Kiedy pracownikowi przysługuje odszkodowanie?

Pracownik może uzyskać od pracodawcy odszkodowanie, w przypadku gdy ten znacząco naruszy jego prawa. W praktyce do sytuacji, w których pracodawca powinien wypłacić odszkodowanie, dochodzi najczęściej w związku ze zwolnieniem z pracy. Kiedy jeszcze pracownikowi przysługuje odszkodowanie? Wyjaśniamy w niniejszym artykule.

Dyskryminacja w pracy

Bywają sytuacje, kiedy pracownicy zauważają, że są w pracy dyskryminowani. Dyskryminacja może zachodzić na wielu płaszczyznach, ale do najbardziej powszechnych dochodzi na polu płacowym. Pracownicy dyskryminowani mogą jednak dochodzić swoich praw w sądzie, a co ważne – na drogę sądową mogą wystąpić zarówno pracownicy aktualnie zatrudnieni u danego pracodawcy, jak i ci, którzy zakończyli zatrudnienie. Kodeks pracy jasno wskazuje, że niedopuszczalne jest dyskryminowanie pracownika w jakikolwiek sposób.

Skrócenie okresu wypowiedzenia

Kodeks pracy przewiduje sytuację, kiedy może nastąpić skrócenie okresu wypowiedzenia, jednak wiąże się ono z dalszymi konsekwencjami. Pracodawca może skrócić okres wypowiedzenia, tylko jeśli rozwiązanie umowy następuje z powodu:

• ogłoszenia upadłości;
• likwidacji pracodawcy;
• innych przyczyn niedotyczących pracowników.

W takich przypadkach pracodawca może – w celu wcześniejszego rozwiązania umowy o pracę – skrócić okres trzymiesięcznego wypowiedzenia, jednak najwyżej do 1 miesiąca. Pracownikowi przysługuje wówczas odszkodowanie w wysokości wynagrodzenia za pozostałą część okresu wypowiedzenia. Wysokość odszkodowania za skrócenie okresu wypowiedzenia jest ustalana w oparciu o regulacje zawarte w rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Społecznej w sprawie sposobu ustalania wynagrodzenia w czasie niewykonywania pracy oraz wynagrodzenia stanowiącego podstawę obliczania odszkodowań, odpraw, dodatków wyrównawczych do wynagrodzenia oraz innych należności przewidzianych w Kodeksie pracy. Odszkodowanie to ma formę ryczałtową, czyli do jego wyliczenia należy wziąć pod uwagę wysokość przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia bądź jego wielokrotności, uwzględniając w tym składniki zmienne wypłacone 3 miesiące wcześniej (za okresy miesięczne) oraz 12 miesięcy wcześniej (za okresy dłuższe niż miesiąc).

Niesłuszne zwolnienie z pracy

Pracownik, który zostaje zwolniony, a zwolnienie to było według niego niesłuszne, ma możliwość walczyć o swoje prawa w sądzie. Zgodnie z artykułem 45 § 1 Kodeksu pracy w razie ustalenia, że wypowiedzenie umowy o pracę zawartej na czas nieokreślony jest nieuzasadnione lub narusza przepisy o wypowiadaniu umów o pracę, sąd pracy – stosownie do żądania pracownika – orzeka o bezskuteczności wypowiedzenia, a jeżeli umowa uległa już rozwiązaniu – o przywróceniu pracownika do pracy na poprzednich warunkach albo o odszkodowaniu. Co ważne, jeśli umowa była zawarta na okres próbny lub na czas określony, wówczas pracownik może uzyskać odszkodowanie, ale nie ma w tym przypadku możliwości przywrócenia do pracy.

Odszkodowanie dla pracownika, który został niesłusznie zwolniony, jest zależne od rodzaju umowy:

• za okres próbny – przysługuje w wysokości wynagrodzenia za czas, do upływu którego umowa miała trwać;
• za czas określony – przysługuje w wysokości wynagrodzenia za czas, do upływu którego umowa miała trwać, nie więcej jednak niż za 3 miesiące;
• za czas nieokreślony – przysługuje w wysokości wynagrodzenia za okres od 2 tygodni do 3 miesięcy, nie niższej jednak od wynagrodzenia za okres wypowiedzenia.

W przypadku zwolnienia dyscyplinarnego pracownik także ma prawo wnieść do sądu roszczenie, jeśli według niego zwolnienie było bezpodstawne. Również w tej sytuacji sąd pracy orzeka o odszkodowaniu lub przywróceniu do pracy.

Świadectwo pracy

Wydanie świadectwa pracy jest obowiązkiem pracodawcy. Zgodnie z Kodeksem pracy musi on wydać je pracownikowi w dniu, w którym następuje ustanie stosunku pracy, jeżeli nie zamierza nawiązać z nim kolejnej umowy w ciągu 7 dni od dnia rozwiązania lub wygaśnięcia poprzedniego stosunku pracy. Bywają jednak sytuacje, w których z różnych przyczyn pracownik świadectwa nie otrzymuje. W takim przypadku ma on prawo wystąpić do sądu z żądaniem wydania świadectwa pracy.

Zakaz konkurencji po zakończonym stosunku pracy

W przypadku gdy pomiędzy pracownikiem a firmą zostanie podpisany zakaz konkurencji, może to skutkować koniecznością wypłaty pracownikowi odszkodowania. Gdy pracodawca i pracownik mają dostęp do szczególnie ważnych informacji, których ujawnienie mogłoby narazić pracodawcę na szkodę, wówczas mogą oni zawrzeć umowę o zakazie konkurencji po ustaniu stosunku pracy. W umowie tej wskazuje się okres obowiązywania zakazu konkurencji oraz wysokość odszkodowania należnego pracownikowi od pracodawcy – pracownik na czas określony w tej umowie nie może bowiem pracować w konkurencyjnej firmie. Odszkodowanie, jakie będzie wówczas dostawać, nie może być niższe od 25% wynagrodzenia otrzymanego przez pracownika przed ustaniem stosunku pracy przez okres odpowiadający okresowi obowiązywania zakazu konkurencji.

Odszkodowanie dla pracownika – podsumowanie

Pracownik nie jest pozostawiony sam sobie w sytuacji, kiedy ma pewność, że pracodawca naruszył jego podstawowe prawa. Nie zawsze jednak odszkodowanie zostanie wypłacone – w wielu przypadkach muszą bowiem zachodzić pewne przesłanki, aby sąd orzekł winę pracodawcy. Niektóre odszkodowania bywają umowne i nie wynikają z winy pracodawcy, np. odszkodowanie wypłacane w związku z zakazem konkurencji lub odszkodowanie za skrócony okres wypowiedzenia.