejskiej;
rynku wewnętrznego Unii Europejskiej, w tym publicznoprawnych zasad konkurencji i pomocy państwa oraz opodatkowania osób prawnych;
konstytucyjnych wolności i praw człowieka i obywatela – występujących w stosunkach jednostki z organami władzy publicznej i niezwiązanych z dziedzinami wskazanymi wyżej.
Przykłady działań odwetowych
Przykładowe działania odwetowe wobec sygnalistów wymienione zostały w Ustawie z dnia 14 czerwca 2024 roku o ochronie sygnalistów. W przypadku pracowników są nimi w szczególności:
odmowa nawiązania stosunku pracy;
wypowiedzenie lub rozwiązanie bez wypowiedzenia stosunku pracy;
niezawarcie umowy o pracę na czas określony lub umowy o pracę na czas nieokreślony po rozwiązaniu umowy o pracę na okres próbny, niezawarcie kolejnej umowy o pracę na czas określony lub niezawarcie umowy o pracę na czas nieokreślony po rozwiązaniu umowy o pracę na czas określony w przypadku gdy sygnalista miał uzasadnione oczekiwanie, że zostanie z nim zawarta taka umowa;
obniżenie wysokości wynagrodzenia za pracę;
wstrzymanie awansu albo pominięcie przy awansowaniu;
pominięcie przy przyznawaniu innych niż wynagrodzenie świadczeń związanych z pracą lub obniżenie wysokości tych świadczeń;
przeniesienie na niższe stanowisko pracy;
zawieszenie w wykonywaniu obowiązków pracowniczych lub służbowych;
przekazanie innemu pracownikowi dotychczasowych obowiązków sygnalisty;
niekorzystna zmiana miejsca wykonywania pracy lub rozkładu czasu pracy;
negatywna ocena wyników pracy lub negatywna opinia o pracy;
nałożenie lub zastosowanie środka dyscyplinarnego, w tym kary finansowej, lub środka o podobnym charakterze;
przymus, zastraszanie lub wykluczenie, mobbing, dyskryminacja, niekorzystne lub niesprawiedliwe traktowanie;
wstrzymanie udziału lub pominięcie przy typowaniu do udziału w szkoleniach podnoszących kwalifikacje zawodowe;
nieuzasadnione skierowanie na badania lekarskie, w tym badania psychiatryczne, chyba że przepisy odrębne przewidują możliwość skierowania pracownika na takie badania;
działania zmierzające do utrudnienia znalezienia w przyszłości pracy w danym sektorze lub w danej branży na podstawie nieformalnego lub formalnego porozumienia sektorowego lub branżowego;
spowodowanie utraty finansowej, w tym gospodarczej lub utratę dochodu;
wyrządzenie innej szkody niematerialnej, w tym naruszenie dóbr osobistych, w szczególności dobrego imienia sygnalisty.
Za działania odwetowe wobec osób zatrudnionych na innej podstawie uznane będą odpowiednio powyższe działania wtedy, gdy praca lub usługi były, są lub mają być świadczone na podstawie innego niż stosunek pracy stosunku prawnego stanowiącego podstawę świadczenia pracy lub usług lub pełnienia funkcji, lub pełnienia służby, o ile charakter świadczonej pracy lub usług lub pełnionej funkcji, lub pełnionej służby nie wyklucza zastosowania wobec sygnalisty takiego działania.
W przypadku osób zatrudnionych na podstawie innych umów niż umowa o pracę dokonanie zgłoszenia lub ujawnienia publicznego nie może stanowić podstawy działań odwetowych ani próby lub groźby ich zastosowania w tym w szczególności:
wypowiedzenia umowy, której stroną jest sygnalista, w szczególności dotyczącej sprzedaży lub dostawy towarów lub świadczenia usług, odstąpienia od takiej umowy lub rozwiązania jej bez wypowiedzenia;
nałożenia obowiązku lub odmowa przyznania, ograniczenie lub odebranie uprawnienia, w szczególności koncesji, zezwolenia lub ulgi.
Zrzeczenie się roszczeń za działania odwetowe
Zrzeczenie się roszczenia oznacza rezygnację z przysługującego danej osobie prawa bez równoczesnego przeniesienia go na inny podmiot. Zrzeczenie się roszczenia ma charakter trwały i oznacza, że osoba jego dokonująca nie będzie teraz ani w przyszłości dochodzić roszczenia, które jej przysługiwało, a którego się zrzeka.
Przykład 2.
Pani Matylda będąca sygnalistą doświadczyła działań odwetowych. Pracodawca zdecydował o ich zaprzestaniu, jeśli kobieta podpisze oświadczenie o zrzeczeniu się roszczeń z tytułu działań odwetowych. 2 grudnia 2024 roku pani Matylda podpisała takie oświadczenie. Czy zrzekła się ona roszczeń z tytułu doświadczania działań odwetowych? Takie oświadczenie nie jest prawnie wiążące. Pracodawca nie powinien w ogóle przekazywać jej takiego oświadczenia. Z uwagi na to, że nie doszło do zrzeczenia się roszczeń z tytułu działań odwetowych, pani Matylda może nadal wystąpić o odszkodowanie lub zadośćuczynienie za to, że ich doświadczyła.
Przykład 3.
Pan Jerzy podpisał oświadczenie o zrzeczeniu się roszczeń z tytułu działań odwetowych wymierzonych w niego jako sygnalistę. Po jakimś czasie, po konsultacji z prawnikiem, wystąpił o odszkodowanie. Pracodawca nie uznał jego roszczeń i sprawa trafiła do sądu. W postępowaniu pracodawca powołał się na oświadczenie o zrzeczeniu się roszczeń z tytułu działań odwetowych. Czy w tym przypadku pan Jerzy ma szansę otrzymać odszkodowanie, jeśli pracodawca twierdzi, że mężczyzna z niego zrezygnował? Z mocy prawa pan Jerzy nie może zrzec się roszczeń, jakie przysługują mu jako sygnaliście doświadczającego działań odwetowych, dlatego jeśli rzeczywiście doświadczał tych działań, otrzyma odszkodowanie, o które się ubiega. Odszkodowanie to nie może być niższe niż przeciętne miesięczne wynagrodzenie w gospodarce narodowej w poprzednim roku, ogłaszane do celów emerytalnych w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej „Monitor Polski” przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego.
Podsumowanie
Na koniec jasno trzeba jeszcze raz wskazać, że sygnalista w żadnym wypadku nie będzie mógł zrzec się roszczeń z tytułu działań odwetowych. Nawet jeśli taka sytuacja będzie miała miejsce, nie będzie to wiążące i nadal będzie mógł dochodzić tych roszczeń.
